کاخ آقا محمدخان قاجار محتاج ۲۲ میلیارد بودجه مرمتی

کاخ آقا محمدخان قاجار تنها اثر تاریخی باقی‌مانده از معماری حکومتی و دارالحکومه آقا محمدخان در گرگان است که در سال ۱۱۵۶ هجری شمسی به دستور شخص شاه در باغ عباس‌خانی شهر گرگان ساخته شد. این اثر تاریخی ارزشمند که با شماره ۱۱۲۸۸ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته هم‌اکنون بلاتکلیف است. میراث‌فرهنگی می‌گوید: مرمت این بنای تاریخی ۲۲ میلیارد تومان اعتبار می‌خواهد. و اعتبارات میراث‌فرهنگی برای مرمت این بنای ارزشمند کافی نیست. 

به گزارش ایلنا، کاخ آقا محمدخان را می‌توان تنها اثر تاریخی باقی‌مانده از معماری حکومتی و دارالحکومه آقامحمدخان در شهر دانست. این کاخ به دستور شخص شاه در سال ۱۱۵۶ هجری شمسی در باغ عباس‌خانی شهر گرگان ساخته شد. زمین‌هایی که کاخ آقا محمدخان قاجار در آن بنا شده بود، در دوره صفویه توسط حکومت برای احداث دولتخانه خریداری و بناهایی در آن ساخته شده بود. بنابراین می‌توان گفت که این محدوده شامل زمین‌های دولتی حکومت‌های پیش از قاجاریه به حساب می‌آمد که به دست آقا محمدخان قاجار رسیده بود.

با آغاز حکومت آقا محمدخان این مکان برای جمع‌آوری نیروهای نظامی قاجاریه مورد استفاده قرار گرفت و بعدها کاخ آقا محمدخان در آن ساخته شد. پس از سقوط حاکمیت قاجار و روی کار آمدن پهلوی، پهلوی اول کاخ خود را در چند صدمتری کاخ آقا محمدخان بنا کرد. 

کاخ آقا محمدخان بعد از دوره قاجاریه بیشتر در اختیار نهادهای نظامی بود. این بنا پس از انقلاب اسلامی ترمیم شد و قرار بود که به موزه زنان و دفاع مقدس تبدیل شود؛ هرچند در حال حاضر به حال خود رها شده است. این اثر تاریخی که در میان جاهای دیدنی استان گلستان به چشم می‌خورد، در تاریخ ۱۰ بهمن ۱۳۸۳ هجری شمسی با شماره ۱۱۲۸۸ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. 

«مرتضی حسینقلی زاده» معاون میراث‌فرهنگی استان گلستان در رابطه با وضعیت بلاتکلیف این بنای تاریخی ارزشمند می‌گوید: میراث‌فرهنگی در سنوات گذشته پوشش سقف آن را مرمت کرده است تا این بنا کمتر مورد صدمه و آسیب قرار بگیرد حتی یک مرمت جزئی نیز داخل بنا هم توسط میراث‌فرهنگی صورت گرفته است اما پس از این مرمت، هر چه تلاش کردیم تا اعتباری برای مرمت‌های بعدی جذب کنیم متاسفانه تاکنون موفق نشده‌ایم. 

حسینقلی‌زاده معتقد است، محوطه کاخ آقا محمدخان قاجار در اختیار نهاد دیگری است. با این حال آن‌ها تاکید کرده‌اند که در صورتی که میراث‌فرهنگی این بنا را مرمت و احیاء کند همکاری‌هایی در راستای اهداف میراث‌فرهنگی انجام می‌دهد و پس از مرمت از این بنا به‌عنوان موزه یا کتابخانه استفاده می‌کنند. 

معاون میراث‌فرهنگی افزود: این بنای ارزشمند و ثبت ملی شده گرگان نیاز به ۲۲ میلیارد اعتبار مرمتی دارد و اگر بنا از این که هست رهاتر شود هزینه مرمت آن نیز افزایش پیدا می‌کند و به مرور زمان در اثر تخریب بیشتر اعتبار بالایی می‌طلبد. 

کاخ آقا محمدخان قاجار، بنایی دو طبقه است که توسط حکمران مازندران ساخته شده و منسوب به آقا محمدخان قاجار است. گروهی معتقدند، این بنا که فرم دارالحکومه‌های استرآباد را دارد، به‌دستور شخص آقا محمدخان ساخته نشده؛ ولی گروهی دیگر باور دارند که این سازه متعلق به او بوده است. 

جیمز موریه در سفر خود به گرگان از معماری و زیبایی‌ها و تزیینات طلاکاری کاخ گفته بود؛ موضوعی که امروزه از آن‌ها خبری نیست و به‌جای محوطه پر از درخت در روبه‌روی کاخ، هم‌اکنون سیلوی بزرگ آجرنمایی در حریم بنا و در فاصله چهار متری آن ساخته شده است. نمای کاخ آقا محمدخان قاجار با آجر و گچ تزیین شده بود که در دوره پهلوی روی آن سیمان کشیده شد و ظاهر بنا به‌طور کامل تغییر کرد. تصاویر کاخ آقا محمدخان قاجار پیش از دوره پهلوی دارای تزییناتی شبیه به نمای کاخ گلستان بود. علاوه بر این، در دوره پهلوی بخش‌هایی به بنا الحاق شد که معماری اصلی آن را دستخوش تغییرات زیادی کرد. 

کاخ مذکور در دوره‌های بعد به‌عنوان یک اثر تاریخی و نمادی از حاکمیت دوره قاجار چندان مورد توجه قرار نگرفت و اکثر زیبایی‌های معماری کاخ در اثر بی‌توجهی آسیب دید. این آسیب به‌حدی بود که کاخ شکل اصلی خود را از دست داد و سرستون‌های زیبا و منقوش بنا تخریب شدند.

کفپوش‌های داخلی آن آسیب فراوانی دید و پنجره‌های چوبی منقوش نیز از بین رفتند و تبدیل به پنجره‌های عادی فلزی شدند. تزیینات داخلی کاخ در سال‌های گذشته مخدوش شد و بدنه بیرونی آن رو به فرسایش رفت. در سال‌های اخیر نیز برای ساخت یک بیمارستان در نزدیکی کاخ آقا محمدخان عملیات خاک‌برداری شروع شد که میراث فرهنگی گرگان آن را متوقف کرد.