جایگاه توبه در کمال انسانی از منظر نهج‌البلاغه

ایکنا نوشت:

نخستین چاپ کتاب «بازگشت به خویش؛ توبه و استغفار به روایت نهج‌البلاغه»، در سال ۱۳۹۶، با عنوان «بازگشت به خویش» در ۱۴۸صفحه و شامل چهار فصل منتشر شده است. این کتاب مجموعه‌ای کامل از کلام نورانی امیرالمؤمنین علی(ع) در باب توبه و استغفار است که علاقه‌مندان دانشگاهی و غیر‌دانشگاهی می‌توانند از آن استفاده کنند، زیرا در اين كتاب‌ تلاش شده مطالب با بياني ارائه شوند كه برای تمامی اقشار جامعه قابل فهم باشد و تا حد امکان ساده‌سازي صورت گيرد تا درك مفاهيم ساده شود و همه بتواند از آن‌ها استفاده كنند.
همچنین اساتید دانشگاه نیز می‌توانند در درس تفسیر موضوعی نهج‌البلاغه به عنوان کتاب کمک‌درسی از این کتاب استفاده کنند، زیرا توبه و استغفار یکی از مباحث مهم در معارف اسلامی است و در واقع یکی از مهمترین آموزه‌های اخلاقی و تربیتی در اسلام است. در فصول این کتاب، مهم‌ترين و اساسی‌ترين نکات ضرورت توبه و استغفار، واژه‌شناسی توبه و استغفار، جایگاه توبه و استغفار، و آثار توبه و استغفار از دیدگاه امام علی (ع) بیان شده است. در نحوه تدوین مطالب نیز نکاتی چون تعیین عنوان مناسب برای کلام امام (ع) در نهج‌البلاغه پیرامون موضوع مرتبط، استفاده از منابع و مآخذ معتبر و فراوان پیرامون هر عنوان، نشان دادن عناوین با شاهد مثال از نهج‌البلاغه و مشخص کردن آیات قرآن، اشعار و برخی نکات بلاغی پیرامون سخن امام (ع) رعایت شده است.

فهیمه غلامی‌نژاد، نویسنده این اثر که سابقه پژوهش در نهج‌البلاغه را دارد، در پاسخ به این پرسش که انگیزه‌تان از پرداختن به چنین موضوعی چه بوده است؟ گفت: انگیزه و دلیل اصلی‌ام نیازهای انسان بود، زیرا نیازهای آدمی در زندگی فردی و اجتماعی، مادی و معنوی است.

نویسنده کتاب «بازگشت به خویش؛ توبه و استغفار به روایت نهج‌البلاغه»، افزود: توبه در اسلام را می‌توان پاسخی به نیاز معنوی انسان و وسیله‌ای از وسائل تربیت روح دانست، زیرا انسان همواره در معرض خطا و اشتباه قرار دارد و این حالت طبیعی در زندگی انسان‌ها است، لذا خداوند با رحمت واسعه خویش دری گشاده بر روی انسان برای کمک به او در مواجهه با خطاها و گناهان قرار داده است، تا هرگز ناامید نشود و در دوری و تباهی به سر نبرد.

غلامی‌نژاد در پاسخ به این پرسش که چرا اسم کتاب را «بازگشت به خویش» انتخاب کردید؟ گفت: توبه به معنی توجه انسان به خطای خود است، لذا عنوان این کتاب را بازگشت به خویش نهادیم تا نشان دهیم انسان(به علت معصوم نبودنش) دائماً نیازمند این است که خودش را در معرض توبه و استغفار قرار دهد تا خدای عزوجل با عفو و رحمت خود توسط این پادزهر و اکسیر نجات یعنی توبه، اثر سوء گناهان را از دل او بزداید.

نویسنده کتاب «بازگشت به خویش؛ توبه و استغفار به روایت نهج‌البلاغه»، ادامه داد: انسان همراه در بین سعادت و شقاوت خود دور می‌زند و در شقاوتش همین بس که درصدد تحصیل سعادت خود بر نیاید، کسی که خود را عاری از خطا و گناه و اشتباه می‌داند و خیال می‌کند که کار بدی انجام نداده و درصدد توبه و استغفار نیست، در جهالت بزرگتری قرار دارد اما کسی که به فکر استغفار است در واقع متذکّر گناهان خود شده است.

غلامی‌نژاد تصریح کرد: لازمه توجه به گناه تصحیح عمل است و اگر تصحیح عمل نباشد تکامل هم بی‌معنی است. زیرا از شروط کمال انسان، تصحیح عمل است که با توبه و استغفار میسّر می‌شود.

نویسنده کتاب «بازگشت به خویش؛ توبه و استغفار به روایت نهج‌البلاغه»، در پاسخ به این پرسش که چه ضرورتی وجود داشت که استغفار از نهج‌البلاغه منفک شود؟‌ گفت: با همه تلاش‌هایی که در سال‌های گذشته پیرامون نهج‌البلاغه انجام گرفته، اما هنوز پژوهشی متمرکز و جامع پیرامون توبه و استغفار از منظر این کتاب گران مایه در دست نداشتیم.

وی ادامه داد: در کارهای پژوهشی دیگر بحث توبه و استغفار به صورت گذرا و خیلی اجمالی مطرح شده، به  گونه‌ای که بسیاری از ابعاد این موضوع با توجه به کلام امام(ع) در نهج‌البلاغه بررسی نشده بود. لذا پژوهش حاضر با توجه به این کمبود انجام شده است.

نویسنده کتاب «بازگشت به خویش؛ توبه و استغفار به روایت نهج‌البلاغه»، در خصوص تفاوت و ویژگی‌های این اثر نسبت به کارهای مشابه، گفت: در برخی کارهای پژوهشی تنها اشاراتی کوتاه و مختصر و پراکنده به موضوع مذکور شده است از جمله: در قدیمی‌ترین شرح‌ها مانند شرح راوندی، شرح کیذری، شرح ابن ابی‌الحدید، شرح ابن میثم‌بحرانی تا شرح‌های متأخر مانند شرح میرزا حبیب الله‌خویی و علامه شوشتری و شرح‌های جدید مانند شرح علامه جعفری و شرح آیت الله مکارم شیرازی مطالبی مطرح شده است، ولی بحث متمرکز و جامع صورت نگرفته است. سعی نگارندگان بر این بوده که پژوهشی مبسوط و کامل و متفاوت از دیگران ارائه دهد.

غلامی‌نژاد در پایان گفت: روش کار نگارندگان بدین صورت بوده است که، ابتدا با استفاده از منابع اولیه، کلمات کلیدی و مفاهیم مهم را به دست آورده سپس به جستجوی این کلمات و مفاهیم در نهج‌البلاغه پرداخته و با رجوع به شروح نهج‌البلاغه و کتاب‌های مرتبط در این زمینه، مسئله پژوهش را مورد بررسی قرار داده و به تحلیل آن پرداخته است. بدیهی است به علت پیوند تنگاتنگ نهج‌البلاغه با قرآن‌، این کتاب مقدس نیز در کنار نهج‌البلاغه مورد مراجعه و استفاده قرار گرفته است.