خرید هواپیما؛ درست یا غلط؟

دنیای اقتصاد نوشت: 

 

پرونده خریدهای هواپیما بعد از اجرای برجام همچنان ادامه دارد. در آخرین تحولات، شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران دیروز 4 فروند هواپیمای ‌ای‌تی‌آر تحویل گرفت. اما خرید هواپیما آن هم در این تعداد، چه ضرورتی دارد؟ پاسخ به این سوال را باید در نیازهای اقتصادی ایران جست‌وجو کرد.

 

مطالعات تاریخی نشان می‌دهد یکی از موانع پیشرفت اقتصادی در ایران، فقدان شبکه حمل‌و‌نقل کارآمد بوده است. در حالی که وسعت جغرافیایی ایران ضرورت دسترسی به شبکه حمل‌و‌نقل را اجتناب‌ناپذیر می‌سازد، عدم‌سرمایه‌گذاری در این بخش محدودیت شدیدی بر فعالیت‌های اقتصادی اعمال کرده است.

ایران در فهرست 20 کشور وسیع جهان قرار دارد. برای درک وسعت جغرافیایی ایران شاید ذکر این نکته کافی باشد که مساحت ایران از مجموع مساحت آلمان، فرانسه، انگلستان، ژاپن و کره‌جنوبی بیشتر است. این سرزمین پهناور البته پستی و بلندی‌های بسیاری دارد: مناطق کویری نیمی و مناطق کوهستانی یک‌ سوم سرزمین ایران را پوشانده‌اند و در نتیجه این ناهمواری‌ها کانون‌های جمعیت در سطح کشور به شدت پراکنده شده‌‌اند.

رشد استاندارد زندگی در این کانون‌های پراکنده تولید و مصرف به سطح ارتباط میان آنها بستگی دارد. وجود یک سیستم حمل‌و‌نقل کارآمد به واسطه کاهش هزینه‌های مبادله می‌تواند به یکپارچه‌شدن بازار عوامل تولید و محصول منجر شود و با بهره‌گیری از صرفه‌های ناشی از مقیاس استاندارد زندگی شهروندان را ارتقا ‌دهد.

 

اما اقلیم ایران با هر نوع سیستم حمل‌و‌نقلی سازگار نیست. فقدان رودهای بزرگی که امکان کشتیرانی را در عمق خاک ایران فراهم کنند، باعث شده استفاده از حمل‌و‌نقل کم‌هزینه آبی غیرممکن و ارتباطات میان شهر‌ها و روستاها به حمل‌و‌نقل زمینی و هوایی محدود شود.

البته تجربه گذشته نشان می‌دهد در استفاده از تکنولوژی‌های جدیدی که هزینه‌های حمل‌و‌نقل را کاهش می‌دهند چندان موفق عمل نشده است. به طور مثال، ایران بسیار دیرتر از دیگر کشورهای جهان و منطقه احداث خطوط راه‌آهن را آغاز کرد و پس از گذشت یک قرن همچنان شبکه راه‌آهن، متناسب با نیازهای اقتصادی گسترش نیافته است. شرایط در حمل‌و‌نقل هوایی نیز چندان جالب نیست. فقدان زیرساخت‌‌های فرودگاهی و ناوگان کوچکی از هواپیماهای فرسوده امکان نقش‌آفرینی را از این صنعت گرفته است.

 

در نتیجه همچنان بسیاری از مناطق کشور از سیستم حمل‌و‌نقل بی‌بهره‌اند و این باعث شده است بازارها به‌صورت جغرافیایی تفکیک شوند. تفاوت قیمت کالاها، تفاوت نرخ بیکاری، تفاوت تورم و نابرابری درآمدی در مناطق مختلف نشان از گسستگی میان اقتصادهای محلی دارد. به‌طور مثال، تفاوت معنادار قیمت محصولات کشاورزی در مزرعه و میوه‌فروشی‌های شهرهای بزرگ که تنها به واسطه فاصله جغرافیایی از یکدیگر جدا شده‌اند، از سیستم حمل‌و‌نقل ناکارآمد نشات می‌گیرد.

خرید هواپیماهای جدید توسط شرکت‌‌های دولتی و خصوصی می‌تواند نشانه‌ای از تغییرات بلندمدت در بخش حمل‌و‌نقل باشد. با ادامه این روند می‌توان انتظار داشت نقش این صنعت در زندگی روزمره همه مردم پررنگ‌تر شود.

 

با تقویت صنعت هوایی، بهره‌‌وری استفاده از منابع تولیدی (زمین، نیروی انسانی و منابع طبیعی) افزایش می‌یابد، جذابیت ایران برای گردشگران داخلی و خارجی بیشتر می‌شود و حتی می‌توان انتظار داشت تلفات سوانح جاده‌ای کاهش یابد. اینکه با این اقدامات یکی از موانع تاریخی پیشرفت برطرف شود، بستگی به تحولات آینده دارد؛ ولی بدون تردید جهت‌گیری‌ها به درستی انتخاب شده‌اند.