ما دو اقدام را باید در دستور کار قرار دهیم. اول اینکه انسجام داخلی را تقویت کننیم و دوم منابع خودمان را به گونه‌ای مدیریت کنیم که در صورت بروز چنین رویدادهایی، با مشکل مواجه نشویم...
فرارو- شاید یکی از سوال‌هایی که این روز‌ها بیشتر پرسیده می‌شود این باشد که سرنوشت برجام چه خواهد شد؟ برخی به قطع معتقدند که خروج آمریکا پایان برجام بود و بعضی دیگر همچنان امیدوارند که این توافق هسته‌ای منافع ایران را تامین کند. اما کدام تحلیل به واقعیت نزدیکتر است؟
به گزارش فرارو؛ بدون شک بحث داغ این روز‌های سیاست خارجی ایران و اتحادیه اروپا حفظ برجام بعد از خروج ایالات متحده امریکا است. ایرانی‌ها منتظر هستند تا طرف اروپایی راهکار خود را برای تامین منافع ایران ارائه کند و اروپاییان هم به دنبال یافتن راهی برای نگه داشتن این توافق هسته‌ای هستند. البته تنها دلیل آن‌ها کنترل فعالیت‌های هسته‌ای ایران نیست. آن‌ها از یک سو با اقدامات خلاف قانون بین‌الملل که از طرف ترامپ صورت می‌گیرد مواجه هستند و از طرف دیگر با افزایش تعرفه‌ها؛ بنابراین تمایل زیادی دارند تا بتواند در خصوص برجام در برابر ایالات متحده ایستادگی کنند.
در این میان هم خواسته ایران کاملا واضح و شفاف است. مقامات ایرانی اعلام کرده‌اند که در صورتی حاضر به ادامه حضور در برجام خواهند بود که اروپایی‌ها تمام منافعش را تامین کنند. در همین راستا آلمان‌ها پیشنهادی را ارائه کردند مبنی بر تاسیس یک نهاد تجاری در ایران تا بتوانند اتصال ایران به سوفیت را حفظ کنند. مدلی که به عقیده برخی تحلیلگران اگر اجرایی شود و دیگر کشور‌ها از آن استفاده کنند، می‌تواند تحریم‌های ایالات متحده زمین گیر کند.
اما این نیازمند آن است که مجلس ایران بتواند FATF را به تصویب برساند که خود یک ماجرای مفصل است. اما در این میان ایالات متحده برای اینکه بتواند مانع از اتصال ایران به سوفیت شود به سوئیفت فرصت داده تا ۴ نوامبر ارتباط خود را با بانک مرکزی ایران و موسسات مالی که به دلیل فعالیت‌های غیرقانونی تحت تحریم هستند قطع کند. زیرا بر اساس چارچوب مقررات ECB تمام اعضا باید به تعهدات خود در جلوگیری از پول شویی، تامین مالی تروریسم و اشاعه سلاح هسته‌ای تبعیت کنند؛ لذا اگر بانک‌های ایرانی به دلیل این فعالیت‌ها تحت تحریم هستند نباید اجازه داد که معاملات بر اساس یورو انجام شود.
با تمام این تفاسیر حالا اخیر عباس عراقچی در گفتگو با یورو نیوز عنوان کرده است که این روز‌ها برجام در مراقبت‌های ویژه قرار دارد احتمال خروج ایران از این توافق هسته‌ای هر روز بیشتر از روز قبل خواهد شد. اما نکته جالب توجه این است که به عقیده برخی تحلیلگران ایران باید برجام را تمام شده تلقی کند و امیدی به آن نداشته باشد.
فلسفه وجودی برجام منتفی است
در همین خصوص داوود هرمیداس باوند تحلیلگر مسائل بین‌الملل در گفتگو با فرارو عنوان کرد: «الان به راحتی نمی‌توان گفت که ایران از برجام خارج خواهد شد یا خیر و این به تصمیمات اعضای اتحادیه اروپا بستگی دارد و ایران هم مطابق با آن تصمیم‌گیری می‌کنند. در همین راستا هم به نظر می‌رسد اروپایی‌ها مدعی هستند که به توافق پایبند خواهند ماند، اما تمام فلسفه برجام این بود که همه تحریم‌ها برداشته شوند و جذب سرمایه خارجی صورت بگیرد. اما با خروج آمریکا از این توافقنامه رسما این اتفاق رخ نخواهد داد. زیرا حتی اگر شرکت‌های اروپایی هم آن را رعایت نکنند، با مشکلات زیادی مواجه خواهند شد و به همین دلیل به احتمال زیاد علاوه بر تحریم‌های یک‌جانبه ما با خروج این شرکت‌ها از ایران هم مواجه خواهیم بود.»
وی افزود: «بنابراین به نظر می‌رسد دیگر فلسفه وجودی این توافقنامه از نظر ایران منتفی شود، اما با اینحال اظهارات اخیر آقای عراقچی بیشتر شبیه یک هشدار بود تا اعلام یک تصمیم. زیرا کشور‌هایی که عضو NPT هستند ملزم به رعایت قوانین و محدودیت‌های آژانس بین‌المللی هسته‌ای هستند. اما حالا مقامات ایرانی به طور واضح شفاف سعی دارند به اروپا و جامعه بین‌المللی این هشدار را بدهند که اگر منافع ایران تامین نشود از برجام خارج خواهند شد. زیرا همانطور که عرض کردم تمام هیاهوی برجام، برداشته شدن تحریم‌ها بود که این اتفاق عملا از این به بعد رخ نخواهد داد.»
این استاد دانشگاه تاکید کرد: «البته باید در نظر داشت که در صورت خروج ایران از برجام، آمریکایی‌ها این را دال بر قصد و نیت ایران تلقی می‌کنند و اقدامات و تصمیمات خود را موجه جلوه می‌دهند؛ لذا از این فرصت استفاده خواهند کرد و همانطور که گفتند، تحریم‌های سنگینی اعمال خواهند کرد که در تاریخ وجود نداشته است. البته در این میان آمریکا هم برخلاف حقوق بین‌الملل، منشور سازمان ملل و تعهدات بین‌المللی اقدام کرده و از یک توافقنامه بین‌المللی چندجانبه خارج شده است و الان به تمام مجموعه حقوق و تعهدات بین‌المللی و منشور سازمان ملل پوزخند می‌زند.»
او تصریح کرد: «اما با همه اینحال به قول ناپلئون بناپارت «حتی خداوند هم طرفدار کسی است که سنگین‌ترین توپخانه را دارد» و کشور‌های قدرتمند به واسطه همین قدرتی که دارند، هرگونه که بخواهند خط مشی خود را تعیین می‌کنند و با توجه به نظرات خود قوانین و حقوق بین‌الملل را زیرپا می‌گذارند. اما در عین حال از دیگر کشور‌ها انتظار دارند به تعهدات خود پایبند بمانند و از آن‌ها تمکین کنند.»
وی با اشاره به پیشنهاد آلمان‌ها مبنی بر تاسیس یک نهاد مالی برای شرکت‌های آلمانی گفت: «این یک ایده است و هنوز مشخص نیست که تا چه اندازه کارآمد باشد، اما آلمان‌ها به دنبال این هستند که بتوانند خواسته‌های ایران را از لحاظ بانکی و حضور سرمایه‌گذار خارجی در کشور تامین کنند. اما واقعا مشخص نیست که تا چه اندازه می‌توان روی این طرح مانور داد. اما اگر اتحادیه اروپا تاکید به ادامه حضور ایران در برجام دارند باید راه حل آن را هم پیدا کنند. زیرا در شرایط فعلی بسیاری از شرکت‌های اروپایی حاضر نیستند در ایران بمانند؛ بنابراین اروپایی‌ها باید در نظر داشته باشند که در صورتی می‌توانند ایران را در برجام نگه داند که بتوانند منافع ما را تامین کنند.»
برای برجام باید نماز میت خواند
همچنین محسن جلیلوند مدرس روابط بین‌الملل در گفتگو با فرارو اظهار کرد: «هنوز مشخص نیست که آیا برجام از حالت فعلی خارج می‌شود و به حیات خود ادامه می‌دهد یا خیر. اما به هرحال این یک دیدگاه است که برخی معتقدند این روز‌ها می‌گذرد و شرایط برجام بهبود پیدا می‌کند. اما من بار‌ها در گفتگو با فرارو تاکید کردم که جدا از اینکه چقدر احتمال دارد برجام به حیات خود ادامه دهد، ما باید به فکر پسابرجام باشیم. زیرا حتی اگر برجام بماند هم دیگر مانند قبل نخواهد شد. زیرا رابطه ما با آمریکا به گونه‌ای است که من همیشه آن را به شطرنج بازی کردن با گوریل تشبیه کرده ام. حالا اگر برجام را یک ماشین تصور کنیم، این گوریل از ماشین پیاده شده و می‌خواهد ماشین را چپ کند.»
او ادامه داد: «منظور من این است که دیگر این برجام معنا و مفهومی ندارد اگر هم قرار باشد بماند هیچ سودی برای ایران نخواهد داشت. حالا آقای عراقچی می‌گویند برجام در مراقبت‌های ویژه است، اما من می‌گویم که کارش از این حرفا گذشته و به نظرم بهتر است نماز میت برایش بخوانیم. ما دیگر نباید به فکر برجام باشیم و بهتر است که بگردیم و راه دیگری پیدا کنیم تا بتوانیم شرایط کشور را سرو سامان بدهیم؛ بنابراین اصلا به نظر من اینکه ایران همچنان منتظر هست برجام دوباره جان بگیرد، بسیار عجیب است.»
این استاد دانشگاه در خصوص پیشنهاد آلمان‌ها مبنی بر جلوگیری از قطع دسترسی ایران به سویفت گفت: «این مسئله را می‌توان از دو منظر مورد بررسی قرار دهیم. اول فرض می‌گیریم که این تصمیم آلمان‌ها عملی شود. در این حالت درست است که ما می‌گوییم با یورو مبادلات خود را انجام خواهیم داد، اما واقعیت این است که پول جهانی دلار است و اگر آمریکا سدی در برابر دلار خود قرار دهد، عملا سوئیفت از کار می‌افتد؛ بنابراین راهکار آلمانی‌ها هم نمی‌تواند نتیجه بخش باشد.»
وی افزود: «اما موضوع دوم که در این باره باید به آن توجه داشت این است که ما در شرایطی می‌توانیم از این مسئله بهره ببریم که FATF در مجلس ایران به تصویب برسد. این شرط را قبل‌تر هم اروپایی‌ها مطرح کرده بودند؛ لذا با توجه به اینکه مجلس نتوانسته تا این لحظه FATF را به تصویب برساند بنابراین سوفیت عملا کارایی خود را از دست خواهد داد. ضمن اینکه به نظر من اروپایی‌ها وعده سرخرمن می‌دهند و اصلا جدیت که باید داشته باشند را از آن‌ها نمی‌بینیم؛ بنابراین خیلی نباید روی آن‌ها حساب باز کرد.»
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل اظهار کرد: «از سوی دیگر FATF هم یک چاقوی دولبه است. زیرا اگر تصویب شود درست است که این مشکل را رفع می‌کند، اما مشکلات زیادی هم به وجود می‌آورد. چرا که ایران در موقعیتی قرار دارد که تصویب FATF عملا ما را محدود خواهد کرد. یعنی اگر ما الان این را تصویب کنیم دیگر بسیاری از راه‌های گریز از تحریم‌ها را از دست خواهیم داد. البته این را تاکید کنم که من با تصویب FATF در یک شرایط نرمال هیچ مشکل و مخالفتی ندارم. اما شرایط فعلی ما به گونه‌ای نیست که تصویب آن کار درستی باشد.»
جلیلوند در خصوص اینکه راهکار برون رفت از شرایط فعلی چیست، عنوان کرد: «معمولا کشور‌ها هرگاه در شرایط خاص یا بحرانی قرار می‌گیرند، باید به خودشان تکیه کنند. ما نه می‌توانیم به اروپایی‌ها تکیه کنیم و نه به چین و روسیه. زیرا هیچ کشوری نمی‌آید منافع ملی ما را دنبال کند. همین چند روز پیش بود که دیدیم روسیه با تمام ارتباط خوبی که با ایران دارد به دنبال افزایش سقف تولید نفت بود که کاملا به ضرر ایران بود؛ بنابراین ما دو اقدام را باید در دستور کار قرار دهیم. اول اینکه انسجام داخلی را تقویت کننیم و دوم منابع خودمان را به گونه‌ای مدیریت کنیم که در صورت بروز چنین رویدادهایی، با مشکل مواجه نشویم.»
وی تاکید کرد: «منظور من صرفا منابع مادی نیست. بلکه منابع معنوی هم بسیار حائز اهمیت است. ما نباید به گونه‌ای عمل کنیم که این منابع و پشتوانه‌های معنوی خود را از دست بدهیم. ما نباید به دنبال حمایت کشور‌هایی مانند چین و روسیه باشیم. اگر خاطرتان باشد همین کشور‌ها با وجود اینکه از ایران سود می‌بردند، اما با قطعنامه‌های شورای امنیت که علیه ما بود موافقت کردند؛ بنابراین ما در صورتی می‌توانیم از وضعیت فعلی عبور کنیم که مردم و منابع مالی و مادی خود به درستی مدیریت کنیم و انسجام داخلی را افزایش دهیم.»
