بررسی مزایا و معایب واگذاری صنعت خودروسازی به بخش خصوصی
فرارو- ایران خودرو پس از ۲۳ سال مقاومت و سنگ‌اندازی، تنها در عرض ۹ ساعت به بخش خصوصی واگذار شد. بلافاصله هم زمزمه‌هایی درباره پیدا شدن مشتری برای سایپا به گوش رسید.
به گزارش فرارو؛ ایده واگذاری ایران خودرو به بخش خصوصی اواخر دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ مطرح شد. هدف واگذاری مشخص است؛ افزایش کارایی، بهبود کیفیت محصولات، کاهش هزینه‌های تولید و جذب سرمایه‌گذاری خارجی. در قدم اول، مجمع عمومی شرکت ایران خودرو در ۱۷ بهمن ماه برگزار شد و در پایان همان جلسه، سه کرسی از پنج کرسی هیات مدیره به گروه قطعه‌سازی کروز رسید. با این که پس از جلسه جنجال‌ها ادامه پیدا کرد و گروه بازنده همچنان سعی دارند با توسل به رئیس سازمان بورس، سازمان بازرسی کل کشور و شورای رقابت جلوی نهایی شدن واگذاری ایران خودرو رو بگیرند، اما تا این لحظه کروز به عنوان برنده قانونی، مدیرعامل جدیدی انتخاب کرده و مدعی است فارغ از تمام دعوا‌های بچگانه، به عنوان بخش خصوصی، صنعت خودروسازی ایران را متحول خواهد کرد. آیا کروز قادر است ایران خودرو را نجات بدهد؟ آیا سایپا هم بعد از واگذاری عاقبت به‌خیر خواهد شد؟ پاسخ دادن به این سوالات بدون ارتباط با عالم غیب و علم ستاره‌شناسی ممکن نیست ولی تنها چیزی که در حال حاضر به طور قطعی می‌دانیم این است که حتی بیراهه بهتر از بن‌بست قطعی خواهد بود!
برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که مجموع بدهی ایران خودرو و سایپا تا پایان سال ۱۴۰۲، حدود ۲۰۰ هزار میلیارد تومان بوده است. برخی منابع دیگر، رقم بدهی این دو شرکت را بیش از این مقدار تخمین زده‌اند.
ایران خودرو و سایپا با بدهی‌های زیادی رو‌به‌رو هستند و در چنین شرایطی واگذاری ایران خودرو و سایپا به بخش خصوصی به عنوان آخرین راهکار مطرح شد. با افزایش کارایی، کاهش هزینه‌ها و جذب سرمایه‌گذاری خارجی، شرکت‌های خودروسازی امیدوارند سودآوری خود را افزایش دهند و از این طریق، بدهی‌های انباشته را کاهش دهند.
شرکت‌های دولتی به دلیل عدم وجود رقابت و انگیزه‌ی سودآوری، ممکن است با مشکلات مدیریتی و ناکارآمدی رو‌به‌رو باشند که منجر به افزایش هزینه‌ها و کاهش بهره‌وری می‌شود. دخالت دولت در شرکت‌های خودروسازی، نیز به ویژه در قیمت‌گذاری محصولات، مصائب خاص خودش را دارد.
واگذاری به بخش خصوصی در حالت ایده‌آل منجر به کاهش دخالت دولت و آزادسازی قیمت‌ها خواهد شد. این امر ممکن است به شرکت‌ها کمک کند بر اساس شرایط بازار و تقاضای مشتریان، تصمیم‌گیری کنند و جلوی زیان‌های ناشی از قیمت‌گذاری دستوری را بگیرند. بخش خصوصی همچنین به دلیل انگیزه سودآوری و رقابت در بازار، تمایل بیشتری به افزایش کارایی و بهره‌وری دارد. این امر شاید منجر به کاهش هزینه‌ها، بهبود کیفیت محصولات و افزایش سودآوری شرکت‌ها شود.
بخش خصوصی، به ویژه شرکت‌های بزرگ و معتبر بین‌المللی، توانایی بیشتری در جذب سرمایه‌گذاری خارجی دارند. این سرمایه‌گذاری می‌تواند به شرکت‌های خودروسازی کمک کند تا فناوری‌های جدید را جذب کنند، خطوط تولید خود را توسعه دهند و کیفیت محصولات خود را بهبود بخشند.
خصوصی‌سازی ممکن است منجر به افزایش رقابت‌پذیری شرکت‌های خودروسازی در بازار داخلی و بین‌المللی شود و در نهایت به بهبود کیفیت محصولات، کاهش قیمت‌ها و افزایش رضایت مشتریان ختم شود.
واگذاری ایران خودرو و سایپا به بخش خصوصی، به خودی خود حلال تمام مشکلات این شرکت‌ها نیست. یکی از نگرانی‌های اصلی در مورد واگذاری این دو شرکت، احتمال ایجاد انحصار در بازار خودرو است.
ایران خودرو و سایپا در حال حاضر نیز بخش عمده‌ای از بازار خودرو کشور را در اختیار دارند و واگذاری آنها به بخش خصوصی در حالت بدبینانه ممکن است منجر به تقویت بیشتر این انحصار و در نتیجه، افزایش قیمت خودرو برای مصرف‌کنندگان شود.
بخش خصوصی به دلیل تمرکز بر سودآوری، ممکن است کیفیت محصولات و خدمات پس از فروش را کاهش دهد. در حالی که شرکت‌های دولتی موظف به رعایت استاندارد‌های مشخصی هستند.
خصوصی‌سازی ایران خودرو و سایپا، اگر با ایجاد فضای رقابتی همراه نباشد، می‌تواند انحصار صنعت خودروسازی را تشدید کند
یکی از معایب واگذاری به بخش خصوصی، احتمال تعدیل نیرو و افزایش بیکاری است. شرکت‌های خصوصی برای کاهش هزینه‌ها، ممکن است بخشی از کارکنان خود را اخراج کنند که این امر تبعات منفی اجتماعی و اقتصادی به دنبال خواهد داشت.
ریسک دیگر واگذاری به بخش خصوصی، احتمال وابستگی بیشتر صنعت خودروسازی کشور به خارج است. در چنین شرایطی، این خطر وجود دارد که تصمیم‌گیری‌ها در مورد تولید، قیمت و صادرات خودرو‌ها تحت تاثیر منافع شرکت‌های خارجی (به‌خصوص چینی‌ها) قرار بگیرد.
خصوصی‌سازی در ایران، مانند هر پدیده اقتصادی دیگری، هم جنبه‌های مثبت و هم جنبه‌های منفی دارد. واگذاری برخی از شرکت‌های هواپیمایی مانند ایران ایر تور به بخش خصوصی، منجر به بهبود خدمات و افزایش رضایت مشتریان شده است. این شرکت‌ها پس از واگذاری، توانستند با نوسازی ناوگان خود و ارائه خدمات متنوع‌تر، سهم بیشتری از بازار را به خود اختصاص دهند.
خصوصی‌سازی بانک‌ها و موسسات مالی نیز در برخی موارد با موفقیت همراه بوده است. این بانک‌ها پس از واگذاری، توانستند با خدمات بهتر و متنوع‌تری ارائه دهند.
واگذاری شرکت مخابرات ایران هم یک نمونه تقریبا موفق از خصوصی‌سازی به حساب می‌آید که در نهایت به بهبود کیفیت خدمات، افزایش پوشش شبکه و ارائه خدمات متنوع‌تر به مشتریان ختم شد.
ایران خودرو و سایپا سال‌هاست که با مشکلات ساختاری عمیق، از جمله مدیریت ناکارآمد، نیروی انسانی مازاد و بدهی انباشته سنگین دست و پنجه نرم می‌کنند. این مشکلات، ریشه در سال‌ها دخالت دولت و مدیریت دولتی داشته و به سادگی با واگذاری به بخش خصوصی قابل حل نیستند.
انحصار، منجر به کاهش کیفیت محصولات، افزایش قیمت‌ها و عدم پاسخگویی به نیاز‌های مشتریان محصول خودروسازان داخلی شده است. واگذاری این دو شرکت به بخش خصوصی، اگر با ایجاد فضای رقابتی همراه نباشد، می‌تواند این انحصار را تشدید کند و در نتیجه، مشکلات قبلی همچنان پابرجا بمانند.
از سوی دیگر بخش خصوصی واقعی و توانمند، باید قادر به رقابت در سطح بین‌المللی باشد، گزینه‌ای که فعلا دور از ذهن به نظر می‌رسد.
گروهی از موافقان خصوصی‌سازی صنعت خودرو اعتقاد دارند حتی بیراهه بهتر از بن بست است. به عقیده آنها اگرچه راهی که در پیش گرفته شده، ممکن است کامل و بی‌نقص نباشد و حتی مشکلات جدیدی ایجاد کند، اما از بی‌حرکت ماندن و تلاش نکردن بهتر است.
ایران‌خودرو و سایپا، سال‌هاست با مشکلات عدیده‌ای از جمله زیان‌دهی، کیفیت پایین محصولات، بدهی‌های سنگین و ساختار ناکارآمد رو‌به‌رو هستند. دولت نیز بار‌ها تلاش کرده است با تزریق منابع مالی و تغییر مدیریت، این شرکت‌ها را از وضعیت بحرانی خارج کند، اما این اقدامات هیچ‌وقت نتیجه نداشته است.
شرکت کروز یکی از بزرگترین و اصلی‌ترین تامین‌کنندگان قطعات خودرو در ایران است که سال ۱۳۶۱ تأسیس شد. این شرکت پس از ۳۰ سال توانست به بزرگترین تولیدکننده قطعات مختلف خودرو تبدیل شود. شرکت کروز به عنوان یکی از بازیگران اصلی صنعت خودرو، در شرایط تحریم و مشکلات اقتصادی، به تامین قطعات مورد نیاز خودروسازان کمک کرده است ولی با توجه به اینکه این شرکت یکی از تامین‌کنندگان اصلی قطعات خودرو برای شرکت‌های خودروسازی داخلی از جمله ایران خودرو و سایپا است، می‌توان گفت در وضعیت وضعیت فعلی چندان بی‌تقصیر نیست.
با این حال از وقتی خصوصی‌سازی به عنوان یک راهکار برای حل مشکلات ایران خودرو و سایپا مطرح شد، دولت متوجه شد به خاطر حجم زیاد بدهی‌ها و شرایط خاص این شرکت‌ها نمی‌توان خریداران زیادی برای آنها پیدا کرد. به همین دلیل کارشناسان می‌گویند خصوصی‌سازی ایران خودرو و سایپا، اگرچه ممکن است «بیراهه» به نظر برسد ولی در شرایط فعلی، بهتر از «بن بست» و بی‌حرکت ماندن خواهد بود.
