ماموریت برجامی جوزپ بورل به کجا می‌رسد؟

فرارو- پس یک دوره رکود دیپلماتیک میان ایران و اروپا، جوزپ بورل، هماهنگ کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز دوشنبه به ایران سفر می‌کند. دستگاه دیپلماسی ایران هیچگونه جزئیاتی درباره محور‌های گفتگو‌های بورل در تهران ارائه نکرد، اما انتظار می‌رود که موضوع برنامه هسته‌ای ایران در صدر گفتگو‌ها باشد، هر چند که احتمال به نتیجه رسیدن این گفتگو‌ها در شرایط فعلی اندک است.

به گزارش فرارو، بورل در شرایطی به ایران سفر می‌کند که برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در اثر تحریم‌های آمریکا و استمرار بی عملی اروپا در تامین منافع اقتصادی ایران به شدت تضعیف شده و بیم آن می‌رود که دیر یا زود کاملا از بین برود. خصوصا اگر اروپایی‌ها در قالب مکانیسم حل اختلاف که چندی پیش فعال شد، پرونده ایران را بار دیگر به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع دهند.

اروپا حدود سه هفته پیش، در اقدامی که به شدت از سوی ایران رد شد، مکانیسم حل اختلاف در برجام را با ادعای حفظ این توافق فعال کرد. طبق این مکانیسم، ایران و اروپا حدود ۶۵ روز برای حل اختلافات در چارچوب کمیسیون مشترک برجام مهلت دارند. در غیر این صورت، پرونده هسته‌ای ایران مجددا به شورای امنیت برده خواهد شد. با گذشت بیش از دو هفته از فعال سازی این مکانیسم، هیچ نشانه‌ای از احتمال حل و فصل اختلافات در چارچوب برجام دیده نمی‌شود. اروپایی‌ها با هدف اعطای زمان بیشتر به راه حل‌های دیپلماتیک، مهلت مکانیسم حل اختلاف را تمدید کردند. حال به نظر می‌رسد که بورل در تهران، این راه حل‌ها را مورد بررسی قرار خواهد داد.

این نخستین بار است که بورل به عنوان مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به ایران سفر می‌کند. سید عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، با صدور بیانیه‌ای گفت: «آقای جوزپ بورل هماهنگ کننده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا - که جانشین خانم فدریکا موگرینی شده است - برای نخستین بار پس از تصدی این سمت فردا به ایران سفر می‌کند و با وزیر امور خارجه و سایر مقامات ارشد کشورمان دیدار و رایزنی خواهد کرد.»

دفتر سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که بورل در تهران با رئیس جمهور حسن روحانی، علی لاریجانی، رئیس مجلس، و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه، دیدار می‌کند. حفظ برجام و بررسی روابط دوجانبه ایران و اتحادیه اروپا به عنوان دو محور سفر دو روزه بورل به تهران ذکر شده است.

 

تفاوت مواضع برجامی بورل با تروئیکای اروپایی
هنوز معلوم نیست که این رایزنی‌ها به کجا می‌رسد. اما در سایه تنش‌های دیپلماتیک میان ایران و اروپا، کمتر کسی نسبت به بن بست شکنی بورل در تهران ابراز امیدواری می‌کند. بورل در یک ماه گذشته، موضع کلیشه‌ای اتحادیه اروپا در رابطه با ضرورت حفظ برجام را تکرار کرد. این در حالی است که سه کشور اروپایی عضو برجام -بریتانیا، فرانسه و آلمان - بعد از فعال سازی مکانیسم حل اختلاف در اواسط ماه ژانویه، خواستار امضای توافق جدید و گسترده‌ای با ایران شدند. بوریس جانسون، نخست وزیر بریتانیا، در اظهاراتی که مورد پسند دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، قرار گرفت، به صراحت خواستار جایگزین کردن برجام با توافق جدیدی به نام «توافق ترامپ» شد. فرانسه نیز با ادبیاتی دیپلماتیک درخواست مشابهی را مطرح کرد. این کشور خواستار امضای توافقی شد که سه مسئله آینده برجام، برنامه موشکی و نفوذ منطقه‌ای ایران را پوشش دهد.

تفاوت مواضع بریتانیا و فرانسه با بورل، این پرسش را مطرح می‌کند که آیا مواضع هماهنگ کننده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا در حمایت از استمرار برجام، مورد تایید پاریس و لندن است یا اینکه بورل بدون مشورت با فرانسه و بریتانیا، صرفا رویکرد کلیشه‌ای اروپا در تاکید بر لزوم استمرار برجام را تکرار می‌کند. اروپایی‌ها در یک ماه گذشته، رویکرد مذبذبی را در پیش گرفتند. بعد از تاکید بر ضرورت امضای توافق جدید با ایران، سکوت اختیار کردند. از یک طرف، بورل از تعهد قوی اتحادیه اروپا به حفظ برجام سخن می‌گوید، ولی از طرف دیگر، تروئیکای اروپایی عضو برجام، رغبت خود به امضای توافق جدید با ایران را پنهان نمی‌کنند.

 

---

از سوی دیگر، ایران امضای توافق جدید یا مذاکره دو جانبه با آمریکا را رد و تهدید کرده که در صورت بازگشت پرونده هسته‌ای به شورای امنیت و فعال سازی مکانیسم ماشه، که به معنای بازگشت تحریم‌های بین المللی است، نه تنها از برجام، بلکه از پیمان منع گسترش جنگ افزار‌های هسته‌ای (ان پی تی) نیز خارج خواهد شد. به تازگی جمعی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی، طرحی برای خروج ایران از ان پی تی در صورت ارجاع پرونده هسته‌ای به شورای امنیت تدوین کردند. بر اساس این طرح، دولت جمهوری اسلامی ایران موظف است که در صورت ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل بلافاصله ضمن خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای اجرای تمامی الزامات ذیل این پیمان را ملغی و انجام کلیه همکاری‌های نظارتی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را قطع کند. چنین گزینه‌ای قبلا هم وجود داشت و دیپلمات‌های ایران چندین بار به آن اشاره کرده بودند. با این حال، احتمال عملی شدن گزینه خروج از ان پی تی اندک است.

بورل در چنین شرایطی به تهران سفر می‌کند. علاوه بر مسائل برجامی، احتمالا مسئله ائتلاف دریایی اروپا در خلیج فارس نیز جزو محور‌های رایزنی بورل در تهران خواهد بود. اروپایی‌ها به رهبری فرانسه، به تازگی ائتلاف دریایی جدیدی در خلیج فارس و تنگه هرمز تشکیل داده اند. امری که ایران با آن مخالفت کرده است.

اتحادیه اروپا در یک سال گذشته با وعده و وعید تلاش کرد برجام را حفظ کند، اما این سیاست بعد از فعال سازی مکانیسم حل اختلاف در ژانویه به پایان رسید. حال، اروپایی‌ها از شدت تهدیدات خود علیه ایران کاسته اند، ولی در عین حال، هیچ تمایلی به حفظ برجام از طریق تامین منافع اقتصادی ایران نشان نمی‌دهند. در چنین وضعیتی، بعید است که بورل بتواند راه حلی ارائه کند که بحران فعلی را به طور ریشه‌ای حل کند. از همین رو، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به احتمال زیاد بار دیگر بدون اینکه پیشرفت ملموسی در حل مناقشات به دست آورد، بر راه حل‌های سیاسی و دیپلماتیک برای کاهش تنش‌ها تاکید کند.