عباس میرزا

عباس میرزا را شاهزاده اصلاح‌گر، خوشنام و ترقی خواه قاجاری می‌دانند اما کمتر کسی از او به عنوان «مرمت‌گر آثار تاریخی» یاد می‌کند. نه این‌که ولیعهد قاجاری با دست خودش، «ماله» برداشته باشد و مصالح روی مصالح گذاشته باشد... نه! ماجرا طور دیگری بود.

ستارۀ پرفروغ صدارت امیرکبیر خیلی زود با عزل و سپس قتل او در حمام فین کاشان از آسمان سیاست ایران افول کرد. دلایل گوناگونی برای تیرگی رابطۀ ناصرالدین شاه و امیرکبیر ذکر شده که ماجرای سفر اصفهان یکی از مهم‌ترین آن‌ها است.

رکنا عکسی از قبر سردار سپاه ایران در جنگ با روس‌ها را منتشر کرد. عباس میرزا ، ولیعهد مشهور فتحعلی شاه و سردار سپاه ایران در جنگ‌های ایران و روس بود. مزار او به وصیت خودش در حرم حضرت رضا است.

در سال 1206 هجری شمسی، پس از شکست‌های پی‌درپی قواى ایران در برابر روس‌ها و از دست رفتن گنجه و قلعه عباس‌آباد، فتحعلی شاه اقداماتی برای تقویت نیروهای ایرانی انجام داد. در این دوره، مذاکرات سیاسی با میانجیگری گریبایدوف و تحرکات نظامی عباس‌میرزا و فتحعلی شاه به وقوع پیوست که نهایتاً به امضای معاهده ترکمنچای انجامید.

نبردهای ۱۲۴۲ ه.ق و حوادث مرتبط با آن، بار دیگر شکاف‌های موجود در ساختار نظامی، سیاسی و امنیتی ایران را به نمایش گذاشت. خیانت داخلی، ضعف تجهیزات نظامی، و نفوذ دشمن در نیروهای ایرانی، عواملی بودند که شکست را رقم زدند. تصمیم فتحعلی‌شاه برای تمرکز بر حفظ مناطق باقی‌مانده آذربایجان نشان از واقع‌بینی او داشت، اما از دست رفتن مناطق قفقاز، ضربه‌ای جبران‌ناپذیر به تمامیت ارضی ایران وارد کرد.

تمدن و فرهنگ ایران در طول هزاران سال تاریخ خود با ضربات سهمگینی مقابله کرده است از‌جمله حمله اسکندر، عرب و مغول. اما در عصر حاضر، تفکری نو در قالب مدرنیته یا تجدد بحران‌های همه‌جانبه‌ای را متوجه تمدن ایرانی کرده است.

این مقاله با هدف طرح و بررسی یکی از مشکلات ساختاری دولت قاجار و عوامل موثر در پیدایش و تداوم و منطق حاکم بر آن و تحلیل تبعات و نتایج آن با تکیه بر منابع درجه اول، اصیل و گزارش‌ها و اسناد و نامه‌های سیاسی موثق با نقد پاره‌ای از نوشته‌ها به رشته تحریر کشیده شده است.

عبدالرضا نواصری