چشم انداز طرح امنیتی جدید روسیه و ایران در خلیج فارس

فرارو- رئیس دستگاه دیپلماسی ایران از طرح امنیتی جدید روسیه در خلیج فارس حمایت کرد. هرچند اختلاف نظر در مسائل امنیتی بین ایران و روسیه در منطقه بی سابقه نیست، اما به نظر می‌رسد با توجه به جدی شدن حضور رقیب اصلی دو کشور در منطقه، نظرات ایران و روسیه به هم نزدیک‌تر شده است؛ تجربه‌ای که در سوریه هم اتفاق افتاد. حمایت رقیب اصلی آمریکا یعنی چین از طرح روسیه تایید دیگری بر تاثیر حضور نیرو‌های فرامنطقه‌ای در نزدیکی ایران و روسیه است.

به گزارش فرارو، در پایان سفر ظریف به روسیه سرگئی لاوروف، وزیر خارجه این کشور اعلام کرد تهران از پیشنهاد مسکو برای تأمین امنیت در خلیج فارس استقبال کرده است. وزیر امور خارجه کشورمان هم پس از دیدار با لاوروف گفت: از طرح روسیه حمایت می‌کند. ظریف در نشست خبری مشترک با وزیر خارجه روسیه اعلام کرد: «ایران از ابتکار روسیه برای گفتگو جهت تامین امنیت در خلیج فارس استقبال می‌کند.» ظریف همچنین از آمادگی کشورمان برای حمایت از طرح روسیه در کنار طرح ایران خبر داد.

 

لاوروف و ظریف اشاره مستقیمی به نام طرح نکردند، اما به نظر می‌رسد منظور «مفهوم امنیت جمعی در خلیج فارس» است که روسیه مردادماه سال جاری به سازمان ملل ارائه کرد. نماینده روسیه در سازمان ملل این طرح را سندی رسمی تحت عنوان "جلوگیری از درگیری مسلحانه" معرفی کرده بود.

به جز کلیاتی که ظریف و مقامات روسی در مورد اصول گفتگومحور و حقوقی این طرح اعلام کرده اند به نظر می‌رسد مهم‌ترین ویژگی طرح روسیه "منطقه ای" بودن آن است.

ظریف که در سفر به روسیه گفته بود روابط بین ایران روسیه در بهترین سطح در ۴۰ سال اخیر قرار دارد، روز گذشته با اشاره به تجربه سوریه و اذعان تلویحی به وجود اختلاف‌هایی بین دوکشور گفت شباهت هر دو طرح ایران و روسیه برای خلیج فارس این است که بر اساس "همکاری کشور‌های ساحلی" نه درگیری میان آن‌ها استوار است.

بر اساس این طرح امنیتی، روسیه خواستار توقف استقرار دائمی نیروی کشور‌های خارجی در منطقه شده است. مساله‌ای که ایران هم بار‌ها بر آن تاکید کرده است. روز گذشته هم ظریف "تشکیل مجمع گفتگو‌های منطقه‌ای" و "امضای قرارداد عدم تعارض بین کشور‌های خلیج فارس" را در کنار طرح روسیه قرار داد.

پیشنهاد روسیه برای اجرای این طرح امنیتی در منطقه همزمان با حوادث نفتکش‌ها در خلیج فارس و تلاش آمریکا و اروپا برای تشکیل ائتلاف دریایی نظامی در خایج فارس مطرح شد.

در حالی که قدرت غربی واکنش مثبتی به طرح روسیه نشان نداده اند، بعد از چین، حالا ایران سومین کشور مهمی است که از این طرح روسیه حمایت می‌کند.

نهم شهریور سال جاری و حدود یک هفته پس ارائه طرح امنیت جمعی روسیه به سازمان ملل، فرمانده نیروی دریایی ایران از برگزاری رزمایش نظامی مشترک بی سابقه با روسیه خبر داد و آن را نقطه عطفی در همکاری‌های نظامی تهران و مسکو دانست. دریادار خانزادی اعلام کرد ایران و روسیه در آینده نزدیک در منطقه اقیانوس هند، دریای مکران، تنگه هرمز و خلیج فارس رزمایش برگزار می‌کنند.

خبر برگزاری این رزمایش هم با واکنش منفی غربی‌ها همراه بود. فدریکا موگرینی، رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرد: «برنامه ایران برای انجام رزمایش نظامی مشترک با روسیه نگران کننده است، زیرا که منطقه نیازی به "شطرنج بازی" و افزایش تعداد بازیکنان ندارد.»

 

با توجه به سخنان دیروز ظریف، افزایش حضور ناو‌های نظامی آمریکایی و بریتانیایی در خلیج فارس و مانور پیش روی نظامی بین ایران و روسیه به نظر می‌رسد به زودی طرح امنیتی روسیه در خلیج فارس، با همکاری ایران وارد فاز جدیدی خواهد شد.

دکتر شعیب بهمن، کارشناس مسائل روسیه معتقد است با توجه به حوادث اخیر در خلیج فارس، مواضع ایران و روسیه به هم نزدیک شده است و این طرح در تقابل با طرح غربی‌ها برای افزایش حضور در منطقه است.

این تحلیلگر مسائل روسیه به فرارو گفت: روسیه از گذشته روی خلیج فارس حساسیت‌هایی داشته است. چه در دوره‌ای که روسیه تزاری بر سر کار بوده، چه در دوره‌ای که اتحاد جماهیر شوروی وجود داشته است. همیشه روس‌ها نسبت به خلیج فارس حساس بوده اند و این حساسیت در سال‌های اخیر به واسطه بحث صدور نفت و امنیت انرژی قابل توجه‌تر شده و اهمیت آن افزون‌تر شده است.

 

او افزود: در ماه‌های اخیر با توجه به تنش‌های فزآینده و رویداد‌هایی که رخ داده است حساسیت‌ها نسبت به خلیج فارس افزایش پیدا کرده است. به ویژه با توجه به اینکه آمریکا، انگلیس و یکی دو کشور دیگر تمایل پیدا کردند و قصد دارند ائتلاف دریایی در خلیج فارس ایجاد کنند، قاعدتا سیاست کشور‌های دیگر از جمله ایران و روسیه می‌تواند در قبال این رویکرد آمریکا، تغییر کند.

بهمن افزود: در همین راستا همکاری نظامی در حوزه دریایی هم بین ایران و روسیه افزایش پیدا کرده است. قرار است به زودی مانور نظامی در دریای عمان و اقیانوس هند بین نیرو‌های دریایی ایران و روسیه برگزار شود و به احتمال زیاد مانور دومی در محدوده آب‌های خیلج فارس برگزار خواهد شد. از طرف دیگر در ماه‌های اخیر ایران طرح امنیتی جدیدی به کشور‌های منطقه پیشنهاد داده است که طرح عدم تعرض را بپذیرند. روسیه هم با ارائه طرح امنیتی خودش سعی کرده ابتکار عمل را در دست داشته باشد.

این کارشناس مسائل روسیه گفت: در شرایط فعلی به نظر می‌رسد مواضع ایران و روسیه نزدیک‌ترین مواضع است. به این دلیل که در طول سال‌های گذشته ایران همواره بر امنیت درون زا و امنیت درون منطقه‌ای بدون مداخله قدرت‌های بزرگ و بازیگران فرامنطقه‌ای تاکید کرده است. طرحی هم که روس‌ها ارئه داده اند مبتنی بر همین اصول است و صریحا اعلام می‌کند کشور‌های منطقه از طریق دیالوگ و گفتگو با یکدیگر باید به سمت امنیت سازی در منطقه خلیج فارس حرکت کنند و بسیاری از مسائل مانند خرید‌های تسلیحاتی و مانور‌های نظامی خودشان را شفاف کنند.

بهمن گفت: در نتیجه طرح پیشنهادی روسیه با طرح ایران قرابت‌های زیادی دارد و قاعدتا دو کشور در این حوزه با توجه به نزدیکی مواضع و رویکرد‌ها می‌توانند همکاری‌هایی داشته باشند.

---

بیشتر بخوانید:

این کارشناس مسائل بین الملل در مورد رویکرد غرب به همکاری‌های امنیتی ایران و روسیه گفت: مانور نظامی ایران و روسیه یا در آب‌های بین المللی برگزار خواهد شد یا آب‌های سرزمینی ایران. قاعدتا آمریکا و اروپا این توانایی را ندارند که بخواهند از برگزاری این مانور جلوگیری کنند. اگرچه آن‌ها در رویکرد‌های سیاسی نارضایتی خود را ابراز می‌کنند، اما این پرسش مطرح است که چرا کشور‌های غربی می‌توانند به صورت آزادانه در آب‌های بین المللی یا در آب‌های برخی کشور‌های حوزه خلیج فارس حضور نظامی داشته باشند، ولی وقتی مساله به ایران و روسیه می‌رسد با نارضایتی مواجه می‌شود؟

بهمن ادامه داد: واقعیت این است که طرح روسیه از سوی چین، ایران و برخی کشور‌های منطقه با استقبال رو به رو شده است، ولی اساسا آمریکا و اروپا به دلیل اهمیتی که منطقه خلیج فارس برای آن‌ها دارد به این سادگی حاضر نیستند حضورشان را در منطقه کاهش دهند. چون اساس طرح روسیه ناظر بر ایجاد امنیت توسط کشور‌های منطقه است، بعید است این طرح با استقبال کشور‌های غربی مواجه شود؛ کما اینکه تاکنون هیچکدام از آن‌ها استقبالی از این طرح به عمل نیاورده اند.

او افزود: مساله این است که مطرح شدن طرح روسیه در شرایط فعلی می‌تواند در تقابل و تضاد طرح‌های غربی مورد بررسی قرار گیرد و این موضوعی است که در حال حاضر اهمیت دارد. در شرایطی که کشور‌های غربی سعی می‌کنند حضورشان را در منطقه افزایش دهند و ائتلاف نظامی تشکیل دهد، طرح روسیه ناظر بر ایجاد امنیت توسط کشور‌های منطقه است و این تفاوت می‌تواند در دراز مدت کشور‌های منطقه را به این فکر وادارد که خودشان می‌توانند از طریق تعامل و دیالوگ با یکدیگر پروسه را پیش ببرند و تا حد ممکن از حضور کشور‌های دیگر در منطقه بکاهند.

بهمن در پایان گفت: اساسا تا به امروز حضور یا مداخله فرامنطقه‌ای نتیجه امنیت سازی در پیش نداشته و بیشتر به رشد تنش‌ها در منطقه کمک کرده است.