پنجم آذر ماه سالروز تشکیل نهاد بسیج به فرمان حضرت امام خمینی (ره) است. به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی و قطع دست استکبار جهانی و منافع آنها در ایران، توطئه‌ها و فتنه‌های شیاطین علیه ایران روز به روز گسترش یافت.
در چنین شرایطی بود که امام خمینی (ره) فرمان تشکیل بسیج را صادر کردند و فرمودند: «مملکتی که 20 میلیون جوان دارد، باید بیست میلیون ارتش داشته باشد.» ایشان تاکید کردند: «سنگ بنای بسیج بر حکم فقهی و جهادی استوار است؛ جهادی که مبتنی بر روحیه دفاعی باشد و نه تهاجمی یا جهان‌گشایی، بسیج در نظر امام مولودی جدید است که کارشناسان جهانی نمی‌توانند آن را بشناسند و هر گاه قوه ایمان در ملتی زنده شود، همگان را به قیام برای خدا فرا می‌خواند و می‌تواند سرتاسر یک کشور را بسیج کند، معیار حرکت بسیج هم همین اسلام و درک مفاهیم عالیه آن است».
در همین ارتباط «محسن رفیقدوست»، اولین وزیر سپاه پاسداران در نظام جمهوری اسلامی از چگونگی تشکیل این نیرو می گوید :او یادآور می شود : « پس از پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل سپاه پاسداران، بحث‌هایی در جامعه مطرح شد، درباره اینکه همه‌ی آحاد ملت در هر شغل و مقامی که هستند بتوانند حداقل آموزش نظامی را ببینند و برای روز دشواری، سازماندهی شوند.
این زمزمه مطرح بود تا اینکه یک روحانی به نام آقای مجد از امام (ره) برای تشکیل بسیج حکم گرفتند.»
وی ادامه داد:« پس از آن مطرح شد که همه‌ی افراد و گروه‌هایی که مایلند ثبت‌نام کنند، سازماندهی شوند و آموزش ببینند. 5 آذر سال 58 این حکم داده شد و بسیج کار خود را آغاز کرد.»
اولین وزیر سپاه پاسداران همچنین خاطرنشان کرد:« از همان روز اول با مشکلی در این میان روبه‌رو شدیم که تقریبا بسیج به نوعی شبیه سپاه بود. سپاه هم نیروی مردمی بود که سازماندهی داشت و در بسیاری از جاها مورد استفاده قرار می‌گرفت؛ اما از آنجا که بسیج حکم حضرت امام (ره) را داشت، بر خودمان وظیفه می‌دانستیم که هرجا که می‌رویم در حدی که می‌توانیم آنها را با خود همراه کنیم.
وقتی برای آموزش، اسلحه می‌خواستند، من که مسوول تدارکات سپاه بودم برای آنها اسلحه از ارتش فراهم می‌کردم.»
رفیقدوست اضافه کرد:« به تدریج بحث‌هایی مطرح شد مبنی بر اینکه بسیج مستقل باشد یا به سپاه وابسته شود. این بحث‌ها ادامه پیدا کرد که نتیجه‌ای نداشت تا بعد از آغاز جنگ. رفته رفته آقایی که مسوولیت بسیج را بر عهده گرفته بود، پرونده‌ی سیاسی پیدا کرد و بنا شد سپاه، بسیج را اداره کند تا تکلیفش از سوی قانون مشخص شود؛ البته من جزئیات قضیه را فراموش کرده‌ام، اما برادر روحانی دیگری که نماینده‌ی مجلس شد، به نام آقای احمد سالک فرمانده بسیج شد.
او جزو شورای فرماندهی بود و ما قبل از اینکه قانون سرنوشت بسیج را مشخص کند، بسیج را داخل سپاه آوردیم و فرمانده بسیج را از اعضای شورای سپاه قرار دادیم.»
وی ادامه داد :« از این به بعد بسیج به عنوان نیروی مردمی پشتیبان سپاه مطرح شد که بعد از آن هم این مساله جا افتاد و قانونی شد؛ البته در آن دوران هم در میان مسوولان در این رابطه اختلافاتی بود و عده‌ای بر این عقیده بودند که بسیج باید از سپاه مستقل باشد؛ گرچه اینکه بسیج نیروی مردمی سپاه باشد در نهایت از سوی قانون تصویب شد.»
رفیقدوست همچنین خاطرنشان کرد:« درآن مقطع کل برنامه‌های بسیج متعلق به سپاه بود و ما آن‌چه را که برای سپاه تدارک می‌دیدیم در سطح وسیع‌تر، در سطوحی ساده‌تر و گسترده‌تر برای بسیج در نظر می‌گرفتیم. مثلا وقتی برای سپاه، پادگان آموزشی فراهم می‌کردیم، پادگانی شبیه ارتش در نظر می‌گرفتیم؛ اما برای بسیج مکانی ساده‌تر که فقط در آن بتوانند سازماندهی شوند، مد نظر قرار می‌گرفت. از ابتدا اصرار داشتیم اصولا بسیجی بودن شغل نباشد؛ در حالی که سپاهی بودن شغل است.»
وی همچنین با اشاره به گسترش فعالیت‌های بسیج در ادارات مختلف، گفت:« همان اوایل که بسیج تشکیل شد، حضرت امام (ره) جمله‌ای در رابطه با ارتش 20 میلیونی و گسترش بسیج داشتند که این جمله مدنظر ما قرار گرفت تا بتوانیم فعالیت‌های بسیج را گسترش و به همه آموزش‌های لازم را ارایه دهیم؛ البته امروز ارتش 20 میلیونی باید گسترده‌تر باشد. بزرگ‌ترین ارتش سیاسی دنیا امروز در اختیار ایران است و این به برکت بسیج فراهم شده است و هیچ کشوری چنین امکانی ندارد که بتواند نیروهای مردمی خود را این‌گونه بسیج کند.»
رفیقدوست ادامه داد:« بسیج امروز از نظر نظامی در مرحله‌ی بسیار خوبی قرار دارد و در امور دیگر مثل بهداشت و امورعمرانی عملکرد چشمگیری داشته است. ما در نظر داشتیم این نیروی عظیم را که سازماندهی می‌کنیم، برای روز مبادا و روزهای دیگر نیز کارآیی داشته باشد؛ بنابراین امروز بسیج در بسیاری از امور فعالیت می‌کند و مثلا آن‌چه کشور در واکسیناسیون طی یک روز در کل کشور انجام داد و در دنیا بی‌نظیر است، توسط این نیرو انجام شد .
امروز بسیج در بحث امنیت عمومی، دفاع از مملکت و بهداشت و ... سازماندهی شده است و بهترین پشتوانه برای مملکت است.»
وی همچنین با بیان اینکه زمانی که بحث پیوستن بسیج به سپاه مطرح شد، نظرات مختلفی ارایه می‌شد، افزود:« زمانی‌که موضوع خدمت حضرت امام (ره) ارایه شد و ما دلایل خود را گفتیم، ایشان گفتند بسیج با سپاه باشد و بدنه‌ی اصلی سپاه را بسیج تشکیل بدهد. مخالفت‌ها و موافقت‌ها گسترده بود، اما درگیری وجود نداشت. آن زمان بحث ماندن یا نبودن کمیته و سپاه بود.»
وی ادامه داد:« بحث رفتن کمیته مطرح شد، اما در رابطه با سپاه، نظر همه این بود که سپاه نهادی برای حراست و حفاظت از انقلاب و دستاوردهای آن تشکیل شده است. این در قانون اساسی قبلی نبود. آن زمان عده‌ای می‌گفتند ارتش برای حفاظت از انقلاب کفایت می‌کند، اما نظر این بود که ارتش تعریفی دارد و هیچ وقت ماموریت دفاع از انقلاب را به ارتش ندادند. دفاع از مرزها و تمامیت ارضی کشور بر عهده‌ی ارتش بود اما بحث حفاظت از انقلاب و دستاوردهای آن که خود دولت جمهوری اسلامی و قانون اساسی یکی از دستاوردهای آن است از ماموریت‌های سپاه است.
وقتی که بحث جنگ ایران و عراق نیز مطرح شد آن زمان که تشخیص داده شد انقلاب مورد تهدید واقع شده است سپاه وارد شد و ماموریت پیدا کرد که به کمک ارتش برود. در حقیقت در زمان جنگ، سپاه به کمک ارتش رفت؛ چرا که ارتش لطمه خورده بود و اگر سپاه وارد نمی‌شد انقلاب از بین می‌رفت.»
وی همچنین خاطرنشان کرد:« در اهداف اولیه‌ای که برای تشکیل بسیج مطرح شده بود، تاکید داشتیم که بسیج نیرویی باشد برای سازماندهی و آموزش نیروهای داوطلب برای روز مبادا، اما باید گفت از آن جا که در این کشور انقلاب عقیدتی شده است وقتی بسیج آموزش می‌بیند تنها آموزش نظامی نیست و آموزش عقیدتی نیز مد نظر است؛ لذا اصل تشکیل آموزش عقیدتی و نظامی است که وقتی افراد قبول می‌کنند وارد آن شوند باید با آن همراه شوند. اینکه در بعضی از مواقع بسیج وارد صحنه می‌شود در واقع ماموریتی است که سپاه به آن داده است.
بسیج خودش مستقلا وارد صحنه نمی‌شود و این فرمانده است که تشخیص می‌دهد در مقابل مسائل چه تمهیداتی بیندیشد.»
وی ادامه داد:« به طور کلی نیروهای نظامی و انتظامی، ضابطان قوه‌ی قضاییه هستند و قوه‌ی قضاییه می‌تواند از آنها بخواهد که ماموریتی برایش انجام دهند. در تاریخی اعلام کردند بسیج نیز به عنوان ضابط قوه‌ی قضاییه فعالیت کند؛ مثلا وقتی بحث اراذل و اوباش مطرح می‌شود قانونا نیروی انتظامی حق دارد از بسیج کمک بخواهد.»
رفیقدوست تصریح کرد: « در قانونی که برای بسیج تهیه و در مجلس نیز تصویب شد، نیروها می‌توانند از بسیج به عنوان نیروی کمکی در چارچوب قانون استفاده کنند.»
وی تاکید کرد:« شهید بهشتی همیشه می‌فرمود که همه‌ی نهادها ممکن است مشکلاتی داشته باشند.
بسیج در مواردی بسیار موفق بوده است، اما معتقدم بسیجی که می‌خواهد ماموریت پیدا کند در جامعه با پدیده‌ای برخورد کند خودش باید آن پدیده را به خوبی بشناسد و در مقابل آن واکسینه شده و به چارچوب قضیه کاملا مسلط باشد. بسیج کارنامه‌ی خوبی دارد. حضور موفق بسیج را در بسیج مردم در امر واکسیناسیون می‌دانم که به حق همه اذعان داشتند که این بی‌سابقه بوده است. امروز بسیاری از قدرت‌های جهان به توان نظامی ایران اقرار می‌کنند و باید بسیج همچنان تکیه‌گاه محکمی برای نظام و انقلاب باشد.»
