راز «گرده‌های گل» در گور انسان‌های نئاندرتال؛ پای چه موجودی در میان است؟!

معمایی دانشمندان را در غار شانیدر گیج کرده است، این غار در واقع رخنمونی سنگی واقع در کوه برادوست میان رشته کوهی طولانی در منطقه کردستان شمال عراق است، جایی که یک گورستان نئاندرتال پر از گرده‌های گل پیدا شد. برخی بر این باور بودند که این کشف مدرکی است از شیوه‌های تدفین میان نئاندرتال‌ها؛ اما حالا تحقیقات عامل جدیدی را پیشنهاد کرده است: زنبورها.

به گزارش فرادید، در حفاری‌های دهه ۱۹۵۰ تعداد 9 اسکلت نئاندرتال در غار شانیدر پیدا شد. اسکلت دیگری نیز در حفاری‌های بعدی کشف شد. به نظر می‌رسد تعداد بقایا و سازمان‌دهی آن‌ها شبیه گورستان نئاندرتال‌ها است، طوری که ظاهراً یک نفر با مقدار قابل‌توجهی گردۀ گل به خاک سپرده شده است.

این کشف پرسش‌های زیادی به همراه داشت از جمله این که آیا این یافته مدرکی است دال بر یک مراسم تدفین مهم یا خیر و آیا این فرد از اهمیت زیادی برخوردار بوده یا شاید حتی شمن بوده یا خیر. اگر این حدسیات درست باشد، نشان می‌دهد که نئاندرتال‌ها ویژگی‌های همدلانه‌ی مشترکی با هومو ساپینس‌های پارینه سنگی میانه داشتند.

با این حال، بسیاری این حدسیات را رد کرده و استدلال می‌کنند که شاید گرده‌ها توسط حیواناتی که گل‌ها را به داخل لانه‌هایشان کشیدند، رسوب کرده باشد. گرده‌شناسی (Palynology) شاید این معما را حل کرده باشد؛ حوزه‌ای از علم که به مطالعه گرده گیاهان، هاگ‌ها و پلانکتون‌های میکروسکوپی در هر دو شکل زنده و فسیل شده آن‌ها می‌پردازد.

به گفته محققان در بررسی جدید شواهد غار شانیدر، توده‌های گرده‌ای که اطراف قبر پیدا شدند، ترکیبی از گونه‌هایی هستند که بعید به نظر می‌رسد در همان زمان شکوفا بوده باشند. آن‌ها بیش از آن چیزی که انتظار می‌رفت مختلط بودند که نشان می‌دهد گرده از طریق یک حامل متفاوت از انسان به داخل قبر وارد شده است.

حیوانات به عنوان عامل این کار پیشنهاد شدند، اما اگر چنین بود آن‌ها گل‌های کامل را حمل می‌کردند نه فقط گرده. بنابراین، چه کسی می‌تواند مخلوط‌های گرده را ساخته باشد؟

یک زنبور تک‌زی در حال حفر لانه روی دیواری از غار شانیدر

نویسندگان توضیح می‌دهند: «به احتمال زیاد گرده‌ها توسط زنبورهای تک‌زی لانه‌ساز انباشته شده‌اند. اگر زنبورهای تک به طور همزمان گونه‌های مختلف گل را جستجو کرده باشند، بارهای گرده‌ی آن‌ها می‌تواند حاوی بیش از یک گونه باشد.»

لانه‌های زنبور در نواحی کمتر لگدمال‌شده‌ی غار شانیدر وجود دارد که گستره عمق آن‌ها مختلف است و بیشتر در پشت غار نزدیک دیواره دیده می‌شوند. این گودال‌ها گاهی با خاک رس سیلتی تقویت می‌شوند و نمونه‌های باستانی آن در حفاری‌های بعدی غار کشف شده است.

حالت پوسیده و مسطح گرده نشان می‌دهد قدمت آن باستانی است، بنابراین احتمالاً همان زمانی دفن شدند که نئاندرتال‌ها آنجا بودند.

با این حال، اگر آرلِت لِرُی-گورهان، نخستین باستان‌شناسی که فرضیه «تدفینِ گردۀ گل» را مطرح کرد، دانه‌های نابالغ میان توده‌های گرده را درست شناسایی کرده باشد، این احتمال وجود دارد که این دانه‌ها از طریق مکانیسم دیگری رسوب کرده باشند، مثلا گیاهانی که از بالا توسط انسان‌ها، برخی حیوانات یا حتی هوا روی این بقایا به زمین افتاده باشند.

لانه حشرات با پوشش خاک رس سیلتی که از رسوبات حدود ۱.۵ متری زیر موقعیت شانیدر کشف شده است

بدون شک پرسش‌های زیادی در مورد وقایع رخ‌داده در غار شانیدر وجود دارد، اما تا آنجا که به بررسی‌های اخیر مربوط می‌شود، فرضیه‌ی «تدفین گل» اثبات نشده است.

محققانی که استدلال می‌کنند ممکن است با تمرکز روی گرده‌ها، اهمیت غار شانیدر نادیده گرفته شود، نتیجه گرفتند: «در این مرحله، فقط می‌توانیم نتیجه بگیریم که فرضیه «تدفین گل» بعید به نظر می‌رسد و این که احتمالاً زنبورهای لانه‌ساز مسئول برخی از توده‌های گرده هستند».