صفویه

اینجا حوض سکه در کوشک صفوی “شترگلو” باغ فین کاشان است. شترگلو به این خاطر که حفره وسط حوض در عمق حدود دو متری زمین لوله‌ای از جنس سفال و شبیه گردن شتر یا «S» انگلیسی است. عده‌ای بر این عقیده‌اند که انداختن سکه درون آب حاجت شخص را برآورده می‌کند. عده‌ای هم به آن به چشم بازی نگاه می‌کنند و جهت سرگرمی سکه‌ای می‌اندازند و اگر سکه در شترگلو گیر کرد برنده بازی هستند. اما عجیب اینجاست که عده‌ای از لاشه کارت‌های نقدی تا کارت سوخت و اسکناس گرفته و هر پسماندی را که در دست داشته باشند درون این حوض می‌اندازند!

خبرگزاری آناتولی ترکیه با انتشار تصاویری از مسجد شیخ لطف الله اصفهان نوشت: این مسجد که در میدان نقش جهان، یکی از بزرگ‌ترین میدان‌های جهان در اصفهان پایتخت دولت‌های سلجوقی و صفوی ایران قرار دارد، یکی از شاهکار‌های منعکس‌کننده معماری دوره اسلامی در کشور به‌شمار می‌رود. وجه تمایز آن با سایر مساجد این است که بدون مناره و صحن ساخته شده است. این مسجد که در اصل برای اقامه نماز خصوصی خاندان سلطنتی طراحی شده و به عنوان محل اجتماع جماعت در نظر گرفته نشده است، نمونه جالبی از میراث تاریخی هنری و معماری صفویه است.

صائب تبریزی یکی از شاعران بزرگ دوره صفویه در ایران بود. او ملک الشعرای دربار شاه عباس دوم بود و سال‌های آخر عمر خود را در اصفهان گذراند و در همان جا درگذشت. آرامگاه او که در یک باغ سرسبز و بزرگ در کنار زاینده‌رود قرار دارد، از مکان‌های تاریخی محسوب می‌شود. آلبوم را ورق بزنید و چند عکس از این آرامگاه را ببینید که در روز‌های اخیر گرفته شده است.

توماس هربرت که در زمان شاه عباس در ایران بوده. او در سفرنامه خود به این نکته اذعان کرده که تریاکی‌های ایرانی معتقدند که از آن قوت می‌گیرند ولی بیشتر تریاک را برای تقویت قوای جنسی به کار می‌بردند و به این امر علاقه زیادی داشتند.

حاجی ابراهیم‌خان اعتمادالدوله شیرازی، کلانتر شیراز و بعدها صدر اعظم مقتدر زمان آقا محمدخان و نیز سال های اولیه پادشاهی فتحعلی شاه، در سال ۱۲۱۵ ه ق به طرز وحشتناکی به قتل رسید و بیشتر کسان صاحب منصبش هم با او کشته شدند. نقش اعتمادالدوله در تحکیم سلطنت قاجاریه و همچنین تسلط کامل او بر حکومت بسیار با اهمیت بود. او هم، مانند امیرکبیر، قربانی حساسیت شاه در امر جانشینی شد.

حمام صفوی ایزد خواست، به عنوان یکی از شاهکارهای معماری دوره صفوی در شهر تاریخی ایزد خواست، شناخته می‌شود که طبق کتیبه‌ای که روی یکی از ستون‌های سربینه نصب شده قدمت آن به سال ۱۱۱۰ هجری قمری در زمان شاه" سلطان حسین صفوی" بازمی‌گردد. این حمام، شامل دو بخش سربینه و گرم‌خانه و دارای معماری و عناصر کاملاً ایرانی است و نشان‌دهنده شاهکار اسلامی این شهر در دوران صفوی است.

هنرصنعت «قفل‌سازی چالِشتُر» از دوره صفویه رواج یافت و به شُهرتی جهانی رسید. به‌عنوان نمونه، قفل طلای درب خانه خدا (کعبه)، اثر «استاد عبدالله ریاحی چالشتری» بوده که سال‌ها پیش (در دوران قاجار) در سفر خود به مکه مکرمه و اقامت یک ساله‌اش در جوار حرم امن الهی، ساخته و نصب شده است که اکنون در موزه عربستان نگهداری می‌شود. برای ساخت قفل ۵ هزار و ۵۰۰ گرمی درب کعبه از فولاد، طلا و نقره استفاده شده است. استاد ریاحی حدود یک قرن پیش به دیار باقی شتافت. از جمله قفل‌های اثر «استاد احمد نیکزاد چالشتری» هم قفل طلای موجود در موزه امام رضا (ع) بوده که برای ساخت آن از یک کیلو و ۲۸۰ گرم طلا استفاده شده است.

پل تاریخی سی و سه پل اصفهان از فقدان نظارت و نگهداری، رنج می‌برد، از یادگاری‌نویسی‌های ریز و درشت و تخریب‌های انسانی گرفته تا ترک‌های نگران کننده‌.

عصارخانه بنای مخصوصی است که در ایرانِ قدیم برای روغن‌گیری و خُرد کردن سنگ‌ها، مواد غذایی و گیاهان به‌کار می‌رفته است. از میان این ابنیه که آثار آن به ندرت برجای‌مانده، «عصارخانه شاهی اصفهان» یکی از دیرینه‌ترین عصارخانه‌هایی محسوب می‌شود که به دستور شاه عباس اول احداث شده و نماد صنعت و تجارت در عصر صفوی است.

مدرسه چهارباغ، سلطانیه یا مادرشاه که امروزه به نام مدرسه علمیه امام صادق (ع) فعالیت می‌کند از آخرین بنا‌های با شکوه صفوی است که در زمان شاه سلطان حسین صفوی و به منظور تدریس و تعلیم علوم دینی در وجه شرقی گذر چهارباغ عباسی ساخته شد. این مدرسه در دهم رجب ۱۱۲۲ هجری قمری با حضور شاه صفوی و جمعی از علما و بزرگان دینی به صورت رسمی آغاز به کار کرد. معماری این بنا به سبک اصفهانی است. مدرسه چهارباغ اصفهان را موزه کاشی‌کاری اصفهان می‌دانند چرا که هنر کاشی‌کاری در این بنا در انواع هفت رنگ، معرق، گره چینی، پیلی و معقلی به زیباترین شکل اجرا شده و گنبد آن را از نظر تناسب معماری و زیبایی طرح کاشی‌کاری بعد از گنبد مسجد شیخ لطف‌الله است.

عمارت چهلستون یا کلاه فرنگی یکی از آثار مهم دوره صفوی و تنها کوشک باقی‌مانده از مجموعه کاخ‌های سلطنتی شاه تهماسب در اواسط قرن دهم هجری قمری در شهر قزوین است. این بنا که حدود ۵۰۰ مترمربع وسعت دارد، بر اساس معماری ایرانی در دو طبقه ساخته شده است و شامل نقاشی‌های دیواری می‌شود که نمونه‌ای کم‌نظیر از هنر مکتب قزوین هستند. این کاخ باشکوه که در سال ۱۳۳۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید، در سال ۱۳۸۳ به موزه خوشنویسی قزوین تبدیل شد و امروزه به‌عنوان یکی از معروف‌ترین جا‌های دیدنی قزوین به شمار می‌رود.

مجموعه مقبره «شهنشاه» باقی مانده از صفویه ، در روستای «گوشه شهنشاه» یا «شینشاه» در شهرستان خرم‌آباد قرار گرفته است. این مجموعه مقبره که در شهریور ۱۳۷۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده، به دلیل قرار گرفتن در بقعه شجاع‌الدین خورشید (ﺳﺮﺳﻠﺴﻠﻪ ﺍﺗﺎﺑﮑﺎﻥ ﻟﺮ) به گوشه شهنشاه نیز مشهور است. در کنار این آرامگاه، گورستان قدیمی با سنگ قبر‌های کهنی وجود دارد که روی آن‌ها آیاتی از قرآن کریم و کلمات مقدس با نقش‌های برجسته و خطوط کوفی کنده‌کاری شده است. این آرامگاه در زمان شاهوردیخان آخرین اتابک لر ساخته شده و شجاع‌الدین خورشید به مدت ۳۰ سال از اواخر قرن پنجم تا اوایل قرن ششم بر ایالات لر کوچک فرمانروایی کرده است. روستای «گوشه شهنشاه» ﺩﻭ ﺩﺭﺧﺖ ﺑﻨﻪ (ﺗﻮﺕ ﻭ سرو ﺯﺭﺑﯿﻦ) را نیز در فهرست میراث طبیعی کشور دارد.

کاروانسرای سنگی مربوط به دوره صفویه در جاده چالوس ساخته شده که در سال ۱۳۹۰ به شماره ۳۰۷۴۷ در آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا حدود یک کیلومتر بعد از تونل کندوان به طرف چالوس قرار دارد که مصالح به کار رفته در آن از سنگ‌های آهکی می‌باشد. برای مرمت و بازسازی این بنا در سال جاری ۸ میلیارد ريال اعتبار در نظر گرفته شده است.

سفرنامه برده هلندی در دوران شاه سلیمان صفوی در ایران‏، کتابی پرماجرا و خواندنی است که ساسان طهماسبی ترجمه و انتشارات امیرکبیر منتشر کرده است.

حیاط بزرگ بقعه از بنا‌های دوران شاه عباس کبیر است و به آن «حیاط مطبخ» می‌گویند. شکلی کاملا قرینه ندارد. مستطیل درازی است در ابعاد ۹۲× ۵/۲۶ متر. در ضلع شمالی و جنوبی دیوار‌های بلندی از آجر قرمز ساخته‌اند. سبک آجرکاری‌ها ساده است و تعدادی طاقنما در دیوار‌ها دیده می‌شود که با جرز ساده آجری از هم جدا شده‌اند و بالایشان قوس‌های چهارمرکزی وجود دارد.

روایت هولناک «چیگین‌ها» یا آدمخواران دربار صفوی نیز، در زمره همین موارد قرار می‌گیرد. شاید اگر زنده‌یاد نصرا... فلسفی، با کنار هم قرار دادن چند گزارش جزئی تاریخی، این ماجرای مخوف را در کتاب معروفش، «زندگانی شاه عباس اول» نقل نمی‌کرد و پرده از آن بر نمی‌داشت، حقیقت این ماجرا همچنان برای خوانندگان عادی متون تاریخی، مکتوم می‌ماند.

معماری اولیه خانه ملاباشی که به خانه معتمدی هم معروف است، به دوران صفویه باز می‌گردد و در حکومت زندیه مرمت شد، اما در زمان بازسازی زندیه قسمت‌های مختلفی از معماری صفویه تخریب شد. در دوران صفویه و زندیه، این خانه دارای بخش‌های مختلفی مانند زمستانه و دو اتاق پنج دری بود، اما با ورود ملاباشی به اصفهان و خرید این خانه در زمان قاجار، بازسازی و ساخت‌ و سازهای زیادی در آن صورت گرفت. در دوره حکومت ظل‌السلطان، پسر ارشد ناصرالدین شاه قاجار در اصفهان، تمام آثار دوران صفوی کاملا نابود و یا تا مرز نابودی پیش رفت، اما خانه ملاباشی یکی از بناهایی بود که از ویرانی عظیم جان سالم بدَر برد. خانه ملاباشی توسط منجم ناصرالدین‌شاه به نام حاج میرزا احمد ملاباشی تفرشی اصفهانی خریداری شد که به خوبی از این بنای تاریخی مراقبت کرد. خانه ملاباشی نیز مانند دیگر خانه‌ها و عمارت‌های ایرانی به دو قسمت «اندرونی» یا قسمت خصوصی و «بیرونی» تقسیم می‌شود که این خانه در زمان زندیه دارای دو اتاق پنج دری و یک اتاق زمستان نشین بوده و در زمان تملک ملاباشی، بخش شاه‌نشین و بخش ۹ دری به آن اضافه شد. سال ۱۳۷۹ این خانه توسط خانواده معتمدی خریداری و مرمت شد و به همین دلیل به آن خانه معتمدی نیز می‌گویند. خانه ملاباشی در سال ۱۳۸۱ به‌عنوان میراث ملی به ثبت رسیده است.

مسجد حکیم توسط پزشک شاه عباس دوم «حکیم محمد داوود» بر ویرانه‌های مسجد دیلمی جورجیر ساخته شد. این مسجد چهار ایوانه از آثار به جا مانده پایان دوران صفوی است و کتیبه‌های آن که مورخ ۱۰۶۷ تا ۱۰۷۳ هجری قمری است را خوشنویس مشهور آن زمان محمدرضا امامی نوشته است. از مسجد جورجیر که مسجد حکیم بر آن بنا شده تنها سردری در ضلع شمال غرب مسجد باقی مانده است.

سنگ‌قبر‌هایی تاریخی متعلق به عصر صفوی در محوطه امامزاده سید محمد خمینی‌شهر اصفهان رها شده‌اند. این قطعه‌سنگ‌های قدیمی، تاریخ معین، کتیبه‌های حجاری‌شده با انواع رسم‌الخط، اشعار مذهبی، تزئینات کنگره‌ای شامل درخت سرو و انواع ترنج‌های تزئینی وجود دارد، اما امروز به نامناسب‌ترین شکل ممکن با فاصله کوتاهی از جنوب شرقِ ایوان گزی‌ها در مجموعه زیارتی امامزاده سید محمد خمینی‌شهر استان اصفهان رهاشده و مستقیماً در معرض تخریب طبیعی و انسانی قرار دارند.

قیصریه، بازارِ صفویۀ میدان جهانی نقش جهانِ اصفهان است، بازاری با ۸ کیلومتر طول و حدود ۸۵۰۰ متر مغازه در آن. هر چند بی‌توجهی‌ها در طول سال‌های گذشته این بازار را با مشکلاتی روبه رو کرده بود، اما بارش سنگینِ برف در طول دو هفته گذشته در این شهر، باعث شد بخشی از سقف ورودی سرای چیت‌سازها در بازار قیصریه اصفهان سه‌شنبه ۲۷ دی ریزش کند، اتفاقی که اگر تدبیری برای آن اندیشه نشود، خطری جدی برای همۀ بازار تاریخی و جهانی قیصریه در میدان نقش جهان به دنبال خواهد داشت. از سوی دیگر جدارۀ پشتی سرای چیت‌سازها و در مکانی که این اتفاق رخ داده، تیمچه‌ای با نام «دال‌خدجه» وجود دارد که سال‌هاست با آسیب‌های جدی مواجه شده است و به دلیل بی‌توجهی صاحبِ تیمچه، میراث فرهنگی، شهرداری و دیگر دستگاه‌های متولی، آن در حال تخریب است؛ که در صورت بی‌توجهی‌های ادامه‌دار به این محوطۀ تاریخی و جهانی، احتمال وارد شدن میدان نقش جهان اصفهان به فهرست میراث در خطر یونسکو وجود دارد.