امروز ديگر در گزارش‌هاي گمرك از صادرات خودرو خبري نيست. از آن رپورتاژ‌هاي پر زرق و برق تلويزيوني كه استفاده مردم كشورهاي ديگر از خودروهاي ايراني را به رخ مي‌كشيد هم خبري نيست.
شايد اينكه در جداول و آمار كه عنوان «كشورهاي عمده مقصد صادرات خودرو» را يدك مي‌كشند، تعداد دو دستگاه خودرو ذكر شود به طنز بيشتر شبيه باشد، اما اين هم واقعيت دارد. اينكه ميانگين قيمت هر دستگاه خودروي ملي صادراتي نيز نزديك به شش ميليون تومان است در حالي كه مصرفكننده داخلي بايد براي خريد ارزان‌ترين خودرو بيش از هشت ميليون تومان پول بپردازد، هم از آن طنز‌هاي تلخ است. 
بعد از آنكه طي سال‌هاي اخير، هر منتقدي به روند صادرات خودروي ايراني به كشورهاي توسعه‌نيافته، به سياه‌نمايي و دشمني با شكوفايي صادرات متهم مي‌شد، حالا و در شهريور 1390، پس از آنكه در گزارش‌هاي ماهانه خرداد و تير، ديگر اثري از صادرات خودرو به چشم نمي‌خورد، رييس كميته صنعت كميسيون صنايع و معادن مجلس، درباره علت‌هاي كاهش صادرات خودرو از كشور در چهار ماه نخست امسال مي‌گويد: جايگاه صادرات خودرو از ايران از مكان مناسبي در ميان صادركنندگان خودرو در جهان برخوردار نيست.
سيدمهدي صادق مي‌گويد: با توجه به حجم انبوه توليد انواع خودرو در كشور، صادرات سالانه تعداد محدودي خودرو از كشور قطعا توجيه خاصي ندارد و اين رقم هيچ نوع نگراني براي كاهش يا افت صادرات خودرو از كشور به جاي نخواهد گذاشت.
واقعيتي كه از گزارش‌هاي ماهانه گمرك به دست مي‌آيد، آن است كه اين كاهش در چهار ماهه نخست امسال نبوده، بلكه از ارديبهشت به بعد، ديگر در گزارش‌هاي گمرك اثري از صادرات خودرو به چشم نمي‌خورد.
حال بايد پرسيد، صادرات دو دستگاه خودرو به روماني يا اتريش واقعا با چه هدفي انجام شده است. كسي دشمن صادرات نيست و آرزوي هر ايراني شكوفايي صنعت داخل است. اما اينكه خودروهاي ساخت داخل، با قيمت بسيار نازل‌تر از بازار داخلي به كشورهاي توسعه‌نيافته صادر شوند و ارقام تاسفباري مثل «صادرات دو دستگاه خودروي ايراني به روماني» در جداول آماري گمرك به چشم بخورد، جز جنبه تبليغي، صرفه اقتصادي ديگري دارد؟
در حالي كه خودروهاي صادراتي گاه تا بيش از 50درصد زير قيمت بازار داخلي صادر مي‌شوند، مديران خودروساز دولتي اصرار دارند تا اين روند زيا‌ن‌ده ادامه يابد. در همين راستا پنجم شهريور مديرعامل شركت خدمات پس از فروش ايران خودرو «ايساكو» كه در مسكو حضور داشت اعلام كرد: تلاش براي درخشش صنعت خودروي ايران در بازارهاي خارجي از طريق تامين قطعات خودروهاي صادر شده گروه صنعتي ايران خودرو و تعامل مناسب در بازار قطعات با شركا از اولويت‌هاي اين شركت است.
درخشش در بازارهاي خارجي بد نيست، اما حساب سود و زيان هم چيز خوبي به نظر مي‌رسد. وانگهي؛ اي كاش اين حضور چشمگير در بازارهاي جهاني زماني تلألو يابد، كه خودرو در بازار انحصاري داخلي به قيمت واقعي به دست مصرفكننده برسد و خودروسازان داخلي در بازاري آزاد، توان رقابت با خودروهاي خارجي را داشته باشند!
درخشش 12 دستگاه خودروي ايراني در قلب بازار اروپا
يا خودروسازان با مخاطب آمارها شوخي دارند، يا اتفاقي رخ داده است؛ در صفحه 21 گزارش آمار مقدماتي تجارت خارجي در فروردين سال 1390، ذيل «جدول شماره (ت. 1-2) - سه كشور عمده مقصد صادرات خودروي سواري در فروردين ماه سال 1390» جز عراق، دو كشور اروپايي نيز در بين مقاصد «عمده» صادرات خودروي سواري ايران حضور دارند، خوشحال خواهيد شد اگر بدانيد اين دو كشور اروپايي هستند. بله، ما در فروردين ماه به اتريش و روماني خودروي سواري صادر كرده‌ايم.
اما كمي صبر كنيد، كل ارزش اين صادرات غرور آفرين 46 هزار دلار و كل وزن اين صادرات چهار تن است. كلا دو دستگاه خودروي يك تني به اتريش و دو دستگاه ديگر به روماني صادر كرديم. قيمت خودروهاي صادراتي به اتريش 15 هزار دلار (نزديك به 15 ميليون تومان) و قيمت خودروهاي صادراتي به روماني هشت هزار دلار (تقريبا برابر هشت ميليون تومان) بوده است.
درباره برند و خريداران عمده دو مقصده عمده صادرات خودروي ساخت ايران در قلب اروپا، قاعدتا در گزارش گمرك توضيحي داده نشده است و اين پرسشي است كه خودروسازان داخلي بايد به آن پاسخ دهند.
در ارديبهشت امسال هم به قلب اروپا صادرات خودرو داشتيم و دو دستگاه ديگر به روماني خودرو صادر كرديم و به اين ترتيب تعداد خودروهاي صادر شده به روماني به چهار دستگاه افزايش مي?يابد، از ديگر سو وزن خودروهاي صادراتي در ارديبهشت جمعا يك تن افزايش يافته و به سه تن مي‌رسد. ارزش اين دو خودرو روي هم 59 هزار دلار بوده است، مشخص نيست خودروي يك و نيم تني كه حدود 5/29ميليون تومان قيمت داشته است، چه برند توليد داخلي بوده، اما بالاخره خودروي صادراتي بوده است. 
در ارديبهشت اتفاق ديگري هم افتاده، علاوه بر دو دستگاهي كه به روماني صادر شده است، شش دستگاه خودروي سواري نيز به وزن جمعا هفت تن به فرانسه صادر شده است. مجموع اين شش دستگاه خودروي صادراتي به فرانسه (دومين كشور عمده مقصد صادرات خودروي سواري در دو ماهه نخست امسال) 88 هزار دلار بوده است. باز هم خريدار و برند خودروها مشخص نيستند.
نصف شدن قيمت خودروي صادراتي به عراق
خودروسازان داخلي در دو ماهه نخست امسال، تعداد 1528 دستگاه خودرو به وزن تقريبي 1325 تن و به ارزش 7349 هزار دلار به عراق صادر كردند. متوسط قيمت هر خودروي سواري صادراتي به عراق، حدود چهار ميليون و 800 تومان است. مشخص نيست قيمت تمام‌شده كدام خودروي ساخت داخل چهار ميليون و 800 تومان بوده كه لااقل اين صادرات بدون سود و در جهت كمك به همسايه غربي‌مان محسوب شود.
ارزان‌ترين خودروي ساخت داخل، امروز چيزي نزديك به 5/6ميليون به دست مصرفكننده داخلي خودمان مي‌رسد، طبيعي است كه منطق اقتصادي مي‌گويد صادرات بايد صرفه اقتصادي هم داشته باشد! جالب است كه اگر در ايران و براي مصرفكننده داخلي كمتر كاهش قيمتي به چشم مي‌خورد، اما درباره مصرفكننده عراقي، متوسط قيمت هر دستگاه خودرو ايراني، در دو ماهه نخست امسال، بيش از 45درصد كاهش داشته و تقريبا نصف شده است. متاسفانه در آمارهاي ماهانه خرداد و تير (آخرين آمار منتشر شده توسط گمرك) ديگر خبري از آمار خودروهاي صادراتي ايران به چشم نمي‌خورد!
قيمت خودروهاي صادراتي و مقاصد عمده صادرات
در سال گذشته وضع صادرات خودرو نسبت به امسال به مراتب بهتر بوده است، لااقل در بين مقاصد عمده، آمارهاي «دو دستگاه» به چشم نمي‌خورد!
عمده مقاصد صادرات خودروي ايراني را در سال 89، به ترتيب كشورهاي: عراق، سوريه، ونزوئلا، تركيه و تركمنستان تشكيل مي‌دهند.
در سال 89، ارزان‌ترين خودروها به سوريه و گران‌ترين آنها به تركيه صادر شده است. كشورهاي مزبور به ترتيب ميانگين ارزش هر خودروي صادراتي عبارتند از؛ تركيه (ميانگين ارزش هر دستگاه بيش از 9795 دلار)، تركمنستان (ميانگين ارزش هر دستگاه 8092 دلار)، عراق (ميانگين ارزش هر دستگاه بيش از 6299 دلار)، ونزوئلا (ميانگين ارزش هر دستگاه بيش از 5015 دلار) و سوريه (ميانگين ارزش هر دستگاه بيش از 4301 دلار).
صادرات به تركمنستان تنها در فروردين 89 در بين مقاصد عمده مشاهده مي‌شود و در گزارش ماه‌هاي بعد خبري از آن نيست. تركيه نيز در چهار ماهه اول جزو مقاصد عمده به شمار مي‌رود، اما در پايان سال، اين كشورهاي عراق، سوريه و ونزوئلا هستند كه سه رتبه برتر مقصد صادرات خودروي ايراني را به خود اختصاص دادند.
در سال 89 به عراق جمعا 65519 دستگاه خودروي سواري به ارزش 412714000 دلار، به سوريه 2497 دستگاه خودرو به ارزش 10741000?دلار و به ونزوئلا 844 دستگاه به ارزش 4233000 دلار خودرو صادر كرده‌ايم.
همچنين 45 دستگاه در فروردين 89 به تركمنستان جمعا به ارزش 364140 دلار و 131 دستگاه هم به تركيه در چهار ماه نخست سال 89 به ارزش 1283226 دلار خودرو صادر كرده‌ايم.
وقتي يك دستگاه خودرو موازنه را متلاطم مي‌كند
آمار صادرات خودرو در گزارش‌هاي گمرك به صورت ماهانه نيست، بلكه اين آمار به صورت يك ماهه نخست، دو ماهه نخست، سه ماهه نخست... تا 12 ماهه سال منتشر مي‌شود. بر اين اساس براي دريافت تعداد واردات هر ماه، بايد رقم بعدي را از رقم قبلي كشور کم كرد تا ميزان واردات در يك ماه خاص به دست آيد.
با اين پيش‌زمينه به سراغ يكي از موارد جالب در اين آمار برويم؛ در ارديبهشت سال 89 براي اولين بار تركيه با 130 دستگاه خودرو، قدم به جمع سه مقصد اصلي صادرات خودروي ايران مي‌گذارد و 63/2درصد تعداد صادرات خودروهاي ايران را در دو ماهه نخست سال 89 با 130 دستگاه به خود اختصاص مي‌دهد.
در سه ماهه نخست سال 89 همچنان تركيه با همان 130 دستگاه قبلي، سومين مقصد عمده صادرات خودروي ايران است، با اين تفاوت كه سهم اين كشور از 63/2درصد از كل تعداد خودروهاي صادراتي ايران، به 18/2درصد مي‌رسد. تا اينكه در چهار ماهه نخست، كه حاصل اضافه شدن آمار تير به آمارهاي قبلي است، تركيه اين بار با يك دستگاه خودروي صادراتي جديد، وارد ميدان مقاصد عمده صادرات خودروي ايراني مي‌شود. اين يك دستگاه خودرو كه در سه ماه و يك فصل در رده سه مقصد اصلي صادرات خودروي ايران اينچنين نقش بازي مي‌كند، خود بيانگر پهنه وسيع صادرات خودروي ايراني است!
27 ماه با صادرات خودرو
ميانگين قيمت هر دستگاه خودرو نشان مي‌دهد، گران ترين خودروها در اسفند 1388، به ارزش هر دستگاه حدود هفت هزار و 580 دلار (ميانگين ماهانه) و ارزان‌ترين خودروها در خرداد 1389، از قرار هر دستگاه چهار هزار و 494 دلار به فروش رسيدند.
در بهمن 1389، صادرات خودرو از نظر تعداد به بالاترين حد خود رسيده و با 11 هزار و 447 دستگاه، بيشترين حجم صادرات را طي 27 ماه مورد بررسي در اينجا به خود اختصاص داده است. كمترين صادرات نيز در ارديبهشت امسال با 311 دستگاه رقم خورد. از نظر ارزش نيز بهمن 1389 با 70 ميليون دلار و ارديبهشت امسال با دو ميليون دلار به ترتيب بيشترين و كمترين ماه‌هاي صادرات را در 27 ماه مورد بحث به خود اختصاص دادند.
بررسي نمودار ارزش و تعداد خودروهاي صادراتي به صورت ماهانه نشان مي‌دهد طي اين 27 ماه، بيشترين صادرات خودرو در دو فصل سرد سال، يعني پاييز و زمستان رخ داده است و از آن ميان آبان تا اسفند هر دو سال 88 و 89 صاحب رتبه هستند.
ارزش، وزن، تعداد و ميانگين قيمت هر دستگاه خودروي صادراتي را در جدول مشاهده مي‌كنيد.
كاهش 24درصدي قيمت براي مصرفكننده خارجي
در سال 88 جمعا 41 هزار و 621 دستگاه خودرو به ارزش 280 ميليون دلار از ايران به دنيا صادر شده كه ميانگين ارزش هر دستگاه خودروي صادراتي در سال88 به ميزان 6هزار و 727 دلار ثبت شده است.
در سال 1389، مجموعا 69هزار و 613 دستگاه خودرو، به ارزش 434 ميليون دلار از ايران صادر شده است. به بياني ديگر صادرات خودرو در سال 89 به لحاظ تعداد 25/67درصد و از نظر ارزش 55درصد رشد داشته است. اما صبر كنيد؛ اگرچه در تعداد خودرو ما با رشد صادرات مواجه بوديم، اما رشد ارزش صادرات حدودا 17درصد كمتر از رشد تعداد است.
اين مساله را كاهش 32/7درصدي قيمت ميانگين هر دستگاه خودرو حل مي‌كند. يعني اگرچه در بازار داخلي سال به سال با رشد قيمت خودرو مواجه هستيم، اما در بازار صادرات، خودروسازان (كه طبيعتا انحصاري و دولتي هستند) به مصرف كننده خارجي تخفيف 32/7درصدي هم داده اند!جالب است بدانيد در همين حال، ارزش ميانگين هر دستگاه خودروي وارداتي حدودا 2درصد و ارزش كل واردات خودرو به كشورمان 59/7درصد رشد داشته است. خب؛ ظاهرا صادركنندگان خودرو به كشور ما، مثل ما با مقاصد صادراتشان مهربان نيستند و از تخفيف‌هاي 7درصدي خبري نيست!
امسال اما برنامه به شكل ديگري است، در حالي كه قيمت خودرو براي مصرفكننده داخلي به سرعت در حال افزايش است و اختلاف قيمت خودرو در برخي مدل‌ها بين قيمت كارخانه و بازار آزاد، به لطف بازار انحصاري سر به فلك مي زند، در دوماهه نخست امسال (آخرين تاريخي كه آمار صادرات خودرو ثبت شده است، چراكه در آمار خرداد و تير خبري از آمار صادرات خودرو نيست) ميانگين قيمت هر دستگاه خودروي صادراتي 09/24درصد به نفع مصرفكننده خارجي كاهش يافته است!در دو ماهه نخست سال 89 مجموعا چهار هزار و 946 دستگاه خودرو به ارزش 67/33ميليون دلار خودرو صادر شده بود، ميانگين هر دستگاه خودروي صادراتي در دو ماهه نخست سال 89 برابر شش هزار و 807 دلار بوده است.
اما در فروردين و ارديبهشت امسال، مجموعا يك هزار و 548 دستگاه خودرو به ارزش هشت ميليون دلار به خارج از كشور صادر شده است، ميانگين ارزش هر دستگاه خودروي صادراتي در اين مدت پنج هزار و 167دلار بوده، اين يعني نسبت به مدت مشابه سال قبل، صادرات خودرو به لحاظ تعداد 35/48درصد و از نظر ارزش 06/39درصد كاهش داشته است.
تراز تجارت خودرو
در سال 88 اختلاف ارزش واردات و صادرات خودرو بيش از 549 ميليون دلار بوده است. تراز تجارت خودروي سواري در سال 89 به منفي 458ميليون دلار مي‌رسد و در حال حاضر، در حالي كه از ارديبهشت به اين سو صادراتي انجام نشده، اما واردات خودرو همچنان ادامه دارد و تراز تجارت خودرو در ايران به منفي 161ميليون دلار رسيده است. به بيان ديگر، در سال 88 تراز تجارت خودرو به ميزان 75 به 25درصد و در سال 89 به ميزان 67 به 33 درصد به نفع واردات خودرو سنگيني كرده است. اگر چه در چهار ماهه نخست امسال، شاهد كاهش 39درصدي واردات خودرو به كشور هستيم، اما از يک سو ميانگين قيمت هر دستگاه خودروي وارداتي از 19 هزار و 568 دلار در چهار ماهه نخست سال 89 به 23 هزار و 87 دلار در چهار ماهه نخست امسال رسيده و شاهد رشد حدودا 18درصدي است و از ديگر سو، نسبت صادرات به واردات خودرو در اين مدت 15 به 85، به نفع واردات خودرو شده است.
اگرچه نوع و برند خودروهاي صادراتي در آمارها مشخص نشده‌اند، اما ميانگين قيمت دو خودروي پرايد به عنوان ارزان‌ترين و سمند، به عنوان خودروي ملي از دو كارخانه عمده خودروسازي در كشور، چيزي نزديك به 10 تا 11 ميليون تومان در بازار داخلي است. بي‌شك با توجه به ميانگين وزن خودروهاي صادراتي كه اكثرا بالاي يك تن هستند و نظر به وزن پرايد، به نظر نمي‌رسد تمام خودروهاي صادراتي پرايد بوده باشند، بنا بر اين طي اين 27 ماه، عموما ارزش خودروهاي صادراتي چيزي حدود 50درصد ارزان‌تر از بازار داخلي بوده است.
اگرچه مديران خودروساز و مسوولان دولتي، براي تبليغات خود به پز صادرات خودرو نياز دارند، اما آيا بهتر نيست پيش از صادرات خودرو و تصاحب بازارهاي جهاني با تخفيف‌هاي 50درصدي و صادرات دو دستگاهي به روماني، ابتدا فكري به حال بازار داخلي و قيمت خودروهاي مورد استفاده عموم مردم كرد. اگر اينطور نيست و خودروسازان دولتي از محل صادرات خودرو سودي هم داشته اند، بهتر است آمارها با تكيه بر نوع برند و تعداد دقيق اعلام شود تا شائبه زيان ده بودن اين صادرات در اذهان مردم از بين برود.
