اقتصاد دستوری یا اقتصاد آزاد؟

فرارو- یکی تحلیلگر مسائل اقتصادی گفت: «قیمت‌های واقعی در اقتصاد فرمان پذیر نیست. ما نمی‌توانیم با دستور قیمت ارز را کنترل کنیم. البته من از تصمیم اخیر دولت در خصوص ارز دفاع می‌کنم. به هرحال کشور به سمت یک بحران ارزی در حرکت بود و دولت دخالت و یک نرخ ثابت تعیین کرد. اما این صرفا در کوتاه مدت قابل قبول و دفاع است. نمی‌توان با چنین اقداماتی به دنبال دستاورد‌های بلندمدت باشیم.»

به گزارش فرارو؛ بعد از اتفاقات اخیر در مسئله برجام یکی از موضوعاتی که مورد توجه اقتصاددانان قرار گرفت راهکار‌های آمادسازی کشور برای بعد از برجام است. در همین راستا غلامرضا مصباحی مقدم طی گفت‌وگویی به دولت هشدار داد که سیاست اقتصادی که در دستور کار قرار داده است موجب خواهد شد دوباره شاهد اعتراضات خیابانی باشیم و پیشنهاد دارد سیاست بازار آزاد را حذف به دنبال نظارت بر واردات و بازار ارز باشد.

وی در این گفتگو عنوان کرد: «باید خصوصا در مورد مواردی که به سیاست خارجی ما مربوط می‌شود اقتصاد آزاد و بازار آزاد را کنار بگذاریم. اینکه واردات هر چه می‌خواهد باشد، فقط با نرخ تعرفه باشد، نمی‌شود؛ چون امکان دامپینگ وجود دارد، یعنی یک تولیدکننده چینی می‌تواند همه تولیداتی که ما در داخل داریم را با صادرات کالا‌های خود نابود کند، چون این قدرت از نظر اقتصادی برای چین پدید آمده است که بازار‌های جهان را بروبد. ببینید چین تا چه اندازه بر بازار آمریکا تاثیر گذاشته است. اگر چنین است یعنی به تعبیر آدام اسمیت، " بگذار آزاد باشد، بگذار عبور کند"، نمی‌توانیم اقتصاد را مدیریت کنیم، چنین اندیشه‌ای به درد اقتصادی می‌خورد که دردسر‌هایی ما را ندارد.».

اما این دیدگاه سال‌هاست که مورد انتقاد اقتصاددانان است و آن‌ها معتقدند اقتصاد را نمی‌توان با سیاست دستوری اصلاح کرد و همین مسئله موجب شده است که میان دو گروه از اقتصاددانان اختلاف نظر شدیدی ایجاد شود و همچنان این سوال پابرجا است که کدام یک از این دو راهکار می‌تواند اقتصاد ایران را یروسامان دهد؟

در همین خصوص مهدی پازوکی اقتصاددان در گفتگو با فرارو عنوان کرد: «اول لازم است من به این نکته اشاره کنم که خروج ایالات متحده آمریکا از برجام یک اتفاق خوب برای اقتصاد ایران بود. زیرا ما در طول زمان ریاست جمهوری ترامپ دچار یک بلاتکلیفی شده بودیم که موجب می‌شد اقتصاد کشور مداوم دچار نوسانات شدید شود. اما نکته دیگری که لازم است به آن اشاره شود این است که مهمترین تاثیر برجام در اقتصاد ایران این بود که تولید و فروش نفت ایران به حالت سابق برگشت. نباید فراموش کنیم که رشد اقتصادی ایران طی سال‌های ۹۰ تا ۹۲ کاملا منفی بود و وقتی در سال ۹۵ به رشد اقتصادی ۱۲ درصدی رسیدیم حدود ۶۳ درصد آن مربوط به بخش نفت بود. یعنی اگر همچنان تحریم‌ها پابرجا بود ما شاهد رشد اقتصادی در کشور نبودیم.»

وی ادامه داد: «حالا یکی از مهمترین نگرانی‌های من این است که تندرو‌ها کاری نکنند که این وضعیت تغییر کند. نباید فراموش کنیم که قبل برجام یک اجماع جهانی علیه ما وجود داشت و تنها چند کشور کوچک و بی‌تاثیر از ما حمایت می‌کردند؛ بنابراین مخالفان برجام که آگاهی کافی ندارند و جهان را نمی‌شناسند باید بدانند که برجام یک اتفاق خوب و مثبت برای کشور بود و امروز تنها اسرائیل و عربستان و تندرو‌های داخلی با این توافق هسته‌ای مخالفت می‌کنند. مردم باید بدانند که مشکلات اقتصادی در ایران به مدیریت اقتصادی مربوط است. یعنی اگر بخواهم یک درصدی بگویم، تنها ۲۰ درصد مشکلات ما مربوط به برجام بود و ۸۰ درصد با دلیل تصمیمات نادرست اقتصادی ارتباط دارد.»

او افزود: «لازم است ما نظام کلان سیاست‌گذاری کشور را تغییر دهیم و در جهت منافع ملی ارتقا ببخشیم. ما باید در این برهه از مدیران کارآمد و مدیران اندیشمند ایرانی که در اقصی نقاط جهان حضور دارند استفاده کنیم. به عنوان مثال اگر من جای آقای روحانی بودم همین امروز از آقای حسین موسویان به عنوان یک دیپلمات ارشد ایران که طی ده‌ها مقاله در زمینه‌های هسته‌ای و سیاست خارجی از منافع کشورمان دفاع کرده و الان در دانشگاه پریستون مشغول تدریس است، دعوت به کار می‌کردم. همین چندروز گذشته تندرو‌های داخل و بیرون مجلس که تا امروز هیچ اقدام خاصی در راستای منافع ملی انجام نداده‌اند، به این آقا حمله کردند. در حالی که کجای دنیا نیرو‌های تکنوکرات خود را جاسوس می‌نامند؟»

این استاد دانشگاه علامه با بیان این نکته که روحانی وعده تغییر و اصلاح داده بود، گفت: «در شرایط فعلی ما نمی‌توانیم با نیرو‌های ناکاربلد اصلاحات لازم را انجام دهیم. ما برای بهبود اوضاع اقتصادی کشور نیازمند دیپلمات‌های کارکشته مثل آقای ظریف و موسویان هستیم. در چنین وضعیتی افرادی در مجلس نشسته‌اند که حتی سفرخارجی نرفته اند و زبان بین‌المللی را بلد نیستند و دنبال این هستند که ایران را منزوی کنند؛ بنابراین توصیه من به دولت آقای روحانی این است که از تکنوکرات‌هایی مثل حسین موسویان برای بالاترین سطوح در وزارت امورخارجه دعوت و از حضور چنین افرادی استفاده کند.»

وی اظهار کرد: «ما باید کشوری مانند ترکیه را الگو قرار دهیم. شما زمانی دهه ۹۰ میلادی وقتی به این کشور سفر می‌کردید از ابتدا تا انتهای هفته با افزایش سرسام‌آور قیمت‌ها مواجه می‌شدید. به همین دلیل اصلا سفر به ترکیه از لحاظ اقتصادی به‌صرفه نبود. اما چه اتفاقی افتاد که حالا تورم تک رقمی و رشد اقتصادی بالا دارند؟ یکی از دلایل این اتفاق حضور تکنوکراتی به نام دکتر کمال درویش است که یکی از بهترین اقتصاددانان جهان است که از او دعوت کردند و به ترکیه آمد و معمار اقتصاد فعلی ترکیه شد. به همین دلیل می‌گویم باید از تمام ظرفیت‌ها استفاده کنیم. ما الان در همین مقطع دکترا ۶ دانشجو از دانشگاه شریف داریم که در هاروارد حضور دارند. دولت نباید بترسد مگر خارج رفتن جرم است؟ اصلا ما بیشترین هزینه را زمانی دادیم که فری مثل احمدی نژاد که تنها سفر خارجی او سفر به «شهر وان» بود و هیچ اطلاعات و آشنایی کافی با دنیا نداشت.»

او تاکید کرد: «به نظر من اگر ما به لحاظ اقتصادی با اتحادیه اروپا تعامل نداشته باشیم و تحت تاثیر تفکر تندرو‌ها قرار بگیریم و به جهان فحش بدهیم و به همه پشت کنیم، قطعا کشور را به پرتگاه کشانده ایم و دوباره رشد اقتصادی ایران منفی خواهد شد. ما باید در نظر داشته باشیم که دوستانی در اروپا داریم، اما لازم است افرادی را به کار بگیریم که منافع ملی را متوجه و بتوانند در پای میز مذاکره حرفی برای گفتن داشته باشند و تعامل با جهان و اقتصاد را بفهمند؛ بنابراین مهمتر از برجام برای ما این است که نیرو‌های کارآمد را به کار بگیریم. زیرا بیش از ۹۰ درصد سیاست اقتصادی تعامل با جهان با لابی‌گری و مذاکره انجام می‌شود و ما در این زمینه تقریبا صفر هستیم.»

پازوکی ادامه داد: «ما الان چهره‌های سرشناس زیادی داریم که در دانشگاه‌های مهم و بزرگ جهان در حال تحصیل یا تدریس هستند و باید از این افراد استفاده کنیم. خیلی جالب است که تندرو‌های به هیچ کدام از افراد نالایق که حقوق‌های سنگین هم دریافت می‌کنند، اعتراضی ندارند آن‌ها صرفا به دنبال این هستند که از ورود افراد کاربلد به داخل دولت جلوگیری کنند.»

وی در واکنش به اظهارات اخیر مصباحی مقدم در خصوص اقتصاد بازار آزاد عنوان کرد: «اگر خاطرتان باشد زمانی که آقای روحانی دولت را در اختیار گرفت قیمت دلار ۳۶۰۰ تومان بود. طی این پنج سال ما حداقل باید با توجه به اینکه نرخ ارز اینگونه محاسبه می‌شود که تورم داخلی از تورم خارجی کم می‌شود و نرخ دلار محاسبه می‌شود، باید سالانه حدود ۱۰ درصد قیمت دلار بالا می‌رفت که طی پنج سال می‌شود ۵۰ درصد. یعنی باید الان قیمت دلار بالای ۵۵۰۰ تومان باشد. در صورتی این قیمت نباید بالا می‌رفت که اقتصاد ایران سروسامان داشت؛ بنابراین یکی از انتقاد‌های من به دولت آقای روحانی این است که قیمت‌های واقعی را سرکوب کردند.»

او تاکید کرد: «باید یادمان باشد که قیمت‌های واقعی در اقتصاد فرمان پذیر نیست. ما نمی‌توانیم با دستور قیمت ارز را کنترل کنیم. البته من از تصمیم اخیر دولت در خصوص ارز دفاع می‌کنم. به هرحال کشور به سمت یک بحران ارزی در حرکت بود و دولت دخالت و یک نرخ ثابت تعیین کرد. اما این صرفا در کوتاه مدت قابل قبول و دفاع است. نمی‌توان با چنین اقداماتی به دنبال دستاورد‌های بلندمدت باشیم. ما این اشتباه را در قیمت حامل‌های انرژی هم داریم. یعنی الان پنج سال است که قیمت‌ها افزایش پیدا نکرده است. البته این مختص این دولت نیست و ما در تمامی دولت‌های گذشته هم شاهد بودیم که سعی کردند با تثبیت قیمت‎ها مانع از تورم شوند، اما این اصلا صحیح نیست. اتفاقا سیاست سرکوب قیمت‌ها یک سیاست ضدبازار و تولید است. یک سیاست مناسب سیاست پولی درست و کنترل نقدینگی است.»

این کارشناس مسائل اقتصادی گفت: «به عقیده من بهترین سیاست در شرایط فعلی سیاست شناور است. به این معنی که یک عدد مشخص شود مثلا بگویند اگر تورم از ۱۰ درصد بالاتر یا پایین‌تر رفت، بانک مرکزی دخالت کند؛ بنابراین اقتصاد دولتی به هیچ عنوان راهکار شرایط کشور نیست. شاید در کوتاه مدت نتیجه بخش باشد، اما یک کار درست و درمان به شمار نمی‌آید. علاوه بر این نباید اجازه دهیم مهمترین دستاورد برجام که بازگشت میزان تولید و فروش نفت است از دست برود. البته نباید توقع زیادی از برجام داشت. زیرا این توافق نمی‌تواند مشکلات داخل کشور را برطرف کند. برای رفع مشکلات داخلی باید نظام تصمیم‌گیری و مدیریت کلان کشور تغییر کند.»

پازوکی در پایان افزود: «به عنوان مثال به بودجه ۹۷ دقت کنید. نمایندگان بودجه عمرانی را دوهزارمیلیارد تومان افزایش داده اند بعد صد‌ها پروژه جدید به دولت تحمیل کرده‌اند. مثلا راه آهن تهران- اصفهان را تبدیل به راه آهن تهران-اصفهان-اهواز کرده اند که همین پروژه بیش از ۳۰ هزار میلیارد برای دولت هزینه خواهد داشت. جالب است که حدود ۵۰ مورد مشابه در حوزه راه وجود دارد که پروژه را دستکاری کردند و برای دولت هزینه به بار آورده‌اند. خب اینگونه که نمی‌شود کشور را اداره کرد و هیچ ارتباطی هم به برجام ندارد. در چنین شرایطی باید شورای نگهبان از مردم عذرخواهی کند که با چنین مواردی موافقت کرده است. حالا در چنین شرایطی اگر تحریم‌ها برگردد ما در یک بحران جدی قرار خواهیم کرفت به همین دلیل تاکید دارم که از تمام ظرفیت‌ها داخلی و خارجی باید در سیاست خارجی استفاده شود تا مانع از بروز دوباره بحران در کشور شوند.»