روايتی از منابع درآمدی خانواده هاشمی

محسن هاشمى رفسنجانى را بدون شک مى توان نزديکترين شخص در شرايط کنونى به آيت ا... هاشمى رفسنجانى دانست. به طورى که نکات بسيارى از فعاليت هاى گذشته و اين روزهاى خانواده هاشمى رادر اختيار دارد. برخلاف نامش، راحت تر از آنچه تصور مى شود در دسترس است و يک تماس ساده با تلفن همراهش براى وقت خواهى براى انجام هر گفتگويى کافى است.

با اين حال گزيده و با احتياط سخن مى گويد و حاضر نيست آنچه در جلسه خصوصى که براى آشنايى و مقدمات انجام مصاحبه اصلى برپا شد، گفته، محور سوالات قرار گيرد. محتواى مطرح شده در آن جلسه خصوصى آنقدر جذاب است که سوداى انتشار آن هر خبرنگارى را وسوسه کند اما اخلاق حرفه اى و امانت دارى حصار محکم و غيرقابل نفوذى به دور آن گفته ها کشيده است.

هاشمى با اينکه ماههاست ديگر مدير عامل مترو نيست اما هنوز دفتر کار اصلى اش در ساختمان مرکزى مترو قرار دارد و همان جا به گفتگو مى نشيند. با اينکه سوالات مورد نظر در اين گفتگو چيز ديگرى بود اما به هر حال بخش عمده پرسش و پاسخ ها به سوى مترو تهران سوق يافته است.

آيت ا... هاشمى رفسنجانى در خاطراتشان تأکيد فراوانى بر توسعه و بهره بردارى از مترو داشته اند، به طورى که شما به عنوان يکى از نزديکترين افراد به ايشان رياست مترو را عهده دار شديد. علت اين تأکيدفراوان چه بوده است؟
ایده ساخت مترو به سال 54 باز می گردد، ولی تا نزدیک انقلاب کار خاصی جز مطالعات ابتدایی برای مترو انجام نشده بود؛ سال 57 هم انقلاب شد عده ای از انقلابیون اصولا با مترو مخالف بودند و نگاه ویژه ای به پروژه های بزرگ داشتند. نظر آنها این بود که چرا در شهرهای بزرگ پول خرج کنند که باعث مهاجرت روستائيان شود یا چرا پول فلان روستایی را در تهران خرج کنیم و درخود روستا خرج نشود.پس نتيجه مى گرفتند به جای اینکه ما در تهران مترو بسازیم روستاها را آباد کنیم.

دلیل دیگرى که اين افرادبراى مخالفت با مترو داشتند این بود که پروژه های بزرگ مثل مترو معمولا در رژیم گذشته دردست قدرت های بزرگ بود. مثلا نظارت بر اجرای طرح و مشاوره مترو تهران دردست فرانسوی ها بود لذا آنان معتقد بودند غربی ها این گونه پروژه ها را ساختند و به ما تحمیل کردند که پول نفت ما را به يغما ببرند. پس کارهای مترو راکد بود تازمانى که آیت الله هاشمی از تهران نماینده مجلس و بعد رئیس مجلس شدند؛ در آن زمان مجمع نمایندگان تهران تشکیل شد و یکی از مصوبات آن احداث مترو بود و مسئولیتش را هم خود حاج آقا عهده دار شدند.

درهمين حال افرادی مثل آقای هاشمی رفسنجانی که معتدل تر، دارای عقلانیت بیشتر، دنیا دیده تر و اطلاعاتشان وسیع تر بود مخالف تفکرهايى نظير افراد ياد شده، بودند لذا در سال 59 که آقای هاشمی نماینده مردم تهران و رئیس مجلس شدند به همراه نمایندگان تهران مجمعى بعنوان مجمع نمایندگان تهران تأسیس می کنند که مشکلات تهران را بررسی کنند.

آقای لطفی که رئیس وقت مترو بودند مسئله مترو را دراين مجمع یادآوری می کند و از آن تاریخ مسئله مترو پیگیری می شود.آن زمان رسانه ها علیه مترو خیلی صحبت می کردند وحتی آقایانی که الان خیلی موافق مترو هستند در آن زمان مخالف مترو بودند. آیت الله هاشمی اواخر سال 63 در نماز جمعه خطبه ای ایراد کردند که به «خطبه مترو» معروف شد و ایشان در آن خطبه گفتندکه نه تنها تهران بلکه ساير کلان شهر ها هم باید مترو داشته باشند.

احداث کارمترو چگونه پيگيرى جدى شد؟
درخواست شرکت رییس مجلس در جلسه هیات دولت تنها یک بار و آن هم برای مترو صورت پذیرفته است؛ دولت وقت (میرحسین موسوی) با پروژه مترو موافقت نکرده بود. چون هزینه های مترو بالا بود و در آن زمان کشور هم در حال جنگ بود، می گفتند هزینه های مترو باید از جای دیگری تأمین شود. لذا آیت الله هاشمی برای حل مشکل مترو به هیات وزیران رفتند. حاج آقا در آن زمان تنها و اولین رئیس مجلسی بودند که به جلسه هیات دولت رفتند و با آیت الله خامنه ای رییس جمهور و نخست وزیر وقت مذاکره کردند و در نتیجه موانع اولیه پیش پای مترو رفع شد. ولی به دلیل مشکلات جنگ، کار با سختی پیش رفت. با آغاز دولت پنجم و سازندگی، با دستور آیت الله هاشمی رفسنجانی و زحمات آقای ابراهیمی مدیر عامل وقت مترو ، ساخت تونل ها و حفاری آغاز شد و مترو به عنوان پروژه ای که آیت الله هاشمی رفسنجانی حامی آن بود، آغاز به کار کرد و این در حالی بود که همه می گفتند نمى شود مترو را بسازیم.

کار توسعۀ مترو از چه زمانى به شما سپرده شدواصولاچرا شما؟
تقويم کارى مترو از اول به اين صورت بوده که در سال 54 قراردادی با فرانسوی ها برای طراحی مترو بسته می شود ولی شروع واقعی کار مترو اواخرسال56 و اوایل سال57 بود. تا زمان انقلاب حدود 30 متر از مترو خاک برداری شد و تا سال 60 یعنی بعد از انقلاب 2300متر از تونل های مترو ساخته شد. از سال 60 کار مترو متوقف می شود تا سال 66 که مجددا کارش آغاز می شود.

در زمان ریاست جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی به دلیل این که مدیریت مترو در دست شهرداری نبود و توسط دولت انجام می شد لذا اختلافات میان شهرداری و مترو گاهی بالا می گرفت واین مشکلات به دفتر ریاست جمهوری می آمد و چون حاج آقا خیلی فرصت رسیدگی به مشکلات مترو را نداشتندواز آن سو اختلافات باید پیگیری می شد و راه حلی ارائه می شد عمدتا اختلافات این چنینی رابه دفتر بازرسی ویژه ریاست جمهوری ارجاع مى دادند. همزمان با اين مسائل به من پیشنهاد شد که به عنوان رئیس دفتر بازرسی ویژه شروع به کار کنم لذا از آن زمان من هم در بخش موشکی وزارت دفاع و هم به عنوان رئیس بازرسی ویژه کارم رادنبال کردم و در نتيجه وظیفه داشتیم مشکلات مترو را بررسی کنیم.

در آن زمان هزینه های مترو خیلی بالا بود و مشکلاتی با سیستم بانکی بوجودآمده بود لذا بانکها وسازمان مترو به این اجماع رسیدند که من به عنوان عضو غیر موظف مترو حضورداشته باشم. سرانجام در دولت اصلاحات آقای نوری وزیروقت کشور از من خواستند که ریاست مترو را بر عهده بگیرم اما حاج آقا مخالفت کردند و اظهار داشتند که با تعویض مدیر عامل، مترو دیر افتتاح می شود اما آقای نوری بعد از دو ماه دوباره پیشنهاد دادند و اين بارمن پذیرفتم.

در تمام سال هاى حضور در مترو چه اقدامات برجسته اى که بتوان نام آن را "کار مشخص" گذاشت از سوى شما صورت گرفته است؟ اشاره کرده ايد در مترو واقعا زحمت کشيده ايد. علت انگيزه حضور طولانى شما در مترو و رها نکردن آن که هنوز هم با وجود بر کنارى از مدير عاملى ادامه دارد، چه بوده است؟
هنگام پذیرفتن این مسئولیت ماتوسعه مترو را مبنای کار قرار دادیم که تا به امروز پیشرفت خوبی داشته است. ما اصلاحات بسیار مفیدی در زير ساخت هاى مترو انجام دادیم – ابتدا روش امانی را به پیمانی تبدیل کردیم. مترو را با تخصیص اعتبارات فاز بندی کردیم که این امر موجب مقبولیت مترو در نزد همه و باز شدن دریچه های اعتباراتی برای مترو شد.

استفاده از روش های کاملا زیرزمینی با دستگاه های کاملا اتوماتیک برای حفر تونل که از بسته شدن خیابان ها جلوگیری می کرد و همچنین صرفه جویی در هزینه و تسریع بخشیدن به کار را بدنبال داشت، بومی کردن ساخت متروکه در طراحی و ساخت زیربناها به خودکفایی کامل رسیدیم، کارخانه واگن سازی احداث شد، به طورى که 80 درصد تجهیزاتی که در مترو استفاده می شود کاملا ایرانی است و 20 درصد بقیه اصلا صرف نمی کند که در داخل تولید شود،از جمله کارهاى مشخص است.

زمانى که دکتر احمدى ن‍ژاد به رياست جمهورى رسيد با جوى که در آن موقع وجود داشت، شما با چه واکنشى از سوى ايشان يا اطرافيانشان مواجه شديد ؟
در طی 13 سالی که در مترو بودم با تمام شهردارهاکار کردم، حتی با دکتر احمدی نژاد که از سال 82 تا 84 شهردار تهران بودند و به من حکم داد که مدیرعامل مترو باقی بمانم. من خدمات زیادی به ایشان کردم وچون در آن زمان رابطه ی من با دولت خوب بود، تمام نامه های ایشان را من در دولت پول می کردم ودرمجموع کارها خوب پیش می رفت. حتى زمانى که بحث انحرافی منوریل مطرح شد ومن به شدت با آن مخالفت کردم و شورای شهر هم به نظر من رای داد بازهم مشکلی با هم نداشتیم.اما در زمان انتخابات که فضا به فضاى دوقطبی احمدی نژاد - هاشمی تبدیل شد، شروع به تخریب حاج آقا کردند و از جمله تیرشان را به سمت من نشانه گرفتند که چرا هنوز محسن هاشمی رئیس مترو است و می خواستند که استعفا بدهم اما من این کار را نکردم. حتی در جلسه هیئت مدیره هم راى به استعفای من داده نشد. اما سرانجام شرایط و فشارها طوری شد که حضور من نه تنها باعث عدم حمایت دولت از مترو تهران مى شد بلکه مترو شهرستان ها هم داشت لطمه می خورد لذا من کنار کشیدم تا ببینم چه اتفاقی می افتداما همچنان عضو هیئت مدیره باقی ماندم. توجه داشته باشيد آقای احمدی نژاد در زمان شهرداری خودش استعفای مرا نپذیرفت اما در زمان ریاست جمهوریش اختیاری نداشت.

بسيارى افراد انتظار داشتند با رياست جمهورى دکتر احمدى نژاد، فرزندان هاشمى پست هاى خود را ترک گويند. نوعى ترک قهرى و اعتراضي. اما اين اقدام نه از سوى شما و نه از سوى ساير اعضاى خانواده شما صورت نگرفت. چرا؟
دلیلی برای قهر کردن وجود ندارد چون ما برای نظام کار می کنیم نه برای شخص خاصی.

شايعات زيادى مطرح است که مى گويند مترو مانند دانشگاه آزاد يکى از پايگاههاى قدرت مالى و نفوذ هاشمى هاست و به همين علت شما حاضر به ترک پست خود نبوده و نيستيد و حتى هنوز هم در مترو حضور داريد.
مترو اصلا پایگاه قدرت مالی ندارد چون حجم پولی که در مترو مصرف می شود و قوانینی که مترو دارد اصلا امکان استفاده از مترو به عنوان يک پايگاه قدرت مالی را نمى دهد. حساب هاى مترو هم توسط شهرداری و هم توسط دولت کنترل می شود. همچنین سیستم های نظارتی مانند وزارت اطلاعات و بازرسى بر مترو نظارت دارند.

حالا چند سوال خاص بپرسيم .آيا پيش آمده از اعتبارات مصوب مترو براى اقدامات ديگر نظير تأمين بودجه ها ى سياسى و انتخاباتى استفاده شود؟
خیر.

آيا شما و ساير اعضاى خانواده هاشمى جزء بدهکاران بانکى بزرگ کشور هستيد؟ چقدر به بانک هاى مختلف بدهى داريد؟
ما هیچ گونه بدهکاری بانکی نداریم.

گفته مى شود خانواده هاشمى در بانک هاى خصوصى مانند پاسارگاد و پارسيان سهام دارد. اين موضوع واقعيت دارد؟
ما در هیچ یک از بانک های خصوصی سهام نداریم.

شغل اعضاى خانواده هاشمى و فعاليت هاى اقتصادى آنها چيست؟
ماهیچ نوع فعالیت اقتصادی بر اساس شایعات موجود نداریم. تنها از محل درآمدهای کشاورزی و دارایی قبل از انقلاب علاوه بر پست های اداری که در ذیل آمده معیشت می کنیم. خود من در مترو فعالیت می کنم، فائزه که نماینده مجلس بود و در ورزش بانوان فعالیت داشت الآن فقط عضو کمیته المپیک ورزش بانوان است، فاطمه در بنیاد بیماری های خاص حضور دارد. مهدی در دفتر دانشگاه آزاد لندن درس می خواند و یاسر هم در دفتر مرکز تحقیقات استراتژیک کار می کند.