کشف بزرگترین مجموعه مذهبی ایرانِ باستان

بزرگترین مجموعه مذهبی ایران باستان پس از بررسی‌های باستان‌شناسی، ژئوفیزیک، عکسبرداری هوایی و مستندنگاری دقیق سازه‌های معماری بخش مرکزی شهر گور فیروزآباد سرانجام شناسایی شد.

به گزارش ایسنا، علیرضا عسکری چاوردی ـ مدیر میراث‌جهانی منظر باستان‌شناسی ساسانی فارس در فیروزآباد ـ با اعلام این خبر گفت:

نتایج فصل اول مستندنگاری و بررسی ژئوفیزیک در بخش مرکزی شهر «گور» در سال ۱۳۹۸ و متعاقبا تداوم این برنامه در چارچوب همکاری پایگاه میراث جهانی منظر باستان‌شناسی ساسانی فارس با اداره کل پایگاه‌های میراث‌جهانی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، پژوهشگاه، دانشگاه بولونیا و دانشگاه شیراز در سه سال مطالعات سطح‌الارضی برای شناخت سازه‌های معماری واقع در دایره مرکزی شهر گور ادامه پیدا کرد.

و سازه‌های معماری موجود در محدوده‌ای به وسعت ۲ هکتار، پیرامون منار مرکزی این شهر مستندنگاری شد و کارکرد آن‌ها مورد مطالعه قرار گرفت.

این باستان‌شناس افزود: بقایای چهار جرز سنگی معروف به «تخت‌نشین» به ابعاد ۲۶ در ۲۶ متر با ارتفاع حداقل ۸ متر و یک برج منارمانند به ارتفاع ۳۰ متر سال‌هاست در بخش مرکزی شهر گور نمایان است و بلوک‌های سنگی ویرانه‌های این آتشکده مهم در سطح محوطه به صورت پراکنده به جای مانده است.

او با بیان این‌که درک روابط معماری این سازه‌های پراکنده نیازمند شناسایی و مستندنگاری دقیق بود تا بتوان به تحلیلی جامع از ارتباط فضایی و مکانی سازه‌ها دست یافت اظهار کرد: خوشبختانه این کار با استفاده از روش مستندنگاری پهپاد با بُرد کوتاه و طراحی سازه‌ها انجام گرفت و نقشه‌های مختلف تهیه شد.

عسکری چاوردی ادامه داد: با مطالعه سبک‌شناسی سازه‌های معماری نمایان و درک روابط بین سازه‌ها در تطبیق با پلان فضا‌های اصلی و الحاقات وابسته به آن و مقایسه با پلان بنا‌های مکشوفه مذهبی دوره ساسانی کارکرد سازه‌های معماری در بخش‌های الحاقی و مرتبط با دو بنای تخت‌نشین و منار مرکزی شهر گور روشن شد.

او بر اساس پلان حاصل از مستندنگاری سازه‌های معماری بخش مرکزی شهر، گفت: بنای تخت‌نشین و مجموعه ساختمان‌های پیرامونی آن روی یک صفه به ابعاد ۶۵ در ۸۰ متر در یک مجموعه بزرگ ساختمانی قرار داشته و عملکرد تمام واحد‌های ساختمانی در این مجموعه به‌هم مرتبط بوده که این موضوع نشان‌دهنده کارکرد واحد مذهبی در مجموعه معماری بخش مرکزی شهر گور است.

این باستان‌شناس افزود: سازه‌های معماری مکشوفه در یک مجموعه وابسته و مرتبط با هم به عنوان آتشگاه، آدرویان، ایزیشگاه، اتاق هووما، تالار‌های نیایش و نمازگاه، محل برگزاری جشن‌ها و گاهنبارها، چهارتاقی محل نیایش، محل تکریم آب و اجرای مناسک آیین‌های زرتشتی مکان‌یابی، شناسایی و تحلیل شده است.

شهر پدری ساسانیان سال ۱۴۰۱ کاوش می‌شود

به گفته مدیر میراث‌جهانی منظر باستان‌شناسی ساسانی فارس در فیروزآباد، این مجموعه بزرگ مذهبی در سده سوم میلادی بنیانگذاری شده، اما به نظر می‌رسد با عنوان شهر پدری ساسانی تا پایان دوره ساسانی مورد تکریم و قداست مذهبی قرار گرفته است.

به گونه‌ای که احتمالا با دفن پادشاهان ساسانی در این شهر همواره در آن دوره بر حرمت آن افزوده شده و در سده‌های اسلامی به شهر مزارات (شهر گور) معروف شده است.

او با بیان این‌که این شهر به احتمال محل دفن بسیاری از پادشاهان ساسانی در کنار مجموعه بزرگ مذهبی واقع در بخش مرکزی شهر گور بوده و به همین دلیل هم بارو‌های بزرگ شهر و تشریفات مذهبی شهر تا پایان دوره ساسانی برقرار بوده است.

اظهار کرد: در حقیقت، سیستم‌های دفاعی و باروی بزرگ این شهر در قلب بخش مرکزی فارس نشان می‌دهد در ابتدا، شهر دوره ساسانی با کارکرد نظامی به صورت بارویی با پلان دایره بنا شده، اما این بارو‌ها در تمام دوره ثبیت و تامین امنیت بخش مرکزی ایران، فارس، همواره معمور بوده است.

 زیرا بزرگترین مجموعه مذهبی و به احتمال، آرامگاه بسیاری از پادشاهان ساسانی در موطن پدری آن‌ها در شهر گور قرار داشت.

عسکری چاوردی بیان کرد: در محدوده کاوش‌های باستان‌شناسی در سال‌های گذشته چندین تابوت سفالی در این بخش شناسایی شد که نشان می‌دهد کارکرد این تابوت‌های سفالی در اتاق‌هایی منقوش با کف موزاییک می‌تواند به شاهزادگان ساسانی تعلق داشته باشد.

عسکری چاوردی گفت: تاکنون شهر گور را به عنوان شهری می‌شناختند که سازه‌های معماری دایره مرکزی آن بخش حکومتی و اداری شهر بوده، در حالی این شناخت به صورت فرضیه باقی ماند.

که مطالعات "دیتریش هوف" نشان داده بود کاخ اردشیر بابکان با زیرساخت ۵۰۰۰ مترمربع واحدی سیاسی اداری و به عنوان کاخ دارای کارکرد سیاسی و هم اداری بوده است.

او افزود: به این ترتیب از شش ایوان بزرگ کاخ اردشیر برای پذیرایی و برگزاری جلسات سیاسی، اجتماعی و از سه تالار بزرگ مربع شکل گنبددار در پشت ایوان مرکزی بنا برای امور روزانه اداری مملکت و ملاقات‌های رسمی پادشاه استفاده می‌شد.

مدیر میراث‌جهانی منظر باستان‌شناسی ساسانی فارس در فیروزآباد گفت: برنامه سامان‌دهی و کاوش این مجموعه بزرگ مذهبی کشور با همکاری اداره کل پایگاه‌های میراث‌جهانی معاونت میراث‌فرهنگی کشور، اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان فارس، دفتر مطالعات میراث‌فرهنگی موسسه ایزمئو ایتالیا در دانشگاه شیراز و دانشگاه بولونیای ایتالیا با مجوز از پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری در اردیبهشت سال ۱۴۰۱ به صورت رسمی طی یک برنامه پنج‌ساله آغاز خواهد شد.

شهر گور که باستان‌شناسان آن را شهر پدری ساسانی معرفی کرده‌اند، اردشیرخوره نام داشته که محل باستانی در شهرستان فیروزآباد بوده است.

این شهر اوایل قرن سوم میلادی به دست اردشیر بابکان بنیاد شد. طرح و الگوی شهر دایره‌ای‌شکل است که در بررسی‌های گذشته معلوم شده بود چهار دروازه اصلی داشته و بنا‌های حکومتی و محل اقامت درباریان در آن واقع شده بود.

شهر باستانی گور هم‌اکنون متروک است و در سال‌هایی نیز مورد تعرض جاده‌سازان و همچنین عشایر و روستانشینان نزدیک آن با ساخت گورستان قرار گرفته بود.

بنا بر گزارش روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، چشم‌انداز باستان‌شناسی ساسانی منطقه فارس، هشت سایت باستانی است که در سه منطقه باستانیِ فیروزآباد، بیشاپور، سروستان در جنوب غربی استان فارس واقع شده‌اند.

این سازه‌ها، کاخ‌ها و شهر‌ها شامل قلعه‌دختر، سنگ‌نگاره پادشاهی اردشیر بابکان، سنگ‌نگاره پیروزی اردشیر بر اردوان، اردشیر خوره (شهر گور)، کاخ اردشیر بابکان، شهر بیشاپور، پیکره شاپور یکم (غار شاپور) و کاخ ساسانی سروستان به اوایل و اواخر دوره شاهنشاهی ساسانی که از ۲۲۴ تا ۶۵۸ بعد از میلاد در سراسر این منطقه گسترش یافت، مربوط می‌شوند.

این آثار یکی از چهار اثری هستند که در جلسه ۳۰ ژوئن ۲۰۱۸ کمیته میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیدند تا تعداد آثار ایرانی ثبت‌شده در میان میراث جهانی یونسکو به عدد ۲۳ و آثار استان فارس به عدد ۵ برسد.