ماجرای راه‌اندازی نخستین مدرسه نظامی در تهران / از مدرسه نظام تا دانشکده افسری

ایران از دوران صفویه تا اوایل سده سیزده هجری قمری یا به عبارتی نوزده میلادی که مصادف با حکومت قاجار است، هیچ سازماندهی منظم نظامی نداشت و جنگجویان و سربازان تنها به هنگام جنگ‌ها و بروز خطرات آماده می‌شدند.

به گزارش همشهری آنلاین، نبود سازمان‌دهی در زمینهٔ جنگ باعث شده بود هیچ نظامی و بودجه‌ای نیز برای تعلیم و سازماندهی نظامیان وجود نداشته باشد. بااین‌حال ارتش ایران بعد از انقلاب مشروطیت به دسته‌های مختلفی تقسیم شد که هر دسته تحت اداره افسران یکی از دولت‌های انگلیس، روسیه یا سوئد، اداره می‌شدند. البته این امکان وجود داشت که هر یک از دسته‌های نظامی با قوای فرماندهان خود، بنا بر مصالح دولت متبوع خود اقدام کنند. دی‌ماه ۱۳۰۰ برای نخستین بار دستور متحدالشکل شدن نیرو‌های نظامی با عنوان «قشون» صادر شد.

پس از تشکیل قشون متحدالشکل، ژاندارمری و قزاقخانه منحل شدند و یک سازمان آموزشی به نام مدارس کل قشون تأسیس شد که به نام مدرسه کل نظام معروف شد. مدارس نظام شامل چهار کلاس متوسطه و شش کلاس ابتدایی و رکنی از وزارت جنگ بودند.

اولین مدیر این مدرسه عزیزالله ضرغامی بود که بعد از سه ماه برکنار شد. بعد از او مسئولیت مدارس نظام را حبیب‌الله‌خان شیبانی بر عهده گرفت. در دوره ریاست او لباس همه دانش‌آموختگان یکدست شد. جالب اینکه لباس فرم فصلی نیز برای دانش‌آموختگان طراحی شد ...

با توسعه فعالیت‌های آموزشی، این مدرسه در پائیز سال ۱۳۰۱ به ساختمان کامران میرزا منتقل شد و به‌تدریج محوطه عمارت و باغ کامران میرزا نیز توسعه پیدا کرد که در زمستان همین سال حبیب‌الله‌خان شیبانی بعد به مأموریت ویژه‌ای اعزام می‌شود و ریاست مدارس نظام به محمد نخجوان (امیر موثق) واگذار می‌شود که او تا ده سال در این سمت باقی می‌ماند و نکته جالب اینکه از این زمان است که مدارس نظام توسعه پیدا می‌کند.

برنامه آموزشی مدرسه ابتدایی منطبق با برنامه وزارت فرهنگ آن دوره بود، ولی در مدرسه متوسطه گذشته از برنامه وزارت فرهنگ موضوعات نظامی نیز تدریس می‌شد و شاگردان پس از گذراندن دوره چهارساله به دوره عالی راه می‌یافتند. دروس ارائه‌شده در مدارس نظام به‌مانند مدرسه نظامی سن سیر فرانسه شامل تاکتیک و خدمات صحرایی، مشق‌های نظامی، ریاضیات، زبان خارجی (فرانسه و انگلیسی) بود.

جالب اینکه هر دوره از مدارس نظام به نام یکی از پادشاهان نامی ایران موصوف بود. به‌عنوان‌مثال دوره اول به نام پهلوی و دوره دوم به نام نادری و دوره دوازدهم به نام عباسی معروف بود که هر یک از این دوره‌ها پرچم‌های مخصوص به خود را داشتند. مدارس نظام از سال ۱۳۱۴ تبدیل به دانشکده افسری شد.