پنج براشت از سفر بلینکن به ترکیه

آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده امریکا روز دوشنبه در سفری از قبل برنامه‌ریزی‌شده به ترکیه سفر کرد. هر چند این سفر پیش از وقوع زلزله ۷.۸ ریشتری جنوب ترکیه برنامه‌ریزی شده‌بود، اما انجام این سفر تحت‌تاثیر فاجعه زلزله در ترکیه قرار گرفت. یکی از نخستین برنامه‌های سفر بلینکن به ترکیه بعد از ورود به پایگاه هوایی اینجرلیک، بازدید از مناطق زلزله‌زده ترکیه بود.

به گزارش اعتماد، بلینکن و همتای ترکیه‌ای‌اش مولود چاووش اوغلو، پیش از سفر به آنکارا با هلی‌کوپتر از مناطق زلزله‌زده جنوب ترکیه بازدید کردند. موضوع کمک‌های امریکا به زلزله‌زدگان ترکیه، تنها یکی از دستور کار‌های سفر وزیر خارجه امریکا به ترکیه بود. بلینکن در آنکارا علاوه بر مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه، دیداری خصوصی هم با رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور این کشور داشت. در ادامه پنج نکته مهم از سفر آنتونی بلینکن، وزیر خارجه امریکا به ترکیه را بررسی کرده‌ایم.

زیر سایه جنگ اوکراین

در حالی که در طول سال‌های گذشته روابط میان واشنگتن و آنکارا به دلایل مختلف، از جمله خرید سامانه‌های نظامی توسط ترکیه از روسیه، ادعای امریکا مبنی بر نقش ترکیه در دور زدن تحریم‌های امریکا توسط ایران و ادعای ترکیه مبنی بر حمایت امریکا از کودتای نافرجام ۲۰۱۶ در ترکیه و حمایت واشنگتن از گروه‌های مسلح کرد در سوریه شکرآب شده بود، اما در پی حمله روسیه به اوکراین، نقش میانجی‌گری ترکیه تا حدودی باعث بهبود روابط دو کشور شد.

ترکیه توانسته است در طول یکسال گذشته توازن بسیار ظریفی در روابط خود با غرب و روسیه ایجاد کند. یکی از مهم‌ترین نکته‌هایی که در اظهارات مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه در نشست خبری مشترک با همتای امریکایی به چشم می‌خورد، اشاره چاووش اوغلو به تهدید روسیه برای ناتو بود. وی در بخشی از اظهاراتش گفت: «ناتو با دو تهدید بزرگ مواجه است، اول روسیه و دوم تروریسم.»

این اظهارات در حالی که آنکارا تاکنون روابط گرمی را با روسیه حفظ کرده است و از جمله به مسیری برای دور زدن تحریم‌های غرب از سوی روسیه تبدیل شده است، نشان از بازی دو وجهی آنکارا در مواجهه با غرب و روسیه دارد. با این حال بخش عمده‌ای از اظهارات دو وزیر خارجه در کنفرانس خبری مشترک، نشان می‌داد که تا چه اندازه روابط دو کشور تحت‌تاثیر حمله روسیه به اوکراین قرار دارد. موضوع‌هایی مانند دور زدن تحریم‌های امریکا توسط روسیه، تلاش سوئد و فنلاند برای پیوستن به ناتو کاملا به موضوع روسیه پیوند خورده‌اند و کنگره امریکا هم به صورت غیرمستقیم، قرارداد فروش جنگنده‌های اف۱۶ به ترکیه را به موافقت این کشور با پیوستن سوئد به ناتو پیوند داده است.

مسیر دور زدن تحریم‌های روسیه

پاتریک وینتور، دبیر دیپلماسی روزنامه گاردین در گزارشی می‌نویسد: «در بین اعضای ناتو، بی‌میلی ترکیه به پیوستن به ائتلاف تحریم‌ها به یک مشکل بزرگ تبدیل شده است. در فصل سوم سال ۲۰۲۲ میزان واردات روسیه از ترکیه به بیش از یک میلیارد دلار در ماه رسید که نزدیک به دو برابر واردات روسیه از ترکیه در سال ۲۰۲۱ است.» مولود چاووش اوغلو می‌گوید که دلیل افزایش چشمگیر حجم مناسبات تجاری میان دو کشور به دلیل واردات گاز و انرژی ترکیه از روسیه است که در طول یکسال گذشته قیمت آن به شکل چشمگیری افزایش پیدا کرده است. گاردین می‌نویسد: «در واقع ترکیه وارد مسیر اصلی واردات کالا‌های تولیدی غرب به ویژه قطعات صنعتی شده است. برخی اقتصاددانان در طول ماه‌های گذشته متوجه رونق ناگهانی در تجارت میان ترکیه و ایتالیا شده‌اند که به اعتقاد آن‌ها نشان‌دهنده استفاده بازرگانان ایتالیایی برای دستیابی به بازار ممنوعه روسیه است. منابعی در وزارت خزانه‌داری ایالات متحده گفته‌اند که در حال حاضر موضوع تجارت میان ترکیه و روسیه مهم‌ترین مساله در روابط دوجانبه ترکیه و امریکا است.»

این حال مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه در نشست خبری مشترک با آنتونی بلینکن، وزیر خارجه امریکا تاکید کرد که ترکیه هیچ کالایی به روسیه صادر نمی‌کند که در جنگ اوکراین مورد استفاده قرار گرفته باشد. مقام‌های امریکایی پیش از این مدعی شده‌بودند که ترکیه به مسیری برای صادرات مواد شیمیایی و ریزپردازنده‌هایی که کاربرد دوگانه دارند به روسیه تبدیل شده است. ماه گذشته معاون وزیر خزانه‌داری امریکا در سفری به ترکیه با مقام‌های دولتی و نمایندگان بخش خصوصی ترکیه دیدار و گفتگو کرد و در مورد نقض تحریم‌های امریکا در مورد ایران و روسیه هشدار داد.

چاووش اوغلو در نشست خبری مشترک با بلینکن گفت: «این درست نیست که ما محصولاتی به روسیه صادر می‌کنیم که قابلیت استفاده در صنایع دفاعی دارند. ما از امریکا خواسته‌ایم تا در صورت کشف هرگونه نقض در این مساله به ما اطلاع دهد.» چاووش اوغلو، همچنین بعد از دیدارش با بلینکن به خبرنگاران گفت که ترکیه اجازه نخواهد داد که تحریم‌های امریکا و اروپا از درون یا به وسیله ترکیه نقض شود و آنکارا برای اجتناب از این موضوع گام‌هایی برداشته است. در حالی که در طول یکسال گذشته تحریم‌ها و سازوکار‌های کنترل صادرات از سوی کشور‌های غربی علیه روسیه وضع شده است، اما همچنان روسیه از طریق هاب‌های تجاری مانند ترکیه، هنگ‌کنگ و امارات متحده عربی می‌تواند نیاز‌های خود را تامین کند.

توسعه ناتو

روز دوشنبه، مولود چاووش اوغلو، تاکید کرد که ممانعت ترکیه از پیوستن سوئد به ناتو استمرار پیدا می‌کند، هرچند ممکن است که در مقابل عضویت فنلاند در ناتو انعطاف نشان دهد. چاووش اوغلو از متحدان ناتو خواسته است تا از سوئد بخواهند تا گام‌های قاطعانه‌ای برای تامین خواسته‌های ترکیه بردارد. سوئد به ترکیه وعده داده است که به خواسته ترکیه برای فاصله گرفتن از گروه‌های کردی که به گفته ترکیه با گروه حزب کارگران کردستان (PKK) ارتباط دارند اقدام کنند. گروه پ‌ک‌ک از سوی ترکیه، اتحادیه اروپا و ایالات متحده امریکا به عنوان گروه تروریستی شناخته می‌شود. اما ترکیه خواستار اقدامات بیشتری است، از جمله اینکه از سوئد خواسته است تا بولنت کنش، یک روزنامه‌نگار که در ترکیه به مشارکت در کودتای ۲۰۱۶ متهم شده است، به آنکارا مسترد شود. دیوان عالی سوئد، در ماه‌های گذشته علیه درخواست استرداد کنش به ترکیه رای داده‌بود، چرا که براساس رای این دادگاه، کنش ممکن است در ترکیه به دلیل عقاید سیاسی‌اش محاکمه شود.

بلینکن در نشست خبری مشترک با همتای ترکیه‌ای‌اش گفت: «ما اطمینان داریم که خیلی زود هر دو کشور را رسما در جمع ناتو می‌پذیریم. وقتی این اتفاق بیفتد، امنیت همه کشور‌های عضو از جمله ایالات متحده و ترکیه، تقویت می‌شود.» در برابر چاووش اوغلو گفت: «متاسفانه حامیان پ‌ک‌ک همچنان در سوئد حضور دارند. آن‌ها افرادی را به خدمت می‌گیرند و برای اقدامات تروریستی تامین مالی انجام می‌دهند و در خاک سوئد تبلیغ ترور می‌کنند. آن‌ها نمی‌خواهند که سوئد عضو ناتو شود.»

سونر جاگاپتای، مدیر برنامه پژوهش ترکیه در اندیشکده موسسه واشنگتن به المانیتور می‌گوید که ممکن است ترکیه تا پیش از اجلاس بعدی ناتو که قرار است ماه ژوییه در ویلنیوس، پایتخت لیتوانی برگزار شود، با پیوستن فنلاند به ناتو موافقت کند. جاگاپتای معتقد است که هر چند پیوستن فنلاند بدون سوئد به ناتو ممکن است پیروزی بزرگی برای دولت بایدن نباشد، اما در شرایطی که ترکیه با زلزله مواجه شده است، انداختن بار اضافه بر دوش این کشور منصفانه به نظر نمی‌رسد. جاگاپتای در مورد سفر بلینکن به ترکیه می‌گوید: «به نظر من این سفر برخلاف سفر‌های پیشین وزرای خارجه امریکا به ترکیه تا پیش از فاجعه زلزله که بیشتر حالت بده‌بستانی داشت، خیلی گرم و صمیمانه بود.»

خلیل کاروالی، پژوهشگر ارشد اندیشکده موسسه آسیای مرکزی و قفقاز در فارن پالیسی استدلال می‌کند که اصرار آنکارا بر جلوگیری از عضویت سوئد در ناتو، به دلیل مشکلاتش با سیاست‌های امریکا است و نه سیاست‌های سوئد. این کارشناس مسائل منطقه می‌نویسد: «مادامی که نگرانی‌های اصلی ترکیه برطرف نشود و چپ‌گرا‌های هوادار کرد‌ها و راست‌گرا‌های ضدمسلمان بهانه کافی در اختیار آنکارا قرار دهند، ترکیه به وتوی عضویت سوئد در ناتو ادامه می‌دهد. … برای اینکه سوئد به عضویت ناتو در بیاید، امریکا باید از حمایت، تسلیح و تامین مالی گروه‌های کرد PYD و YPG در سوریه دست بردارد. متاسفانه منافع استراتژیک امریکا در شمال اروپا و خاورمیانه قابل آشتی با یکدیگر نیستند. اما امریکا باید انتخاب کند که خواستار استمرار حیات گروه‌های وابسته به پ‌ک‌ک در سوریه است یا اینکه می‌خواهد با پیوستن سوئد، ناتو را تقویت کند.»

جنگنده‌های اف۱۶

یکی از دستور کار‌های اصلی گفت‌وگوی بلینکن در آنکارا، سفارش آنکارا برای ارتقای جنگنده‌های اف۱۶ نیروی هوایی ترکیه بود. پس از آنکه ترکیه در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ و در پی خرید سامانه‌های پدافند هوایی اس-۴۰۰ روسیه از برنامه تولید جنگنده‌های مدرن اف۳۵ کنار گذاشته شد، ترکیه مذاکرات با امریکا را برای خرید جنگنده‌های ارتقاءیافته اف۱۶ از امریکا آغاز کرد. ماه گذشته تعدادی از سناتور‌های ارشد امریکایی از هر دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات، تاکید کردند در صورتی که ترکیه از عضویت سوئد در ناتو حمایت نکند، اجازه اجرای این قرارداد ۲۰ میلیارد دلاری فروش جنگنده را صادر نخواهند کرد. چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه، اما تاکید کرد که این دو موضوع نباید به هم پیوند زده شوند. چاووش اوغلو گفت: «این موضوع درست و منصفانه نیست که دو مساله کاملا مستقل را به هم مشروط کنیم. در صورت وجود چنین شرطی، امکان سفارش اف۱۶ از سوی ما وجود ندارد.»

آنتونی بلینکن نیز تاکید کرد که قرارداد فروش اف۱۶ به ترکیه «بسیار برای هماهنگی داخلی در ناتو و منافع ملی امریکا اهمیت دارد.» وی تاکید کرد: «دولت بایدن هم از ارتقای ناوگان اف ۱۶ ترکیه حمایت می‌کند و هم از فروش جنگنده‌های نو.» با این حال بلینکن گفت که نمی‌تواند هیچ جدول زمانی مشخصی برای اجرای این توافق ارایه دهد.

کمک‌های امریکا به زلزله‌زدگان ترکیه

نخستین بخش سفر وزیر خارجه امریکا به ترکیه بعد از ورود به پایگاه اینجرلیک، سفر با هلی‌کوپتر در کنار همتای ترکیه‌ای‌اش بر فراز مناطق زلزله‌زده ترکیه بود. زلزله‌ای که تاکنون دست‌کم باعث مرگ ۴۵ هزار نفر در ترکیه و سوریه شده است، بزرگ‌ترین فاجعه طبیعی ترکیه در نزدیک به ۱۰۰ سال گذشته بود. وزیر خارجه امریکا در پی بازدید از مناطق زلزله‌زده، تاکید کرد که امریکا «در نخستین ساعت» کمک‌های خود را به ترکیه آغاز کرد و تاکنون صد‌ها امدادگر و بسته‌های کمکی به ترکیه ارسال کرده است. به گفته بلینکن، شهروندان عادی امریکایی هم از تصاویر دلخراش این زلزله ناراحت شده‌اند و «نزدیک به ۸۰ میلیون دلار اعانه از سوی بخش خصوصی و شهروندان عادی در امریکا» کمک جمع‌آوری شده است.

وی گفت: «وقتی که برای دیدار از سفارت ترکیه در واشنگتن رفتم، به دلیل تجمع جعبه‌های کمک‌های مردمی به سختی توانستم از در ورودی عبور کنم.» وزیر خارجه امریکا تاکید کرد: «ترکیه مسیر طولانی برای حمایت از افرادی که بی‌خانمان شده‌اند و بازسازی مناطق در پیش دارد و ما متعهد به حمایت از این کشور هستیم.»

مولود چاووش اوغلو هم با قدردانی از عملکرد امریکا تاکید کرد: «لازم می‌دانم از اینکه ما را در این دوران سخت تنها نگذاشتید، تشکر کنم.» بلینکن، در مورد بازدیدش از مناطق زلزله‌زده گفت: «توصیف وضعیت با کلمات بسیار مشکل است، ساختمان‌ها، محله‌ها و خیابان‌های بی‌شماری آسیب دیده‌اند یا کاملا نابود شده‌اند.» بلینکن از ۱۰۰ میلیون دلار کمک بیشتر به زلزله‌زدگان ترکیه و سوریه خبر داد. پیش از این هم جو بایدن، رییس‌جمهور امریکا کمکی ۸۵ میلیون دلاری برای زلزله‌زدگان دو کشور اختصاص داده‌بود.