میثم شاوردی*؛ دونالد ترامپ رییس جمهور ایالات متحده آمریکا امروز پس از ماه‌ها تهدید و ارعاب سرانجام به صورت رسمی اعلام کرد که کشورش نه تنها از توافق هسته ای با ایران یا برجام خارج می‌شود که تحریم‌های سنگین‌تری طی چندماه آینده علیه ایران وضع خواهد نمود.
به شخصه از این تصمیم جا خوردم، ابدا فکر نمی‌کردم رییس جمهور آمریکا به عنوان یکی از طرفین این توافق مهم و تاریخی که هم در سازمان ملل تایید شده و هم شرکای اروپایی ترامپ روی استمرار آن تاکید داشتند، به صورت یک طرفه خارج شود. این تصمیم نشان داد که ترامپ نه تنها به قوانین و عرف بین المللی و اصول روابط بین الملل اعتنایی ندارد بلکه در رای و تصمیم گیری‌هایش کاملا شخصی و بدون اعتنا به نظر مشاوران و متحدانش عمل کرده که از قضا این مسئله می‌تواند در آینده برای ایران بسیار پرریسک و خطرناک باشد.
اما سوال اینجاست که ایران باید اکنون چه کند و چه تصمیمی در ادامه اتخاذ نماید تا بیشترین منافع و کمترین مضرات را عاید خود کند؟ مسلما ایران از هرگونه تصمیم احساسی و لحظه ای باید خودداری کند. ایران باید سعی کند ضمن حفظ ارتباط با طرفهای اروپائی که به شدت از تصمیم ترامپ سرخورده و عصبانی هستند، هزینه اقدامات احتمالی ترامپ علیه ایران در آینده را بالا ببرد و از این شکاف ایجاد شده بین اروپا و آمریکا تا حد امکان استفاده کند. این مورد ضمن بیشینه کردن منافع ایران می‌تواند از لحاظ سیاسی خود امریکا را تنها و منزوی کرده و از فشار حملات ترامپ بکاهد.
از طرف دیگر همان طور که می‌دانیم سه بازیگر اصلی در این مدت علیه ایران و توافق هسته ای دست به لابی خطرناک و عجیبی زده اند که عبارتند از امریکا، اسرائیل و عربستان سعودی. وظیفه دوم ایران هم اکنون تنش زدایی و دادن اطمینان به سایر بازیگران منطقه ای در خصوص روابط مسالمت آمیز است. ایران باید در مقطع کنونی کانال ارتباطی با عربستان را مجددا بازکرده و سعی در کاهش تنش و اطمینان بخشی به این کشور کند. کاهش تنش با عربستان و نزدیک شدن به آن در شرایط کنونی قطعا از بار حملات و فشارهای امریکا خواهد کاست. آنچه در مقطع کنونی مشخص بوده این است که ایران هم اکنون دست بالای منطقه را در مناقشات منطقه ای سوریه، عراق، لبنان و حتی یمن در اختیار دارد.
پس از قرن‌ها مرزهای استراتژیک ایران تا آب‌های مدیترانه گسترده شده و بدون اعلام نظر و موافقت ایران، جابجایی قدرت حداقل در چهار کشور فوق الذکر امکان پذیر نیست و همین موضوع کشورهای عربی و مخصوصا عربستان سعودی را آشفته و هراسان کرده و باعث نزدیک شدن آنها به اسرائیل علیرغم همه حساسیت‌های کشورها و افکار عمومی منطقه در خصوص ارتباط با اسرائیل است. این می‌تواند برگ‌برنده مهمی برای ایران در مذاکره و گفتگو با عربستان باشد.
گام بعدی باید حفظ انسجام داخلی و بازکردن فضای سیاسی کشور، از بین بردن برخی بی تدبیرهاست که از سوی تندروهای داخلی پیگیری می‌شود. در عین حال بالابردن سطح رواداری سیاسی می‌تواند اعتماد را تا حدی به فضای عمومی بازگرداند. در شرایط حساس کنونی موارد بسیار پیش پا افتاده و کم‌اهمیت نباید تبدیل به یک بحران ملی و ایجاد هزینه اجتماعی سنگین و نهایتا نابودی سرمایه اجتناعی کشور شود. لغو سریالی کنسرت‌ها، رفتار ماموران گشت ارشاد و نمونه‌های متعدد دیگر تنها نمونه‌هایی از همین بی تدبیری‌هاست که باعث انباشت ناامیدی بیشتر جامعه می‌شود که با یک سعه صدر و تدبیر و دوراندیشی مسئولین به راحتی قابل حل و کنترل هستند.
اما برنامه مهم بعدی در داخل قطعا باید مبارزه با فساد سیستماتیک و لایه‌دار اداری و اقتصادی باشد. خبرهای هرروزه فساد اقتصادی و اختلاس و قاچاق کالا و رانت‌های مختلف دولتی و ... به راحتی در خبرگزاری‌های داخلی و رسانه‌های اجتماعی منتشر شده و باعث ناامیدی مردم و افزایش خشم و ناراحتی و سرخوردگی عمومی می‌شود اما متاسفانه به نظر می‌رسد عزمی جدی برای مبارزه بنیادین و ریشه‌ای با این موضوع مهم که به پاشنه آشیل بهبود اقتصادی کشور بدل شده وجود ندارد.
برای مبارزه با فساد یک بار برای همیشه مجلس باید قانون سفت و سخت و بدون اغماضی را تصویب کرده تا توسط دولت و قوه قضاییه به سرعت و بدون اغماض اجرا شود و هر کسی با هر عنوان و وابستگی و رابطه‌ای اگر آلوده به فساد است بر اساس قانون و به صورت شفاف و در دادگاههای علنی و با حضور رسانه ها و اطلاع مردم با آن برخورد قاطع صورت گیرد تا اعتماد عمومی دوباره و به تدریج به کشور بازگردد.
باید قبول کنیم کشور در شرایط بسیار حساسی قرار دارد و برای عبور از این گردنه خطرناک هم نیازمند وفاق ملی و همبستگی مردم هستیم و هم مکلف به بهبود روابط با همسایگان و کاهش تنش با آنها و البته استفاده حداکثری از شکاف اتحادیه اروپا و آمریکا. از تصمیمات هیجانی و لحظه ای و دور از منطق مانند خروج از برجام و NPT و یا تحریک عربستان بپرهیزیم و با استفاده از ظرفیت‌های سیاسی و دیپلماتیک و منطقه ای هزینه‌های آمریکا را برای اقدامات بیشتر تا حد امکان بالاتر ببریم چرا که ترامپ -برخلاف اوباما که با همراهی و همکاری کامل شرکای قدرتمند اروپاییش در تحریم ایران دستش کاملا برای فشار به ایران باز بود- در تحریم ایران کاملا تنهاست و فقط از حمایت عربستان و اسرائیل برخوردار است که اصلا و ابدا قدرت و نفوذ و اعتبار اتحادیه اروپا را در سطح بین المللی ندارند.
اشتباهات در سطح دولت ایران کم نبوده است و مشکلات متعدد اقتصادی و اجتماعی مردم بر کسی پوشیده نیست اما آنچه در حال حاضر مهم است وفاق و یکپارچگی همه نیروهای داخلی و حفظ تمامیت ارضی امنیت ایران است که باید با حفظ تدبیر و با تمام توان در این راه کوشید.
*تحلیلگر مسایل اقتصادی
