در روز‌هایی که اعتراضات آرام و مسالمت‌آمیز هفته‌های نخست پس از درگذشت مهسا امینی در برخی شهر‌ها و استان‌های کشور با درگیری‌های خشونت‌بار همراه شده است، گفتگو‌ها در سطح نخبگان و فعالان سیاسی درباره راهکار‌های خروج از این شرایط تقویت شده است.
به گزارش هم میهن، ازیک‌سو، برخی مسئولان سیاسی و نظامی در واکنش به خشونت روز‌های اخیر، بر ضرورت «پایان مماشات با اغتشاش‌گران» تاکید می‌کنند. همزمان، سخنگویان طیف‌های تندروی سیاسی نیز خواستار افزایش سطح خشونت از سوی دستگاه‌های مسئول و حتی برخورد‌های نظامی برای پایان دادن به ناآرامی‌ها شده‌اند.
دراین چارچوب، روز گذشته حسین شریعتمداری، مدیرمسئول «کیهان» در بخشی از سرمقاله این روزنامه نوشت: «نیروی انتظامی و بسیج بار‌ها نشان داده‌اند که مرد میدان‌های سخت و پایان‌بخش روز‌های بد حادثه هستند و پرسش این است که چرا به آن‌ها اجازه برخورد پشیمان‌کننده با آشوبگران و متجاوزان به جان و مال و ناموس مردم داده نمی‌شود؟!».
وی همچنین به نقل از یک جوان حاضر در راهپیمایی ۱۳ آبان از اینکه «پلیس از گلوله‌های جنگی استفاده نمی‌کند» انتقاد کرد و نوشت: «آیا این، پیام ناخواسته به آشوبگران نیست که با خیال راحت به هر جنایتی که می‌خواهند دست بزنند و مطمئن باشند که دست پلیس از اقدام پشیمان‌کننده بسته است؟!».
در این میان، نیرو‌های سیاسی ریشه‌دار و باسابقه جریان‌های اصولگرا و اصلاح‌طلب هم که در این مدت به دلایل مختلف کمتر اظهارنظر کرده بودند، با مشاهده رادیکال شدن دوسویه فضای سیاسی به طرح صریح‌تر مواضع خود پرداخته‌اند.
در این زمینه، علی لاریجانی، مشاور رهبری و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، عصر دیروز در مراسم سالگرد حبیب‌الله عسگراولادی گفت: «دشمنان اشتباه می‌کنند که فکر می‌کنند با چند انفجار و ترور می‌توانند در کشور ایجاد مشکل کنند؛ چرا که ما در داخل ممکن است اختلافاتی داشته باشیم، اما ملت ایران شما را می‌شناسند و می‌دانند دلسوز مردم نیستید».
وی تاکید کرد: «درست است که مشکلاتی در کشور وجود دارد، اما حریف و دشمن ما سناریوی بزرگتری را به وجود آورده است و دیگر مسئله کلیت ایران مطرح است و باید در برابر آن به تعبیر رهبری ید واحده بود.»
رئیس سابق مجلس یادآور شد: «یکی از مسائلی که ما امروز به آن نیاز داریم، گوش دادن است. شاید در گوشه‌ای از سخنان طرف مقابل هم یک حرف حقی وجود داشته باشد. ویژگی ممتاز شهید مطهری همین بود که حرف حق را در زبان هرکس می‌دید آن را قدر می‌دانست. حرف حق را از هرکجا می‌شنویم باید قدر بنهیم و آقای عسگراولادی نیز این چنین بود».
وی تاکید کرد: «ما نباید خودمان را گرفتار فشار خارجی کنیم. دشمن کارش مشکل درست کردن است. هنر سیاست‌ورزی حل این مشکل با هزینه کمتر است. باید حکمرانی ما همراه با فرهنگ، دیانت و هوش باشد که همان عقل اصیل است».
لاریجانی ادامه داد: «یک جامعه وقتی هم‌افزایی در قدرت دارد که وفاق داشته باشد. ما باید بیشتر روی وحدت اجتماعی کار کنیم. این بداخلاقی‌های امروز در جامعه یک مقدار به چیز‌های دیگری برمی‌گردد. تربیت اجتماعی، اخلاق اجتماعی را به همراه دارد. ما بعضی از کارهایمان در حوزه سیاسی در اخلاق اجتماعی تاثیرگذار بوده است، یعنی به محض اینکه کسی حرفی بزند که دیگری نپسندد به او فحاشی می‌شود. ما می‌توانیم با هم نظر مخالف داشته باشیم و مرز فکری داشته باشیم؛ اما معنایش عدم گفتگو و فحاشی نیست. جامعه باید حرف‌های مختلف را بشنود و تصمیم بگیرد».
لاریجانی همچنین در حاشیه این مراسم در پاسخ به خبرنگاران درباره رادیکال‌شدن فضای اعتراضات در کشور تاکید کرد: «رادیکال کردن این مسائل باعث آشفتگی در جامعه می‌شود و این به ضرر کلیت جامعه است. در فضای آشفته هر طرفی حتی اگر حرف حساب هم داشته باشد شنیده نمی‌شود».
از سوی دیگر، محمدرضا باهنر و مجید انصاری، دو عضو اصولگرا و اصلاح‌طلب مجمع تشخیص مصلحت نظام، دیروز در نشستی با عنوان «ضرورت‌های گفتگو‌های ملی» به گفتگو نشستند.
به گزارش ایسنا باهنر درباره ریشه‌های ناآرامی‌های اخیر کشور گفت: «بعضی معتقدند دشمن آماده اقدام برای بعد از فوت رهبری بود؛ اما فوت خانم امینی، پروژه را جلو انداخت. معتقدم که این افراد در داخل کشور آموزش دیده و شبکه‌ها ایجاد شده بود و دشمن سعی کرد بر موج نارضایتی‌ها و ناکارآمدی‌ها سوار شوند. به‌هرحال، در کشور فساد و ناکارآمدی وجود دارد. البته، اینکه بگوییم همه دزد و فاسد هستند هم درست نیست».
وی درباره راهکار‌های برون‌رفت از شرایط فعلی کشور، بیان کرد: «باید عوامل موثر در اشکالات را شناسایی کرده و به هر عامل وزن عادلانه بدهیم. در انتخابات مجلس یازدهم یا ریاست‌جمهوری، مجموع حضور مردم نسبت به دوره‌های قبل کم بود که عوامل متعددی وجود داشت. یک عده از عملکرد‌های دولت راضی نبودند. یک عده گفتند کرونا وجود دارد. یک عده کاندیدای مورد نظر خود را نمی‌دیدند. همه این عوامل بود، اما باید به هر عامل وزن داد. در مجلس نماینده با هشت هزار رای داریم که این معلوم است اتفاقی افتاده است. وزن هر عامل باید به‌درستی شناخته شود».
دبیرکل جامعه اسلامی مهندسین همچنین گفت: «ما پس از پایان دولت قبل لیست خدمات دولت را منتشر کرده و ضعف‌ها را هم بیان کردیم. من معتقدم دولت قبل خدمات زیادی کرد، اما آنقدر بر سر آن دولت زدند و حتی گفتند رئیس‌جمهور جاسوس است که من از شنیدن این جمله بدنم لرزید. باید بررسی شود رئیس‌جمهور جاسوس است که اگر اینطور نبود، آن فردی که این حرف را زده، محاکمه کرد. این حرف‌ها ناامیدی و بریدگی ایجاد می‌کند».
این فعال سیاسی اصولگرا تاکید کرد: «در جهاد تبیین و گفت‌وگوی نظام، باید واقعیات درست بیان شود. از سویی بعد اغتشاش و ناآرامی‌ها، باید زمینه‌های ناآرامی‌ها را حل کرد. الان معیشت مردم مشکل دارد. امید مسکن‌دار شدن به۷۰ سال رسیده است. اشتغال برای جوان وجود ندارد. از سویی کشور توان جذب همه فارغ‌التحصیلان دانشگاهی را ندارد. ظرفیت دانشگاه زیاد شده و دکترا زیاد می‌شود و همه منتظر استخدام هستند. این در حالی است که دولت کارمند زیادی دارد. کرونا ثابت کرد، نصف کارمندان دولت سر کار نباشند، کار مردم بهتر راه می‌افتد».
باهنر تصریح کرد: «باید روند و فرآیند‌های اغتشاشات را از سال۷۳ تاکنون مرور کنیم. بصیرت مردم و فرهیختگان و فعالان سیاسی می‌تواند در کنترل اغتشاشات خیلی موثر باشد. بصیر کسی است که دشمن‌شناس، دوست‌شناس و زمان‌شناس باشد».
مجید انصاری نیز در این نشست، با ابراز تأسف از ناآرامی‌های دو ماه گذشته و ابراز همدردی با خانواده‌های هموطنانی که درگذشتند، بیان کرد: «باید به‌گونه‌ای عمل کرد که این قضایا اصلا رخ ندهد. در تحلیل این ناآرامی‌ها باید پرونده اعتراض را از اغتشاش و سخن داخل را از سخن دشمن جدا کنیم. به هر حال دشمن اگر دشمنی نکند که دوست می‌شود و خاصیت دشمن، دشمنی و استفاده از نقاط ضعف است، اما پرسش این است که آیا پیدایش این حوادث نقشه دشمن بود یا دشمن بر زخمی که ترمیم نشده، نشسته است؟ زخم را دشمن ایجاد کرده یا ما خودمان ایجاد کرده‌ایم؟ ساده‌ترین تحلیل، نقش داشتن دشمن در پیدایش این اعتراضات است».
این عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام ادامه داد: «من این اعتراضات را ناشی از فعال شدن گسل‌های اجتماعی می‌دانم که از سال‌ها پیش به وجود آمده، ولی ترمیم نشده است. از بیست سال پیش، فاصله زمانی اعتراضات کوتاه‌تر شده است. اگر ریشه‌های فعال شدن این گسل‌ها شناسایی و به موقع ترمیم نشود و از ایجاد گسل‌های جدید جلوگیری نکنیم، ممکن است شاهد چنین حوادثی باشیم».
عضو ارشد مجمع روحانیون مبارز اضافه کرد: «حوادث سال۸۸ یکطرفه تحلیل و بررسی شد و تصور کردند این پرونده بسته شده است درحالی‌که تراکم سوالات و مطالبات بدون پاسخ و بی‌توجهی به فریاد‌های شنیده نشده و دلسوزی دلسوزان موجب شد بستر‌هایی برای اعتراض فراهم شود و یک روز گرانی بنزین، یک روز برداشتن ارز ترجیحی و امروز فوت مهسا امینی موجب ایجاد اعتراضات شد. اگر فوت مهسا امینی نبود، اتفاق دیگری موجب ایجاد اعتراض می‌شد، چون مسئله حل نشده و به‌مثابه خاکستر زیر آتش است».
وی خاطرنشان کرد: «مجموعه نارسایی‌ها از جمله عدم تحمل یکدیگر در نظام انتخاباتی و تنگ کردن آن برای رقبا وجود داشته است. به‌تدریج اصلاح‌طلبان و اصولگرایانی که خودتان می‌دانید، حذف شدند. همه می‌دانیم مسائل اقتصادی و معیشتی چه مشکلاتی برای مردم ایجاد کرده است. قیمت‌ها در حال افزایش است. سوال مردم این است که آیا تحریم‌ها تا ابد باید ادامه داشته باشد؟ خواسته مردم ارتباط بدون تنش با جهان است. سرمایه‌گذار خارجی به کشور بیاید. اقتصاد آرام باشد. زنان و جوانان مطالباتی دارند که درکی از آن مطالبات وجود ندارد. نسل جوان با هزار سوال مواجه است که نه این سوالات درک شده و نه تلاشی شده به آن سوالات پاسخ داده شود. جوان باید چشم‌انداز روشنی در پیش روی خود داشته باشد، ولی الان این شرایط فراهم نیست».
انصاری درباره راهکار‌های عبور از شرایط کنونی نیز گفت: «اکنون باید منصفانه، بدون پیش‌داوری و متهم کردن دیگری و مچ‌گیری و برخورد مجادله‌گونه این اعتراضات بررسی شود. خروجی این رویکرد، امنیت و آرامش، وحدت، رفاه، استقلال و امنیت کشور است. من معتقدم شاید جمعیت معترضان زیاد نباشد، اما همراهی ذهنی مردم با آن‌ها وجود دارد».
سعید حجاریان، فعال سیاسی و نظریه‌پرداز اصلاح‌طلب نیز روز گذشته در مصاحبه مشروحی با سایت انصاف‌نیوز به تحلیل اعتراضات اخیر پرداخت.
وی در بخشی از این مصاحبه درباره ضرورت مرزبندی نیرو‌های سیاسی با جریان‌هایی که مطالبات دیگری دارند، گفت: «ما دو نوع مرزبندی داریم. مرزبندی نوع اول، ملی است و در مقابل جنگ‌طلبی، تجزیه‌طلبی، تحریم‌طلبی و ریختن خون ایرانی‌هاست. من با وارد شدن کشور به جنگ با هر توجیهی که بیاورند، مرزبندی دارم. در مقابل تکه‌تکه شدن موجودیتی به‌نام ایران هم مرزبندی دارم. در برابر تحریم هم مرزبندی دارم؛ زیرا به باور من تحریم در نهایت به ضرر مردم است و آن‌هایی که اهل‌اش هستند در اوج تحریم هم بازی خود را پیش می‌برند. آخرالامر باید به خون ایرانی‌ها اشاره کنم؛ من حتماً با ریختن خون یک نفر به قیمت قدرت گرفتن یک آلترناتیو مخالفم».
وی افزود: «مرزبندی دوم ایدئولوژیک و سیاسی است. اولین‌اش در مقابل آدم‌های منجمد و خشک‌مغز است؛ باید در مقابل اینان که به قول خودشان ترمز و فرمان ماشین را کنده‌اند، ایستاد، چون حقیقتاً کشور را نابود می‌کنند و مسئولیت هم نمی‌پذیرند. علاوه بر این من با عظمت‌طلبی، شرق‌پرستی، جنگ‌طلبی حاکمیتی و پادگانی‌شدن هم مرزبندی دارم. همه این‌ها جز به جز ایران را هدف می‌گیرند و کشور را به قهقرا می‌برند».
حجاریان در مقام نتیجه‌گیری گفت: «اما یک بحث جدی درباره اعلام مرزبندی وجود دارد. مادامی‌که نگذارند مرزبندی دوم (با خشک‌مغزی، عظمت‌طلبی، شرق‌پرستی، جنگ‌طلبی حاکمیتی و پادگانی‌شدن) اتفاق بیفتد، مرزبندی اول بی‌فایده است. یعنی دست‌کم من چنین کاری نمی‌کنم. مگر نمی‌گویند وقتی زخم باشد، مگس می‌آید؟ پس اول باید زخم ترمیم شود بعد مگس‌پرانی کنند».
همچنین، پرویز امینی، نویسنده و نظریه‌پرداز سیاسی اصولگرا، با انتشار فیلمی از راهپیمایی ۱۳ آبان نوشت: «جمعیت حاضر در راهپیمایی ۱۳ آبان امروز در تهران که خود شاهد آن بودم و در سراسر کشور، به‌رغم برخی فرسایش‌ها در پایگاه اجتماعی جمهوری اسلامی در چهار دهه گذشته و در شرایطی که اذهان و افکار عمومی در ۵۰ روز گذشته زیر مخرب‌ترین تهاجمات رسانه‌ای و فضاسازانه شبکه‌های رسانه‌ای مخالف جمهوری اسلامی قرار داشت، نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی همچنان توانایی بالایی در بسیج اجتماعی حتی در سخت‌ترین شرایط را داراست».
وی تصریح کرد: «معنای خیلی روشن این رویداد این است که کنش اعتراضی و تغییرخواهی در ایران به شکل «انقلاب» تا اطلاع ثانوی بی‌معنا و ناممکن است. اما سه مسیر «اصلاحات»، «جنبش اجتماعی» و «شورش»، مسیر‌های گشوده برای اعتراض و تغییریابی است که «اصلاحات» بهترین و کم‌هزینه‌ترین آنهاست که باید بیش از بیش گشوده باشد و شورش، بدترین و ویرانگرترین آنهاست که چهره غالب اعتراضات در این ۵۰ روز بود».
