در نیمه پنهان ماه چه خبر است؟

ساکنان زمین همیشه تنها یک روی کره ماه را می‌بینند و سمت دیگر ماه از نظر پنهان است.

به گزارش ایندیپندنت، وقتی در یک شب مهتابی به آسمان خیره می‌شویم، همان منظره‌ای از ماه را می‌بینیم که پیشینیانمان می‌دیدند و چه بسا با دیدن آن، احساسات و ذوق شاعرانه‌شان برانگیخته می‌شد و در وصفش شعر هم می‌سرودند.

در واقع ما ساکنان زمین همیشه تنها یک روی کره ماه را می‌بینیم و سمت دیگر ماه از نظرمان پنهان است. به گزارش وب‌سایت کانورسیشن، تا پیش از سال ۱۹۵۹ که فضاپیمای لونا۳ متعلق به اتحاد جماهیر شوروی دور ماه گشت و تصاویری به زمین ارسال کرد، هیچ کسی آن سوی ماه را ندیده بود.

دلیل اینکه همواره یک سوی ماه به سمت زمین قرار دارد، پدیده‌ای فیزیکی به نام قفل کشندی است. زمین و تنها قمر آن یعنی ماه در همسایگی یکدیگر قرار دارند و از این رو نیرو‌های گرانشی قابل‌توجهی بر یکدیگر اعمال می‌کنند. این نیرو‌های کشندی چرخش هر دو جسم را کند می‌کند. به گفته اخترشناسان، این نیرو‌ها چرخش ماه را در همان اوایل شکل‌گیری‌اش در هماهنگی با دوره مداری آن قفل کرده‌اند. دانشمندان معتقدند ماه زمانی که منظومه شمسی ۱۰۰ میلیون سال داشت، در اثر برخورد یک جسم به اندازه مریخ با زمین شکل گرفت.

اکنون ماه در همان مدت زمانی که به دور زمین می‌گردد، یک دور هم به دور محور خودش می‌چرخد؛ یعنی حدود ۲۸ روز. از این رو، ما همیشه یک چهره ثابت از ماه را مشاهده می‌کنیم.

دانشمندان تاکنون سمت نزدیک ماه را به‌خوبی مشاهده و بررسی کرده‌اند. فضانوردان نیز تاکنون در سمت نزدیک ماه فرود آمد‌ه‌اند تا بتوانند از آنجا با ناسا و تجهیزات مستقر در زمین ارتباط برقرار کنند. تمام کاوشگر‌های ارسالی ماموریت‌های آپولو نیز با سمت نزدیک ماه سروکار داشته‌اند.

اگرچه قسمت دور ماه از منظر ما قابل‌مشاهده نیست، درست نیست که آن را سمت تاریک ماه بنامیم. از این رو اصطلاح سمت تاریک ماه که پینک‌فلوید سال ۱۹۷۳ در آلبوم مشهورش درباره آن سوی ماه به کار برد، از نظر علمی درست نیست و در واقع، شب و روز در هر دو طرف ماه دقیقا مانند زمین است.

امروز می‌دانیم که سمت موسوم به سمت تاریک ماه دارای سطحی ناهموار با تعدادی فرورفتگی است که در اثر برخورد شهاب پدید آمده‌اند. با این حال کلمه «تاریک» ممکن است به ماهیت ناشناخته و کمتر بررسی‌شده این سمت از ماه هم اشاره داشته باشد.

سمت تاریک ماه چند ناحیه مسطح معروف به «دریا» هم دارد؛ از جمله حوضه آپولو که در حوضه وسیع قطب جنوب‌ــ‌آیتکن (SPA) قرار دارد؛ این یک دهانه برخوردی عظیم با قطر حدود دو هزار و ۵۰۰ کیلومتر و عمق ۱۳ کیلومتر است که نزدیک به یک‌چهارم دور ماه را پوشش می‌دهد.

به گفته ستاره‌شناسان، هر دو طرف قمر زمین در یک ماه به طور مساوی در معرض روز و شب قرار دارند و یک روز قمری حدود دو هفته زمینی طول می‌کشد.

امروزه دانشمندان به کمک کاوشگر‌های مدرن توانسته‌اند نقشه کاملی از سطح ماه به دست آوردند. از نظر تاریخی، فرودگر «چانگ ئی ۴» و مریخ‌نورد «یوتو‌ــ۲»، نخستین اجرامی‌اند که در سمت پنهان ماه فرود آمده‌اند. کاوشگر چینی چانگ‌ئی ۴ در حال حاضر در حال کاوش در حوضه وسیع قطب جنوب-آیتکن است و نخستین فضاپیمایی محسوب می‌شود که تاکنون در آنجا فرود آمده است.

پژوهشگران امیدوارند به کمک چانگ‌ئی ۴ بتوانند به پرسش‌هایی در خصوص ویژگی‌های این دهانه پاسخ دهند.

کاوشگر اسرائیلی «برشیت» نیز که ساخت آن هفت سال زمان برد و نزدیک به ۹۵ میلیون دلار برای آن هزینه صرف شد، هم قرار بود در سال ۲۰۱۹ سمت تاریک ماه را بررسی کند، اما این کاوشگر به دلیل بروز مشکلات فنی در دقایق پایانی فرود، موفق به فرود سالم بر سطح ماه نشد.

سمت دور ماه از نظر امواج رادیویی هم پاک است و به امواج ارسالی ما از زمین آلوده نشده است. از این رو محققان می‌توانند سیگنال‌های ضعیفی از کیهان را در آنجا بررسی کنند؛ به بیان دیگر، سیگنال‌هایی که در نیمه نزدیک ماه قابل دریافت نیستند. برای مثال، چانگ‌ئی ۴ می‌تواند امواج رادیویی با بسامد پایینی را که از خورشید یا حتی فراتر از آن می‌آید ثبت کند.

شناسایی این امواج در زمین به دلیل فعالیت‌های انسانی از جمله امواج برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی و سایر اشکال سیگنال‌های ارتباطی ناممکن است. امواج رادیویی با بسامد پایین روشی برای مشاهده گذشته کیهان در زمان تولد نخستین ستارگان و سیاهچاله‌ها است و از نحوه شکل‌گیری ساختار‌های گیتی شناخت و درک بیشتری در اختیار دانشمندان قرار می‌دهد.

دانشمندان اینک برای ماموریت‌های سرنشین‌دار آینده به ماه آماده می‌شوند و آن‌طور که می‌گویند، ماه را به عنوان یک ایستگاه بین راهی برای رسیدن به مریخ در نظر گرفته‌اند. برای نمونه، از زمانی که ماهواره مشاهده‌گر و حسگر دهانه‌های ماه مشهور به «ال‌کراس» موفق به کشف ذخایر عظیم آب در ماه شد، دانشمندان در پی یافتن روشی برای تجزیه آب به هیدروژن و اکسیژن و استفاده از آن برای سوخت و تنفس بوده‌اند.

در حال حاضر محققان در حال کاوش در دهانه‌های قطبی ماه‌اند که برخی از آن دهانه‌ها هرگز روشنایی روز را ندیده‌اند و به معنی واقعی کلمه تاریک‌اند و هیچ نوری به آن‌ها تابیده نشده است. در واقع بخش‌هایی از این ناحیه ماه در تاریکی مطلق قرار گرفته‌اند؛ با این حال همچنان کل سمت دور ماه را نمی‌توان «نیمه تاریک» ماه نامید.