فرمول نظارت بر ائمه‌جمعه

روز گذشته با حکم مقام معظم رهبری حجت‌الاسلام حاج‌علی‌اکبری جایگزین حجت‌الاسلام سیدرضا تقوی در شورای سیاستگذاری ائمه جمعه شد تا زین پس سکان امور این شورا را که در دوره پیش از یک نهاد سنتی به یک نهاد تشکیلاتی تغییر یافت را در دست بگیرد. شورایی که ناظر بر عملکرد ائمه جمعه در سراسر کشور است و در مواردی به آنان تذکر داده یا زمینه عزلشان را فراهم می‎آورد.

به گزارش خبرآنلاین، 38 سال پیش وقتی مرحوم آیت‌الله طالقانی در دانشگاه تهران اولین نمازجمعه را اقامه کرد، جمعیت کثیری از تهرانی‌ها پای خطبه‌های او نشستند. شاید مسئولان و مقامات کشور نیز تصور چنین حضوری را از سوی مردم نداشتند تا آنجا که از امام خمینی نقل شده که فرمودند «عجب نمازی شد».

امروز 38.5 سال از 5 مرداد 58 می گذرد، با وجود دو برابر شدن جمعیت کشور اما کاهش حضور مردم در صفوف نمازجمعه جای سئوال دارد، برخی کاهش دین باوری مردم به ویژه نسل جوان را عامل این اتفاق می دانند، در مقابل کسانی هم هستند که معتقدند دیگر ائمه جمعه آن وجهه کاریزماتیک سابق را نزد مردم ندارند. البته گروهی نیز فضای مجازی و سرعت اطلاع رسانی را دلیل اصلی بر می شمرند و معتقدند در ابتدای انقلاب چون وسایل ارتباط جمعی مثل امروز نبود مردم بیشتر به نمازجمعه می رفتند تا در جریان اخبار و وقایع روز کشور قرار بگیرند.

اما آیا نظارتی بر تریبون های نمازجمعه وجود دارد تا مشخص شود نقاط قوت و ضعف آنها کجاست؟ حجت‌الاسلام مهدی عرب مدیر نظارت و ارزیابی شورای سیاستگذاری ائمه جمعه که مهمان کافه خبر خبرگزاری خبرآنلاین بود، ابعاد مختلف این نظارت‌ها را تشریح کرد و گفت: ارزیابی و ارزشیابی براساس شاخص‌های عمومی و اختصاصی عملکرد، کارشناسی خطبه‌ها، تحقیق میدانی و نظرسنجی عمومی درباره امام جمعه معدل‌گیری و نمره‌ عملکردی از ضعیف، متوسط، نسبتاً خوب، خوب و عالی به دست می‌آید که در عزل، تمدید حکم و جابجایی ائمه جمعه ملاک و معیار قرار می‌گیرد.

مشروح این گفت‎وگو را در ادامه بخوانید:

شاید خیلی از مردم بدانند که برای هماهنگی، ساماندهی و رسیدگی به امور نمازهای جمعه سازوکار تشکیلاتی وجود دارد، اما تعداد خیلی کمی با خبرند که بر ائمه جمعه نظارت هم می شود. بفرمایید نحوه نظارت بر ائمه جمعه به چه صورت است؟

معاونت‌های شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه شامل امور استان‌ها، فرهنگی، سیاسی، اداری و مالی و بازرسی و بررسی شکایات است؛ اداره‌ نظارت و ارزیابی ائمه محترم جمعه زیر مجموعه معاونت بازرسی و بررسی شکایات قرار دارد و براساس شاخص‌های عمومی و اختصاصی عملکردی، با کارشناسی خطبه‌ها، تحقیق میدانی و نظرسنجی، ائمه جمعه را ارزیابی می‌کند.

لازم به ذکر است دفاتر نمایندگی شورای سیاستگذاری ائمه جمعه در هر استان به‌عنوان خادمین نهاد امامت جمعه و رابط تشکیلاتی نظارت بر عملکرد ائمه جمعه و توجه آنها به سیاست‌های ابلاغی دفتر مقام معظم رهبری را انجام می‌دهند و آسیب‌ها، نقاط ضعف و نقاط قوت عملکردهای سالیانه‌ ائمه جمعه را بررسی می‌کنند. بنابراین نمی‌توانند نقدها، نظرها و پیشنهادات را نادیده بگیرند. البته خود همین مسئولان دفتر نمایندگی شورای سیاستگذاری در استان‌ها هم از طریق خود ائمه جمعه و نماینده محترم ولی فقیه در استان براساس فرم مشخص شده ای یک مرتبه در سال ارزیابی می‌شوند. علاوه بر این اداره نظارت و ارزیابی در شورای سیاستگذاری ائمه جمعه عملکرد ائمه جمعه، مسئولان دفاتر نمایندگی شورای سیاستگذاری در استان‌ها و ستادهای نماز جمعه را بررسی و آسیب‌ها، ضعف‌ها و نقاط قوت آنها را رصد می‌کند. البته برادران و خواهران فعال در ستادهای نماز جمعه جزء نیروهای افتخاری هستند که بر مبنای باور و اعتقادشان، بدون هیچ دریافت هزینه‌ای می‌آیند و به نظم نهاد نماز جمعه کمک می‌کنند که تعداد آنها حدود 36 هزار نفر در کشور است.

شاخصه‌های عمومی ارزیابی ائمه جمعه شامل «نظم و انضباط» و «رعایت شئون امامت جمعه به لحاظ گفتاری و رفتاری» و شاخصه‌های اختصاصی ارزیابی آنها نیز شامل «نظارت و کنترل»، «اداره تشکیلات امامت جمعه»، «فعالیت های عمرانی ساخت، تجهیز و احیای مصلی، منزل امام جمعه، دفتر، حوزه، مسجد، مدرسه، خانه عالم، مراکز عام المنفعه در شهر و روستا»، «فعالیت های فرهنگی»، «فعالیت های سیاسی»، «ارتباط با جوانان، ایثارگران، روستائیان، روحانیون، مسئولان، قومیت‌ها» و «مسئولیت‌های خاص امام جمعه در حوزه فرهنگی و اجتماعی اعم از ریاست شورای فرهنگی، مدیر ستاد بزرگداشت غدیر، مسئول ستاد ذکات و غیره» است.

در بخش ارزیابی کارشناسی، دو مرتبه در سال بدون اطلاع خطیب جمعه و به‌صورت تصادفی پنج خطبه او از لحاظ «روانی سخن»، «متانت در گفتار»، «رعایت ادبیات فارسی و عربی»، «قرائت صحیح آیات و روایات»، «نظم در ارائه مطالب»، «قدرت استدلال و اقناع»، «مستندبودن مطالب»، «نوآوری و بهره‌گیری از موضوعات جدید»، «تجزیه و تحلیل مسائل و اجتماعی»، «تبیین حکیمانه دین، بهره‌گیری از مطالب متنوع پیرامون تقوا»، «تبیین سیاست‌های نظام و مواضع امام و مقام معظم رهبری»، «پیام‌داشتن و قابل فهم‌بودن مطالب» و «کوتاه‌بودن خطبه‌ها» کارشناسی می‌شود.

محققان میدانی نیز افرادی زبده هستند، البته استخدام ما نیستند. محقق با توجه به موضوعی که وجود دارد، ماموریتی برایش تعریف می‌شود به شهر مربوطه می‌رود، بدون این‌که کسی او را بشناسد، ارزیابی و تحقیقی را انجام می‌دهد و نتیجه را برای ما می‌آورد.

همچنین هر سال در کل کشور نظرسنجی عمومی داریم، پرسشنامه‌های مشخصی است و امام جمعه از منظر مردم حاضر در صف نماز جمعه ارزیابی می‌شود. این نظرسنجی بدون اطلاع قبلی به امام جمعه است و انجام‌دهندگانش هم از شهرهای همجوار هستند که نظرسنجی را برگزار می کنند.

در مجموع با توجه به ارزیابی و ارزشیابی براساس شاخص‌های عمومی و اختصاصی عملکرد، کارشناسی خطبه‌ها، تحقیق میدانی و نظرسنجی عمومی برای امام جمعه معدل‌گیری و نمره‌ عملکردی از ضعیف، متوسط، نسبتاً خوب، خوب و عالی به دست می‌آید که در عزل، تمدید حکم و جابجایی ائمه جمعه ملاک و معیار قرار می‌گیرد.

دامنه اعداد را براساس عملکرد ضعیف، قوی، خوب و عالی می‌فرمایید؟

امتیاز زیر 50 ضعیف، 50 تا 64 متوسط، 65 تا 69 نسبتا خوب، 70 تا 90 خوب، 90 تا 100 بسیار خوب است.

آیا همه ائمه جمعه کنونی بالای امتیاز 50 گرفته‌اند؟

خیر، ما ائمه جمعه ضعیف هم داریم. این را هم یادآور شوم که گروه کارشناسی خطبه‌های ائمه جمعه و نمایندگان ولی فقیه، گروهی نیستند که استخدام مجموعه شورای سیاستگذاری باشند، حتی جز معاون بازرسی و مدیر نظارت و ارزشیابی، هیچ کسی در مجموعه شورای سیاستگذاری کارشناس‌های ارزیابی خطبه‌ها را نمی‌شناسد. یک نرم‌افزار داخلی داریم، خطبه‌های ائمه جمعه در آن بارگذاری و سپس به صورت تصادفی دو مرتبه در سال 5 خطبه از هر امام جمعه به لحاظ تحلیلی، موضوعی، مسائل فقهی، مسائل حوزوی، علوم جدید کارشناسی و اشکال‌گیری می‌شود.

متن خطبه‌ها کارشناسی می‌شود یا صوت آنها؟

خیر، کارشناسی با فایل صوتی خطبه است. کارشناسان اصلا با متن کاری ندارند. فنون خطابه از جمله آهنگ کلام؛ روانی سخن و... مورد بررسی شنیداری قرار می گیرد؛ البته متن خطبه هم روی سایت هست. همه این‌ها مکتوب و معدل‌گیری می‌شود، سپس امتیاز و تذکرات واحد نظارتی و ارزشیابی و هر آنچه کارشناس درباره نقاط ضعف و نقاط قوت ثبت کرده، تفصیلش را به امام جمعه می‌دهیم.

اگر نمره ضعیفی بگیرد، تغییری هم حاصل می‌شود؟

بله.

امام جمعه چند تا نمره ضعیف بگیرد، جابجا می‌شود؟

نمی‌توانیم بگوییم مثلا دو تا نمره بگیرد یا یک نمره بگیرد، تغییر می کند؛ اینطوری نیست. مجموع عملکرد یک امام جمعه براساس شاخص های عمومی و اختصاصی مد نظر قرار می گیرد.

دوره انتصاب هر امام جمعه چند سال است؟

دوره انتصاب امام جمعه از طرف ریاست محترم شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه سه‌ساله است. خیلی از عموم مردم نمی دانند که ورود به امامت جمعه امتحان ورودی دارد. متقاضی امامت جمعه حداقل باید پایان پایه کفایه رشته علوم حوزوی معادل کارشناسی ارشد را خوانده و سه سال درس خارج داشته باشد. در ابتدای گزینش یک امتحان کتبی براساس منابع مشخص گرفته می شود، اگر متقاضی در آن امتحان پذیرفته شد، سپس مصاحبه شفاهی سیاسی، اجتماعی و علمی می‌دهد؛ بعد از قبولی در مصاحبه شفاهی استعلامات نهادهای امنیتی اخذ و در پایان این فرایند متقاضی، امام جمعه می‌شود. نکته دیگر آنکه بعضی از ائمه جمعه پذیرش‌شان از سوی شورای سیاستگذاری مشروط است. یعنی آقای تقوی حکم که می‌زند و فردی امام جمعه می‌شود، امکان دارد آن حکم مشروط باشد. حالا شاید مردم ندانند.

منظور از حکم مشروط چیست؟

اگر امام جمعه نتواند در یک دوره شش ماهه انتظارات مدیریتی، علمی و فقهی مدنظر نهاد امامت جمعه را محقق کند، عذرش را می‌خواهند. در صورت تأیید شدن نیز، در سه سال انتصاب، هر سال دو مرتبه امام جمعه نظارت و ارزیابی می‌شود. البته بعضی وقت‌ها محبوبیت یا خواست مردمی عامل ابقا یا عزل امام جمعه است. یعنی اگر مردم امام جمعه را نخواهند و از او به حق ابراز نارضایتی کنند، شورای سیاستگذاری، امام جمعه را تغییر می‌دهد. در واقع این طور نیست که امام جمعه آزاد باشد و هر کاری کند تأیید شود. خیلی مردم فکر می‌کنند ائمه جمعه چون وابسته به رهبری و نماینده رهبری هستند، غیرقابل انتقادند و هر کاری خواستند صورت می‌گیرد، در حالی‌که این طور نیست و این افتخار منصوبین رهبری و نهاد امامت جمعه است.

آزمون‌های ورودی به امامت جمعه هر سال در یک تاریخ مشخص برگزار می‌شود؟

مثل کنکور سراسری نیست که یک بار در سال آزمون گرفته شود؛ متقاضی می‌تواند به معاونت گزینش شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه در قم مراجعه کند و بگوید «من می‌خواهم امام جمعه شوم». در آن‌جا برایش وقت تعیین می‌کنند، اتاقی آماده می‌شود و می‌رود امتحان کتبی‌اش را می‌دهد. امتحان و گزینش او که انجام و پذیرش شد، با توجه به ظرفیتی که وجود دارد، بعدا یک شهری به او اعلام می‌شود.

از چه سالی چنین پروسه‌ای تعریف شد؟

با حضور حاج آقای تقوی به‌ عنوان رئیس شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه، نهاد امامت جمعه از یک نهاد سنتی به یک نهاد تشکیلاتی و مدرن با توجه به مقتضیات زمانی و مکانی بدل شد. ایشان برای نهاد امامت جمعه یک تشکیلات با سازوکار و هدف ماموریت مشخص تعریف و سازماندهی کرد. زمانی که حاج آقای تقوی مسئولیت گرفت، 300 امام جمعه داشتیم، امروز 900 امام جمعه داریم اما نیروهای فعال در تشکیلات نهاد امامت جمعه تغییر نکردند و همان 40 نفر هستند. به عبارت دیگر حجم کار زیاد و دامنه مسئولیت‌ها اضافه‌تر شد در حالیکه نیرویی اضافه نشد.

آیا الان خروجی‌ حوزه برای تقویت نهاد امامت جمعه مناسب است؟

نماز جمعه یک کارکرد رسانه‌ای و حاکمیتی دارد، یعنی امام و امت در یک روز جمع می‌شوند تا یک وحدتی براساس سیاست‌های حکومت اتفاق بیفتد. نظر امام و مقام معظم رهبری نیز همین است که امام جمعه رابط بین حکومت و ملت محسوب می شود بنابراین به هیچ عنوان نباید ائمه جمعه متصل به حاکمیت یا ذیل آن‌ باشد. اما ائمه جمعه در خیلی از کشورهای اطراف متصل به حاکمیت و وامدار حاکمیت هستند. این وامدار حاکمیت‌بودن، استقلال امام جمعه را در جهت رساندن پیام مردم به حاکمیت از بین می‌برد چون امام جمعه کسی می‌شود که باید از حاکمیت حمایت کند. بر این اساس تحصیلات حوزوی شرط و لازم است اما کافی نیست و تحصیلات آکادمیک و علومی چون مدیریت جامعه شناسی روان شناسی سیاست و... ملزومات دیگر است.

یعنی ائمه جمعه ایران وامدار حکومت نیستند؟

خیر، نیستند. ما برای ائمه جمعه حقوق نداریم.

اما حاج آقا تقوی گفته بودند که ماهانه 200 هزار تومان به آنها پرداخت می‌شود؟

بله، آن 200 هزار تومانی که حاج آقا تقوی فرمودند، شهریه است. یعنی امام جمعه اجازه دارد به نسبت شهریه‌ای که یک طلبه در حوزه علمیه دریافت می‌کند، مبلغی را دریافت کند. ولی آنکه نهاد امامت جمعه حقوق به ائمه جمعه بدهد یا ائمه جمعه حقوق‌بگیر دفتر رهبری باشند، این طور نیست.

در حوزه مرسوم است شاغلین ‌با فراغت از تحصیل قطع شهریه می شوند. این قید برای امامان جمعه نیست و شهریه حوزوی را دریافت می نمایند.

از صحبت‌های شما برمی‌آید که ائمه جمعه یک زندگی ساده‌زیستانه در حد کف جامعه دارند. چطور می‎توان با چنین رقمی، چرخ زندگی را گرداند؟

بله. از برخی ائمه جمعه نامه‌هایی است که نسبت به معاششان مشکل دارند. یکی از ائمه جمعه مهندس مکانیک و استاد یکی از دانشگاه‌های بسیار خوب است. او وقتی سر کلاس رفت، دانشجوها گفتند «حاج آقا شما اشتباه آمدید. الان ما درس تخصصی مهندسی داریم نه بینش اسلامی». بعد ایشان عبا و عمامه‌اش را درآورد و گفت «اتفاقا من استاد همین کلاسم، البته روحانی و امام جمعه هم هستم». حالا شاید در ذهن مخاطب عمومی این سوال شکل بگیرد که با این تورم، امام جمعه با 200 هزار تومان چه طور معاشش را می‌گذراند؟ عرض کردم، اکثر ائمه جمعه تحصیلات حوزوی و دانشگاهی دارند. استاد دانشگاه هستند، یعنی در محل یا شهر نزدیک امامت جمعه‌شان در دانشگاه تدریس می کنند که لزوما هم به معنای تدریس در حوزه علوم دینی نیست، خیلی‌های‌شان در سایر رشته‌های تخصصی اعم از مهندسی، حقوق و علوم سیاسی تدریس دارند و عضو هیئت علمی دانشگا‌ه‌ها هستند.

خیلی از نمایندگان مجلس و مسئولان استانی از امام جمعه حوزه انتخابیه خود حساب می‌برند. آیا تا به حال رصد کردید ببینید که امام جمعه در شهر محل مأموریت خود اعمال قدرت می‌کند یا خیر؟

همه ائمه‌ جمعه براساس مصوبات دولتی یکسری مسئولیت‌های فرهنگی و اجتماعی دارند. ریاست فرهنگ عمومی، مدیر ستاد بزرگداشت غدیر، مسئول ستاد ذکات، رئیس ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر، مسئول شورای هماهنگی تبلیغات، مسئول و عضو موثر ستاد اقامه نماز، عضو شورای اداری شهرستان‌ها، عضو کمیته بیماری‌های خاص، عضو شورای حل اختلاف، عضو شورای مرکزی مشارکت‌های مردمی یا بهزیستی و عضو شورای آموزش و پرورش در استان‌ها و شهرستان‌ها و مناطق کشور جزء مسئولیت‌های امام جمعه است.

براین اساس به عنوان نماینده مقام معظم رهبری در تصمیم سازی ها و تصمیم گیری های شهری و استانی حق نظر دارند ولی اینکه فاقد از چارچوب کشوری اعمال نفوذ و سلیقه نمایند بستر اجرایی و قانونی ندارد.

از این‌ها هم حقوق مجزا می‌گیرد یا این‌ها هم جزء وظایفش است؟

این جزء وظیفه امام جمعه است، یعنی کسی که امام جمعه می‌شود و به او حکم داده می‌شود، اینها جزء مسئولیت‌هایش است.

یعنی از این جلسات اجرایی که امام جمعه می‌رود، وجوه و حق‌الجلسه‌ای نمی‌گیرند؟

خیر، این‌که تعریف شود امام جمعه مثلا در جلسه شورای اداری استان شرکت می‌کند، باید حق‌الجلسه به او بدهند، خیر چنین تعریفی وجود ندارد.

پس ائمه جمعه همه این‌ وظایف را باید با همان 200 هزار تومان شهریه انجام دهد؟

علاوه بر شهریه، با مجوز مقام معظم رهبری، برخی ائمه محترم جمعه و نمایندگان ولی فقیه اجازه برداشت ثلث وجوهات را دارند. همان طور که گفته شد اکثراً در دانشگاه‌ها نیز تدریس می‌کنند. همچنین برخی ائمه جمعه مولف کتاب و پژوهشگر هستند، یعنی کتاب می‌نویسند و از محل فروش کتب‌شان درآمد کسب می‌کنند. ضمن آنکه روحانیون خیلی از مخارجشان را از منابر درمی‌آورند، یعنی منبر می‌روند.

حاج آقای تقوی در مصاحبه اخیرشان گفته بودند «نباید وضعیت کنونی نمازهای جمعه را با اول انقلاب مقایسه کرد»، به نظر شما چرا نمازهای جمعه امروز رونق 38 سال پیش را ندارند؟ فضای مجازی چقدر بر این مسئله اثرگذار است چون مردم دنبال تحلیل‌های جدید هستند، خودتان هم گفتید «نماز جمعه برای این‌ بود که امت از سیاست‌های حاکمیت مطلع شوند و حاکمیت نیز در جریان مطالبات امت قرار گیرد». امروز مردم از طریق شبکه‌های اجتماعی و وسایل ارتباط جمعی سریع‌تر از سیاست‌ها آگاهی پیدا می‌کنند. شما علت کاهش استقبال مردم از نمازهای جمعه را چه می‌دانید؟

نماز جمعه یک فریضه عبادی، سیاسی و اجتماعی است. اینکه چرا در نماز جمعه جمعیت کم یا زیاد می‌شود؛ متغیرهای وابسته و مستقل دارد. ما روز شنبه هر هفته آمار جمعیت شرکت‌کننده در نماز جمعه را به طور تجمیعی کل کشور و تفکیک شهر به شهر را دریافت می‌کنیم. یعنی رشد و کاهش جمعیت مشخص است. معیار مطلق افزایش و کاهش جمعیت، تنها امام جمعه نیست. البته صورت مسئله را پاک نمی‌کنم اما تأثیر این عامل در کاهش یا افزایش جمعیت نمازگزار نسبی است، چون مشکلات شهری، مشکلات اقتصادی، مشکلات خانوادگی، مشکلات رفت و آمدی همچنین گرما و سرما در آمار نمازگزاران موثرند.

بگذارید دقیق‌تر بگویم. روزی که رهبر معظم انقلاب خطیب نماز جمعه هستند، علاوه بر پرشدن تمام محوطه دانشگاه تهران، خیابان‌های اطراف و حتی بلوار کشاورز نیز مملو از جمعیت می‌شود ...

خب بله، اتفاقا گاهی که برخی در داخل و خارج از کشور می‌گویند، نظام جمهوری اسلامی نیازمند رفراندوم است، من معتقدم هر جمعه‌ای که مقام معظم رهبری در نماز جمعه شرکت می‌کند، این رفراندوم اتفاق می‌افتد.

البته عرض من این بود که بین نماز رهبر معظم انقلاب و ائمه جمعه موقت تهران اختلاف زیادی از نظر میزان جمعیت شرکت‌کننده وجود دارد.

ما خطبه‌های ائمه جمعه موقت تهران را هم کارشناسی می‌کنیم و گزارش آن در اختیار ریاست شورای سیاستگذاری و خود آقایان قرار می‌گیرد.

با فرزندان آیت الله طالقانی، بهشتی و مطهری درباره همین موضوع صحبت کردیم، آنها نیز می گویند «سطح نماز جمعه افت کرده است و نمازجمعه به امامت رهبر انقلاب با نمازجمعه هایی که ائمه موقت جمعه تهران اقامه می کنند تفاوت آشکار دارد». آیا چهره کاریزماتیک برای امامت جمعه پایتخت نداریم یا آنکه داریم اما تمایلی ندارند که امام جمعه تهران شوند یا آنکه تعداد ائمه جمعه معین است و نیاز به اضافه شدن شخصیت جدیدی نیست؟

هدف شورای سیاست گذاری ائمه جمعه جوانگرایی در انتخاب ائمه جمعه و نمایندگان ولی فقیه است. برای این هدف تدبیر شده و در حال برنامه ریزی هستند. همان طور که گفتم صرفا امام جمعه عامل کاهش یا افزایش جمعیت نمازگزار نیست ولی از طرفی نیز نمی‌شود نقش امام جمعه را نادیده گرفت. چون یک بخش کارکرد نهاد امامت جمعه وَجه رسانه ای آن است. امروز براساس نظرسنجی‌ها به امام جمعه هر شهر میزان آمار نمازگزاران کارشناسی به بالا، روحانی، کسبه، جوانان و سالخوردگان، خانم‌ها یا آقایان گزارش می‌شود. بنابراین مخاطب شناسی برای ما اهمیت دارد. دیگر نمی شود مثل قدیم حدیث خواند یا اطلاعات نادرستی به مردم داد. امروز هر فردی که هر جمعه پای خطبه می نشیند از هر آنچه در طول هفته گذشته، اطلاع کامل دارد. پس امروز نقش امام جمعه فقط اطلاع‌رسانی نیست بلکه نمازگزار آمده تحلیل بشنود.

اما تحلیل‌های بیان شده از تریبون‌های نمازجمعه نیز عموما یکسان و بعضا قدیمی است، برخی این مسئله را از دلایل کاهش تعداد شرکت‌کنندگان نمازجمعه می‌دانند. شما این را قبول دارید؟

من این را قبول دارم. امروز نمازجمعه تهران به عنوان بیان‌کننده مواضع حاکمیت رصد بین المللی می‌شود، خطیب نمازجمعه تهران باید همه حساسیت های داخلی و بین المللی را رعایت کند و به مسائل دینی و سیاسی آشنا باشد.

برخی معتقدند «مردم از نماز رهبر انقلاب استقبال می کنند چون می دانند که قرار است سخن جدیدی شنیده شود اما از خطبه های سایر ائمه جمعه چنین انتظاری را ندارند بنابراین کمتر شرکت می کنند»، نظر شما چیست؟

وظیفه اداره نظارت و ارزیابی اطلاع تحلیل‌های کارشناسی به ریاست شورای سیاستگذاری است و رئیس شورا هم گزارشی را خدمت مقام معظم رهبری می‌دهند و موارد را به استماع مبارک ایشان می رسانند.

گفته می شود دستورالعمل ها و بولتن های هفتگی برای ائمه جمعه ارسال می شود و آنها باید براساس این دستورالعمل ها و بولتن خطبه بخوانند. این مسئله باعث افت و عدم جذابیت خطبه ها شده است، این انتقاد را وارد می دانید؟

خیر این طور نیست که خطبه ها به ائمه جمعه دیکته شود. علت شنیده شدن صدای واحد از خطبه های نماز جمعه در برخی موارد آن نیست که نهاد امام جمعه برای امام جمعه خطبه تعریف می‌کند. به عبارت دیگر دیکته، انشا یا ابلاغی وجود ندارد. در خیلی از موارد مربوط به منافع ملی مثل موفقیت در مذاکرات هسته‌ای می بینیم یک همصدایی در تریبون‌های نمازجمعه به وجود می آید. چون نمازجمعه براساس سیاست های نظام موضع گیری می کند. همچنین ائمه جمعه در موضوعات مناسبتی مثل روز معلم و روز بهزیستی روز محیط زیست و ... نیز با هدف کمک به دولت صحبت می کنند. این رویکرد در زمان همه دولت ها بود و ربطی به دولت یا جناح خاصی ندارد.

زمان ریاست جمهوری آقای احمدی نژاد تریبون های نمازجمعه رویکرد حمایتی داشتند، حتی این روایت شنیده می شد که اگر امام جمعه ای خارج از این سیاست خطبه می خواند کنار گذاشته می شد. کما اینکه مرحوم آیت الله هاشمی نیز دیگر به نماز جمعه دعوت نشد.

وظیفه نهاد امامت جمعه براساس سیاست ابلاغی دفتر مقام معظم رهبری حمایت از دولت وقت است؛ هر دولتی که باشد، دولت خاتمی، دولت احمدی نژاد یا دولت روحانی فرقی ندارد. ما نمی توانیم خارج از این چارچوب عمل کنیم. همین دولت فعلی بارها از حمایت ائمه جمعه تشکر کرد. درباره آقای هاشمی نیز این نکته را یادآور شوم که خود ایشان دید واقعا امکانش نبود. یعنی این طور نبود که ایشان را کنار بگذارند و بگویند «شما دیگر نمازجمعه تشریف نیاورید» اما خیلی ها به این دیدگاه دامن زدند که آقای هاشمی را از منصب امامت جمعه کنار گذاشتند یا او را به نماز جمعه راه ندادند، حال آنکه صحت ندارد.

در آخرین نمازجمعه‌ آقای هاشمی دیدیم عده ای با کفش نماز خواندند یا دختر و پسر کنار هم به نماز ایستادند. وقتی این اتفاقات به سمع آقای هاشمی رسید و ایشان مطلع شد که هر دفعه امامت نمازجمعه را برعهده دارد، قرار است به صورت سازمان‌دهی شده این وقایع تکرار شود، گفت «من راضی نیستم به خاطر حضور من خدای نکرده نمازجمعه دچار یکسری آسیب ها و اتفاقات شود به طوری که مدل و شکلش عوض شود و قداست نماز لطمه بخورد».

آیا اداره نظارت و ارزیابی به آقای هاشمی درباره آخرین خطبه نماز جمعه تذکری داد؟

من در زمانی که آقای هاشمی خطیب نمازجمعه بودند مسئولیتی در این اداره نداشتم و در حوزه اختیارات این اداره نیست.

اطلاع دارید تذکری داده شد یا خیر؟

حاج آقا تقوی با ایشان قبل از ایراد خطبه صحبت کردند و حساسیت ها و موارد را گفتند که قرار است این اتفاقات بیفتد. آقای هاشمی هم گفت که «بنا دارم بر محور وحدت صحبت کنم تا خدای نکرده باعث تنش و اختلاف نشود».

طبق گفته شما در دوره دولت‎های نهم و دهم سیاست شورای ائمه جمعه این بود که از آقای احمدی نژاد به عنوان رییس دولت حمایت شود؛ الان با توجه به حرکت های اخیر وی، این رویکرد تغییر خواهد کرد؟ آیا همان ائمه جمعه می آیند در نقد آقای احمدی نژاد صحبت کنند؟

نقد منصفانه و دفاع واقع بینانه جزء سیاست های ابلاغی دفتر مقام معظم رهبری و از شاخص ها در حوزه ارزیابی عملکرد امام جمعه است. در همین دولت کنونی و دولت قبلی خیلی موارد را خود من به برخی ائمه جمعه متذکر شدم که مواضع‌شان خلاف سیاست های ابلاغی دفتر رهبری است و به عنوان امام جمعه نباید نظر و سلیقه شخصی را در بیان خطبه‌ها دخالت دهند و حق تخریب دولت را ندارند.

دولت آقای روحانی معتقدند که در زمان آقای احمدی نژاد، تریبون های نماز جمعه همراه‎تر با دولت بودند. آیا این نقد را می پذیرید؟

این را ما قبول نداریم. از طرفی این سئوال وجود دارد که چرا آقای روحانی در نمازجمعه تهران شرکت نمی‌کند؟ چرا قبول نمی کند سخنران پیش از خطبه باشد؟

شاید انتظار دارد، سخنران خود خطبه باشد؟

خیر، اصلا امام جمعه بودن که به رئیس جمهور بودن یا نبودن یا نزدیک رهبری بودن یا نبودن نیست. هر فردی که امام جمعه می شود یک ویژگی های خاص دارد. این تصور در افکارعمومی اشتباه است که فکر کنند لزوما کسی که رئیس جمهور می شود، می تواند امام جمعه هم باشد. بر اساس این تصور آیا اگر یک مکلا رئیس جمهور شد او هم باید امام جمعه شود؟ خیر می تواند درخواست کند سخنران پیش از خطبه باشد. تا آنجا که اطلاع دارم از آقای روحانی به عنوان سخنران پیش از خطبه دعوت کرده‎اند اما نپذیرفته است. این اتفاقا برعکس آن است که نهاد امامت جمعه را مورد ظن قرار می دهند که با دولت آقای احمدی‌نژاد همسو بود و الان با دولت فعلی همسو نیست. آقای احمدی‌نژاد در همه نمازجمعه ها شرکت می کرد و می رفت بین مردم نماز می خواند، آقای خاتمی وقتی به نمازجمعه می آمد خیلی وقت ها بین مردم نماز می خواند. خب آقای روحانی هم بیاید نماز بخواند.

در مقابل این شبهه التقاطی هم این سوال وجود دارد که مگر دیگر مقامات که به تعبیری همسو و اصولگرا هستند امام جمعه شده اند؟ مثل رییس دستگاه قضا آیت الله آملی لاریجانی، آیت الله هاشمی شاهرودی و ...

یعنی می گویید اگر آقای روحانی بخواهد امام جمعه باشد، باید براساس مکانیزم تعریف شده گزینش در چنین جایگاهی قرار بگیرد؟

نه گزینش، ایشان صلاحیت علمی و سیاسی دارد، منظور این است رئیس جمهور بودن ملاکی برای امام جمعه بودن نیست؛ شاخصه های امام جمعه باید در فرد باشد.

آقای مجید انصاری معاون حقوقی دولت یازدهم بعد از انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم گفت «برخی ائمه جمعه تخلفاتی در انتخابات داشتند که مصادیق آن را به دستگاه قضایی دادیم». آیا این موضوع را بررسی کردید؟

اگر کسی راجع به تخلف امام جمعه ای نامه ای با امضای محفوظ و بدون ذکر نام و مشخصات بدهد، شخصا ریاست شورای سیاستگذاری ائمه جمعه نسبت به رسیدگی دستور پیگیری می دهند، چه رسد به آنکه معاون رئیس جمهور در این رابطه نامه بنویسد. نهادهای مختلف حاکمیتی در خیلی از موارد درباره ائمه جمعه به شورای سیاستگذاری نامه می نویسند، در بعضی موارد وارد است، در بعضی موارد نیز خلافش اثبات شد.

درباره انتخابات ریاست جمهوری آیا بررسی کردید که ببنید ائمه جمعه تخلفی انجام دادند یا خیر؟

البته امکان دارد امام جمعه ای به فرمانداری گفته رأی من فلانی است یا کسی از او پرسیده «به چه کسی رأی می دهید» و گفته «به فلان نامزد» اما ائمه جمعه حق ندارند در انتخابات از تریبون نهاد امامت جمعه له یا علیه نامزدی صحبت کنند. در واقع استفاده از منصب امامت جمعه برای جلب و جهت دهی عموم به طرف کاندیدای خاص ممنوع است و تخلف محسوب می شود.

آقای نوبخت چند ماه پیش گفت «من در روز انتخابات در صف رأی ایستاده بودم، خطبه ها نیز داشت پخش می شد شنیدم در مورد نقد برجام و اینکه خیانت به کشور اتفاق افتاد، مسائلی از تریبون جمعه مطرح شد و گزارشش هم به من رسید». به طور روشن شما در انتخابات ریاست جمهوری سال 96 تخلفی را از ائمه جمعه احصا کردید یا خیر؟

مواردی در انتخابات ریاست جمهوری سال 96 بود که برخی ائمه جمعه چارچوب را نقض کردند که تذکر و برخورد ریاست شورا را به همراه داشت. در مجموع این طور نیست که بگوییم همه معصومند و اشتباه نمی کنند. وقتی یکی از ائمه جمعه نسبت به دولت حرف خیلی بدی زد، به شدت با او برخورد کردند. سیاست های نظام باید رعایت شود. کسی نمی تواند امام جمعه باشد اما سیاست های نظام و رهبری را نقض کند. امام جمعه نمی تواند خلاف دستورات رهبر معظم انقلاب عمل کند. سیاست ابلاغی حمایت از دولت وقت است چه اصولگرا و چه اصلاح طلب.

اگر تخلفی اداری یا مالی از امام جمعه ای احصا شود که از مقامش سوءاستفاده داشته، فقط به حکم برکناری آن امام جمعه اکتفا می شود یا پیگیری حقوقی هم خواهد شد؟

پیگرد قضایی در دادگاه ویژه روحانیت انجام می شود.

اینکه خود شورای سیاستگذاری اقامه دعوا کند تا از جایگاه نمازجمعه اعاده حیثیت شود، چه طور؟

خیر شورای سیاستگذاری ائمه جمعه این کار را نمی کند. اگر امام جمعه تخلفی کرده باشد، این تخلف از چند منظر بررسی می شود. یک زمانی تخلف تشکیلاتی است که مرتبط به نهاد امامت جمعه می شود که یا عذرخواهی می کنیم، یا تذکر می دهیم یا عزل می کنیم. یک زمانی نیز اگر امام جمعه ای تخلفی مرتکب شود و گزارشی به ما برسد بررسی می کنیم و در خیلی از موارد هم به دستگاه قضایی چه در جهت صحت و چه در عدم صحتش کمک کردیم ولی رسیدگی در دادگاه ویژه روحانیت انجام می شود.

آیا همه ائمه جمعه یا نمایندگان ولی فقیه در شهرستان ها اصولگرا هستند؟

تریبون نماز جمعه فاقد گرایشات سلیقه ای و جناحی است. در نمازجمعه مواضع نظام و رهبری باید تبیین و تحکیم شود؛ لکن ائمه جمعه و نمایندگان ولی فقیه از جناح های مختلف هستند. از این رو امام جمعه و نماینده ولی فقیه اصلاح طلب و هم اصولگرا داریم. ولی اینکه در پشت تریبون نماز جمعه نسبت به جناحی چه اصولگرا و چه غیر اصولگرا موضع بگیرند و مواضع جناحی داشته باشند، این حق برای هیچ یک از ائمه جمعه نیست. نهاد امامت جمعه کارکرد جناحی ندارد.

آیا امام جمعه بودن سقف سنی دارد؟

امام جمعه باید استطاعت جسمی داشته باشد.

در تابستان برخی ائمه جمعه تغییر کردند، آیا واقعا به علت کبر سن بود؟

لزوما به خاطر کبرسن نیست، به خاطر استطاعت جسمی است. یعنی نماز جمعه را نمی شود نشسته خواند. برخی ائمه جمعه آن استطاعت جسمی را دیگر ندارند.

معیار سنی پس وجود ندارد؟

خیر.

اینکه گفته می شود آیت الله جنتی چندین مرتبه اعلام کرده «دیگر نمی تواند به نماز جمعه بیاید و نماز را اقامه کند»، آیا این طور است؟

من اطلاع ندارم، چون مربوط به ریاست شورای سیاستگذاری است اما خود آقای جنتی نسبت به رعایت نوبتی که باید بشود دیرتر در نمازجمعه حضور پیدا می کنند.