جنبش خزینه چه بود؟/ نخستین حمام دوش‌دار پایتخت در خیابان لَختی

دوش حمامی که امروزه خیلی راحت در خانه زیر آن دوش می‌گیرید ۱۷۰سال قبل برای اولین بار در یک حمام عمومی نصب شد، اما اینکه چطور محصول فرنگستان سر از حمام‌ها و بعد از خانه‌های تهرانی‌ها سردر آورد، روایتی خواندنی دارد که به آن پرداخته‌ایم.

به گزارش همشهری آنلاین، تا سال۱۲۳۲، مقارن با سلطنت ناصرالدین‌شاه قاجار، تهران ۱۵۳حمام داشت و همه به شکل خزینه بودند، اما با ورود پسر یکی از سرداران ناپلئون حمام‌ها هم متحول می‌شوند.

«پولاک» در کتاب سفرنامه خود نوشته، هر محله به تناسب جمعیت، حمام‌هایی داشت. محله ارگ که کاخ سلطنتی در آن مستقر بود، ۱۴حمام داشت که از این تعداد ۵ باب آن جنبه عمومی داشت و بقیه در مجاورت عمارت‌ها و خانه‌ها قرار گرفته بود و بیشتر جنبه‌خصوصی داشت.

داریوش شهبازی، تهران شناس درباره داستان اولین حمام تهران که دوش‌دار شد، می‌گوید: «با توجه به شیوه گرم‌کردن آب، آماده‌کردن حمام در فصل زمستان به‌دلیل افزایش مصرف سوخت‌های قدیمی دشوار بود و به این ترتیب بسیاری از مردم در زمستان نمی‌توانستند از حمام استفاده کنند، به علاوه استفاده از خزینه‌ها به دلیل ماهیت عمومی آن و عدم‌تعویض آب باعث بسیاری از بیماری‌ها مانند بیماری‌های پوستی و قارچی، کچلی و بیماری‌های واگیردار می‌شد.

با آغاز ورود مظاهر مختلف مدرنیته به ایران، چهره حمام‌ها نیز به مرور تغییر پیدا کرد. ماجرای نصب اولین حمام دوش‌دار در تهران از این قرار است که سرداری از سپاه ناپلئون پس از سقوط وی به ایران می‌آید و دیرزمانی از اقامت او در کشور می‌گذرد و خدماتی به دولت ایران می‌کند و بالاخره در این سرزمین چشم از جهان فرو می‌بندد. دولت وقت (موسم سلطنت ناصرالدین شاه) به پاس خدمات آن سردار، فرزندش کلنل نیکلا سمینو را به ایران دعوت کرد و اموری را به او می‌سپرد. این فرزند دل به سرزمین پارس می‌بندد و با دختری از این دیار ازدواج می‌کند و در این خاک ماندگار می‌شود.

سمینو پسر در نیمه دوم پادشاهی ناصرالدین شاه در خیابان لختی یا دروازه دولت و سعدی فعلی حمامی بنا می‌کند و برای نخستین‌بار در این حمام دوش کار می‌گذارد و بدین ترتیب بنیاد گذار این امر می‌شود. حمام سمینو تا دوران محمد رضاشاه فعال بود. هرچند وصل کردن دوش و استفاده از آن در حمام سرو صدای بسیاری به راه انداخت و جمعیت زیادی مخالف این کار بودند. آن‌ها اعتقاد داشتند این سبک جدید حمام برای انجام اعمال مذهبی مانند غسل مناسب نیست. به همین خاطر برای جلوگیری از استفاده از دوش در حمام جنبشی با عنوان «جنبش خزینه» شکل گرفت.»

حمام یواشکی

در اوایل سلطنت «رضا پهلوی» به علت شیوع بیماری از طریق خزینه، استفاده از آن رسماً ممنوع شد؛ با انتشار این خبر، برخی هم رسماً به این حکم اعتراض کردند و جنبشی به‌نام «جنبش خزینه» راه اندازی شد، به همین خاطر برحی مردم تا مدت‌ها به صورت پنهانی از خزینه استفاده می‌کردند، سال‌ها طول کشید تا مردم کم‌کم متوجه محاسن دوش حمام شدند و این عادت ناپسند در میان مردم از بین رفت. با روی کار آمدن پهلوی دوم، خانه‌ها برای داشتن آب شرب، لوله‌کشی شدند و کم کم در آن دوره در خانه‌ها حمام ساخته شد و «دوش» به خانه تهرانی‌ها راه باز کرد.