هر آنچه باید درباره آنتی هیستامین‌ها بدانید

فرارو- بیشتر مردم با نام داروی آنتی هیستامین آشنا هستند و احتمالاً بسیاری از ما بنا به عللی همچون سرماخوردگی، آبریزش بینی و یا حساسیت‌های گوناگون با دستور پزشک و یا حتی بدون آن از این دارو استفاده کرده‌ایم. نام این دارو که ترکیبی از دو کلمه «آنتی» به معنای ضد و «هیستامین» که نوعی ترکیب آلرژی زاست؛ نیز بیان‌گر کارکرد آن است.

 

به گزارش فرارو، آنتی هیستامین چه نوع دارویی است و چه اختلالاتی را درمان می‌کند؟ آیا مصرف این دارو می‌تواند عوارضی را به دنبال داشته باشد یا می‌توان به‌سادگی و بدون مراجعه به پزشک آن را مصرف کرد؟ آیا می‌توان جایگزین‌های طبیعی برای آنتی هیستامین پیدا کرد؟ پاسخ این سوالات را در ادامه این مطلب خواهید یافت؛ پس تا انتهای این نوشته با ما همراه شوید.

هیستامین ترکیبی آلرژی‌زاست که تحت تاثیر یک آنتی ژن (آلرژن) از بعضی گلبول‌های‌سفید مانند ماستوسیت‌ها و بازوفیل‌ها ترشح می‌شود و موجب برخی از واکنش‌های آلرژیک در بدن می‌شود. تمایل آلرژیک به طور ژنتیکی از والدین به کودک منتقل می‌شود و مشخصه آن وجود مقادیر زیاد آنتی کور‌های ایمونو‌گلوبولین E است. یک مشخصه ویژه آنتی کور‌های ایمونوگلوبولین E تمایل شدید آن‌ها برای چسبیدن به ماستوسیت‌ها و بازوفیل‌هاست. هنگامی که یک ماده آلرژن که دارای محل‌های گیرنده متعددی است، با چندین آنتی‌کور چسبیده به گلوبول‌های سفید ترکیب می‌شود، یک تغییر فوری در غشای سلول به وجود می‌آورد.

 

تعداد زیادی از ماستوسیت‌ها و بازوفیل‌ها پاره می‌شوند و عده‌ای دیگر گرانول‌های خود را بدون پاره شدن آزاد می‌کنند؛ همچنین مواد اضافی دیگری که قبلا در گرانول‌ها تشکیل نشده بودند، همچون «هیستامین» را ترشح می‌کنند. پیوند آنتی کور و ماده آلرژن نفوذ‌پذیری غشای ماستوسیت‌ها را تغییر می‌دهد و به یون‌های کلسیم امکان می‌دهد که از محیط برون سلولی به محیط درون سلولی راه یابند. یون‌های کلسیم که وارد سلول شدند با مکانیزم نا‌معلومی عمل «اگزوسیتوز» را در سلول برمی‌انگیزند، به این معنا که گرانول‌های هیستامین‌دار به سطح سلول می‌رسند و با غشای پلاسمایی جوش می‌خورند و محتویات خود را به محیط برون سلولی می‌ریزند؛ در نتیجه هیستامین آزاد شده طی واکنش‌هایی باعث تولید حساسیت در بافت یا اندام مربوطه می‌شود.

 

هر گاه هیستامین به گیرنده‌های اختصاصی سلول‌های مختلف متصل شود، التهاب موضعی ایجاد می‌کند. پاسخ التهابی که بافت ریه به هیستامین می‌دهد، ممکن است بسیار شدید باشد. گذشته از اینکه هیستامین رگ‌های‌ خونی بافت‌های سطحی درون مجاری تنفسی را متسع می‌کند، ترشح مایع مخاطی را نیز در این مجاری تحریک می‌کند. هیستامین سبب انقباض ماهیچه‌های تغییر دهنده قطر نایژه‌ها و دیگر راه‌های عبور هوا نیز می‌شود؛ در نتیجه اشخاص مبتلا به تب یونجه اغلب از آبریزی بینی و مشکل نفس کشیدن و ... شکایت دارند.

 

از اثرات دیگر هیستامین افزایش ترشح معده، اتساع رگ‌های خونی اندام‌ها، وارد شدن آسیب به بافت‌ها با پروتئاز‌ها و... است. آنتی هیستامین‌ها (antihistamine) موادی هستند که قادرند اثرات هیستامین را از طریقی به غیر از تولید ماده مخالف آن خنثی کنند. آنتی هیستامین یعنی یکی از اجزای سازنده قرص‌های ضد آلرژی برای اشغال گیرنده‌های روی غشای پلاسمایی سلول‌ها با هیستامین رقابت می‌کند. آنتی هیستامین‌ها پاسخ‌های التهابی را بر نمی‌انگیزند و با اشغال گیرنده‌های هیستامین اثرات آزار دهنده آن را کاهش می‌دهند.

آنتی هیستامین‌ها دارای انواعی هستند که بعضی از آن‌ها فرآیند بهبود را کند می‌کنند. به طور کلی این دارو‌ها به دو نوع کلی تقسیم می‌شوند. نوع اول که قدیمی‌تر است و به نسل اول آنتی هیستامین‌ها گفته می‌شود، دارای عوارض جانبی بیشتری است و با خاصیت آرام‌بخشی خود معروف است. این ویژگی بارزترین تفاوت نسل اول و دوم آنتی هیستامین‌هاست.

آنتی هیستامین‌های نسل اول اغلب به عنوان دارویی کمک کننده به خواب بهتر و آرام‌تر استفاده می‌شد، هرچند در بعضی از واکنش‌های آلرژیک نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت، به دلیل خاصیت خواب‌آورش معروف بود، به همین دلیل هنگام استفاده از نسل اول دارو کار با ابزار‌های دقیق و خطرناک و نیز رانندگی و موارد مشابه ممنوع شده است. نسل اول و از قدیمی‌ترین گروه آنتی هیستامین‌های خوراکی دو داروی «دیفن هیدرامین» و «کلروفنیرامین» هستند.

۱. دیفن هیدرامین (Diphenhydramine): آنتی هیستامین دیفن هیدرامین دارای ماده‌ای به نام بنادریل است. این ماده عطسه، آبریزش بینی، چشم و خارش پوست را درمان می‌کند. این علائم ممکن است به علت تب یونجه، سایر آلرژی‌های تنفسی یا سرماخوردگی باشد. ماده بنادریل هم‌چنین برای درمان زگیل و کاهش قرمزی و ورم پوست استفاده شود.

۲. کلروفنیرامین (Chlorpheniramine): کلروفنیرامین برای از بین بردن آبریزش بینی، عطسه، چشم‌های خارش‌دار، آبریزش بینی و خارش گلو تجویز می‌شود. هم‌چنین این دارو برای درمان مشکلات تنفسی و آلرژی‌های فصلی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۳. دیگر آنتی هیستامین‌های نسل اول: از دیگر آنتی هیستامین‌های معروف نسل اول می‌توان از دیمن هیدرینات، پرومتازین، دوکسپین، هیدروکسی، بوکلیزین، کلماستین و ... نام برد.

 

برخی از عوارض جانبی آنتی هیستامین‌های نسل اول عبارت‌اند از:
ــ خواب آلودگی
ــ خشکی دهان، گلو و بینی
ــ سردرد
ــ سرگیجه
ــ حالت تهوع
ــ استفراغ
ــ از دست دادن اشتها
ــ یبوست
ــ احتقان سینه
ــ ضعف عضلانی
ــ بیش فعالی به‌ویژه در کودکان
ــ عصبی بودن

آنتی هیستامین نسل اول برای بیمارانی که پروستات آن‌ها بزرگ است، مناسب نیست. این دارو‌ها مشکل ادرار شما را بدتر می‌کند. قبل از استفاده از این دارو‌ها باید راجع به موارد زیر با پزشک خود صحبت کنید:
ــ مشکل تنفس از آمفیزم یا برونشیت مزمن
ــ گلوکوم
ــ فشارخون بالا
ــ بیماری قلبی
ــ تشنج
ــ مشکلات تیروئید
اگر دارو‌های دیگری مصرف می‌کنید که باعث خواب آلودگی می‌شود و آرام‌بخش است، قبل از استفاده از آنتی هیستامین‌های نسل اول با پزشک خود صحبت کنید. هم‌چنین باید از مصرف الکل با هر نوع آنتی هیستامین اجتناب کنید؛ زیرا ممکن است اثر جانبی خواب آلودگی را افزایش بدهد.

آنتی هیستامین‌های جدیدتر را نسل دوم این دارو‌ها می‌دانند. این دارو‌ها همان‌طور که گفتیم دارای اثرات آرام‌بخش بسیار کمتری نسبت به نسل اول هستند. نسل دوم این دارو‌ها به دلیل حلالیت کمتر در چربی توزیع کمتری در مغز دارد و به همین دلیل اثرات آرام‌بخش و خواب‌آور آن کمتر است. به همین دلیل برخی پزشکان آنتی هیستامین‌های نسل دوم را ترجیح می‌دهند. نسل دوم آنتی هیستامین‌ها نسبت به نسل اول اثر طولانی‌مدت‌تری دارند و از جمله معروف‌ترین این دارو‌ها می‌توان به ستیریزین و لوراتادین اشاره کرد.

۱. سیتریزین Cetirizine) Zyrtec): سیتریزین نیز برای از بین بردن خارش، آبریزش بینی، گلو درد و تب یونجه بسیار موثر است. این دارو‌ها به صورت قرص و شربت موجودند. گرچه cetirizine باعث خواب‌ آلودگی کمتری نسبت به آنتی هیستامین نسل اول می‌شود، باز هم کمی خواب آلودگی ایجاد می‌کند. نوشیدن الکل هنگام مصرف آن می‌تواند این خواب آلودگی را افزایش بدهد. در صورت داشتن بیماری کبد یا کلیه قبل از استفاده از سیتریزین با پزشک خود صحبت کنید. بیمارانی که مبتلا به آسم هستند نیز از سیتریزین استفاده نکنند. در موارد نادر نشان داده شده است که سیتریزین باعث برونش یا اسپاسم عضلات خواهد شد.

۲. لوراتادین Loratadine: لوراتادین نیز از جمله دارو‌های آنتی هیستامین نسل دوم است که به منظور جلوگیری از آلرژی تجویز می‌شود. برخی از عوارض جانبی لوراتادین عبارت‌اند از خارش، مشکل تنفس یا بلع، تورم صورت، گلو، زبان، لب‌ها، چشم‌ها و عصبی شدن.

 

۳. فکسوفنادین Fexofenadine: فکسوفنادین با نام تجاری Allegra از دیگر دارو‌های نسل دوم است که برای درمان انواع حساسیت‌ها و آلرژی‌ها تجویز می‌شود. برخی از عوارض جانبی این دارو شامل سردرد، سرگیجه، اسهال، استفراغ، درد در بازوها، پا‌ها یا پشت، درد در دوران قاعدگی، تورم صورت، گلو، زبان، لب‌ها، چشم‌ها و مشکل تنفس یا بلع است.

آنتی هیستامین معمولا برای درمان بیماری‌های آلرژیک مختلف استفاده می‌شود. این دارو ممکن است به‌ شکل خوراکی، اسپری بینی، قطره چشمی یا به‌ صورت تزریقی دریافت شود. بیماری‌هایی که برای درمان آنها آنتی‌هیستامین تجویز می‌شود، عبارت‌اند از:

 

۱. رینیت: انواع جدید آنتی‌هیستامین‌های خوراکی مثل لووستیریزین، ستیریزین، فکسوفنادین و دزلوراتادین از درمان‌های مؤثر این بیماری هستند. آنتی هیستامین‌های قدیمی‌تر مثل دیفن‌هیدرامین، کلرفنیرامین و هیدروکسی‌زین هم برای درمان بیماری مؤثر‌ند؛ ولی عوارض جانبی بیشتری دارند. آنتی هیستامین‌های خوراکی زمانی تأثیر قابل‌ توجهی دارند که موقع نیاز مصرف شوند؛ یعنی با مصرف این داروها علائم آلرژی در یک تا دو ساعت بعد از مصرف دارو بهبود می‌یابند. آنتی هیستامین‌ها به‌شکل اسپری بینی برای درمان رینیت آلرژیک و آلرژی‌های مرتبط با بینی تجویز می‌شوند.

۲. آلرژی چشمی: آنتی‌هیستامین‌های خوراکی می‌توانند در درمان علائم آلرژی‌های چشمی مؤثر باشند. این دارو‌ها به‌ شکل قطره‌های چشمی هم وجود دارد، از جمله: آزلاستین، امداستین، فنیرامین، کتوتیفن و…. . زمانی که آنتی هیستامین‌ها مؤثر واقع نشوند، ممکن است از قطره چشمی کورتیکواستروئید برای درمان آلرژی‌های چشمی استفاده شود.

۳. آنافیلاکسی: درمان آنافیلاکسی در درجه اول با آدرنالین و آنتی هیستامین‌ها قابل انجام است. پیش درمانی با آنتی هیستامین‌ها می‌تواند به جلوگیری یا به حداقل رساندن واکنش‌های آنافیلاکتیک کمک کند. آنتی هیستامین‌ها پس از شروع آنافیلاکسی می‌توانند فقط در کنترل خارش یا کهیر مورد استفاده باشند؛ همچنین آنتی هیستامین‌ها نقش کمی در کنترل آسم ناشی از آلرژی دارند که در آن چند واسطه ایمنی علاوه‌بر هیستامین درگیر هستند.

۴. سرماخوردگی و آنفولانزا: این دارو‌ها به دلیل کاهش آبریزش بینی یکی از دارو‌های متداول در هنگام سرماخوردگی و آنفولانزا هستند. به‌خصوص وقتی اثرات آرام بخش آن را نیز در نظر بگیرید، حتما این دارو‌ها می‌توانند بسیار مفید باشند. البته توجه کنید که مصرف بیش از حد این دارو‌ها می‌تواند به خشک شدن مجرای بینی و عفونت‌های باکتریایی منجر شود.

۵. بیماری‌های حرکتی و سرگیجه: عملکرد آنتی کولینرژیک در مسدود کننده‌های H۱ نسل اول یکی از عوامل مهم و در دسترس برای پیشگیری از بیماری حرکتی است. دارو‌های آنتی هیستامین مفید در بیماری حرکت می‌پرومتازین، دیمن هیدرینات، دیفن هیدرامین، cyclizine و مکلزین هستند. مسدود کننده‌های H۱ که با افدرین ترکیب شده‌اند، اثربخشی بیشتری در درمان بیماری‌های حرکتی دارند. نکته مهم دیگر این است که درمان با این دارو‌ها پس از شروع بیماری‌های حرکتی به‌ندرت مفید است. همچنین دیمن هیدرینات و مکلزین نیز در کاهش سرگیجه و دیگر اختلالات دهلیزی مانند بیماری منیر Meniere مفید هستند.

۶. درمان تهوع و استفراغ: در گذشته Doxylamine ترکیب شده با پیریدوکسین نوعی درمان برای بیماری تهوع صبحگاهی (تهوع و استفراغ در ارتباط با بارداری) بود. اما با توجه به احتمال اختلالات ناشی از آن در جنین از فهرست دارو‌های مناسب این بیماری حذف شد. همچنین هیدروکسی cyclizine و پرومتازین دیگر آنتی هیستامین‌هایی هستند که در استفراغ ناشی از حاملگی استفاده شده‌اند. پرومتازین ممکن است در درمان تهوع و استفراغ بعد از عمل و یا شیمی درمانی مفید باشد؛ اما درحال حاضر به علت در دسترس بودن دارو‌های بهتر کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۷. بی‌خوابی: نسل اول این دارو‌ها به‌شدت خواب‌آور و آرام‌بخش هستند. از این‌رو این دارو‌ها درمانی موثر برای مشکل بی‌خوابی هستند. دیفن هیدرامین درحال حاضر در برخی از راه حل‌های اختصاصی برای درمان بی‌خوابی مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین از آنتی هیستامین‌ها به عنوان دارو‌های ضد اضطراب خفیف (دارو‌های ضد اضطراب) نیز استفاده می‌شود.

 

علاوه‌بر دارو‌های آنتی هیستامین گیاهان و میوه‌هایی نیز وجود دارند که عملکرد دارو‌های آنتی هیستامین را دارند و می‌توان از آن‌ها به عنوان جایگزینی برای این نوع دارو‌ها استفاده کرد. مهم‌ترین آنتی هیستامین‌های طبیعی عبارت‌اند از:

۱. گزنه: گزنه که معمولاً به عنوان چای مصرف می‌شود، یک آنتی هیستامین قوی و تثبیت کننده مغزی است.
۲. آویشن: آویشن یک گیاه غنی از مواد مغذی است و سطح بالایی از ویتامین C دارد که با فلانوئید ترکیب می‌شود و به سمت سلول‌های مغز می‌روند. همین‌طور دارای مزایای ضد میکروبی است.
۳. ترخون: ترخون بوی خوشی دارد و یکی از بالاترین منابع غذایی آنتی اکسیدانی در میان گیاهان دارویی محسوب می‌شود. یک مطالعه نشان داده است که این سیستم سلول‌های مغزی را تثبیت می‌کند.
۴. بابونه: بابونه اغلب به عنوان چای استفاده می‌شود. گل‌های تازه آن در دسترس هستند و ترجیح داده می‌شود که خشک شوند. یک مطالعه نشان داده است که بابونه مانع از آزاد شدن هیستامین از سلول‌های مغزی می‌شود.
۵. ریحان: ریحان شیرینی طبیعی دارد؛ همچنین یک آداپتوژن با خواص ضد آنافیلاکتیک، آنتی هیستامین و خواص ثابت شده در ثبات سلولی مغز است.
۶. نعناع: گفته شده است که فلانوئید‌های موجود در نعناع اثر مهاری قوی بر هیستامین‌های آزاد شده از سلول‌های مغز را دارند؛ به‌ویژه برای آلرژی موثر است.
۷. زردچوبه: زردچوبه ادویه‌ای است که رنگ غذا را بهتر می‌کند. این چاشنی دارای خواص ضد التهابی و آنتی اکسیدانی قوی است. مطالعه‌ای نشان داد که این چاشنی فعالیت سلولی مغزی را هم مهار می‌کند.
۸. دانه و روغن زیره سیاه: طعم آن کمی تند و شبیه به پونه است. به عنوان آنتی هیستامین و آنتی اکسیدان عمل می‌کند و از لایه مخاطی معده محافظت می‌کند؛ همچنین می‌تواند از دانه یا روغنش استفاده کرد.
۹. سبوس برنج سیاه: باور بر این است که برنج سیاه فایده‌های بسیاری دارد. محققان یافته‌اند که یک رژیم غذایی حاوی برنج سیاه التهاب را کاهش می‌دهد و از آزاد شدن هیستامین جلوگیری می‌کند.
۱۰. جوانه نخود فرنگی: جوانه نخود فرنگی دارای میزان بالایی از دی آمین اکسیداز است (آنزیمی که هیستامین سلولی اضافی را پایین می‌آورد). همه خانواده باقالی‌ها دارای DAO هستند؛ اما این ماده به طور خاص در نخود فرنگی، عدس و جوانه‌های‌شان بیشتر است.
۱۱. پیاز: پیاز بسیار مقوی و حاوی مواد پروبیوتیکی است. پیاز برای جلوگیری از آزاد شدن هیستامین، تثبیت سلول‌های مغز و حتی کم شدن سطح هیستامین اضافی در پلاسمای خون موثر واقع می‌شود.
۱۲. سیر: سیر مانند پیاز بسیار مقوی و غنی از آنتی اکسیدان است و برای جلوگیری از آزاد شدن هیستامین از سلول‌های مغزی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۱۳. انار: انار می‌تواند برای توقف آبریزش بینی موثر باشد. این میوه حاوی پلی‌فنول‌ها مانند تانن‌ها و آنتوسیانین‌ها هستند و نسبت به چای سبز آنتی اکسیدان بیشتری دارند. بررسی‌ها نشان داده است که انار به عنوان تثبیت کننده سلول‌های مغزی هم عمل می‌کند.
۱۴. هلو: هلو یک میوه تابستانی شیرین و آبدار است. مطالعه‌ای نشان داده است که از التهاب ناشی از آلرژی سلولی هم جلوگیری می‌کند.
۱۵. سیب: سیب‌ها غنی از یک نوع ماده مغذی نیستند، بلکه غنی از فلانوئید‌ها و پلی فنل‌ها هستند و میزان آنتی اکسیدان‌هایش بیشتر از چای سبز است. مطالعه‌ای نشان داده است که این میوه هیستامین را از سلول‌های مغزی آزاد می‌کند.