«نایب الخلیفه» کشته شد

با همکاری مشترک سازمان استخبارات، سازمان اطلاعات ارتش و سرویس مقابله با تروریسم عراق یکی از عالی‌ترین رهبران داعش در عراق کشته شد. این عملیات را از این رو باید در تاریخ مبارزه عراق جدید با تروریسم بی‌سابقه دانست که برای اولین بار، فرماندهی در عالی‌ترین سطوح داعش طی عملیات هلی‌برن کاملا عراقی به هلاکت می‌رسد. مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق در سخنانی اعلام کرد که نیرو‌های امنیتی کشورش در یک عملیات اطلاعاتی یکی از اصلی‌ترین سرکردگان داعش در عراق را به هلاکت رساندند. وی در این باره گفت: «ملت عراق اگر وعده‌ای بدهند به آن عمل می‌کنند و ما پیش‌تر به عناصر تروریستی داعش گفته بودیم که پاسخ سختی به آن‌ها خواهیم داد و این پاسخ توسط نیرو‌های دلاور و قهرمان ما صورت گرفت.» الکاظمی به جزئیات این عملیات اشاره‌ای نکرد و گفت: «خدا را به دلیل این پیروزی شکر می‌کنیم.»

والی داعش در عراق که بود؟

نام رهبر داعش در عراق «ابو یاسر العیساوی» بود. او در دوره ابوبکر البغدادی والی عراق بود. اما پس از کشته شدن البغدادی و معرفی رهبر جدید داعش، او ارتقای مقام یافت و به‌عنوان «نایب الخلیفه» به نفر دوم در سلسله مراتب داعش تبدیل شد. گزارش‌های روسیا الیوم، رویترز، خبرگزاری آلمان و دیگر رسانه‌ها حاکی است که وی با هلی‌برن نیرو‌های ویژه در منطقه «الشای الجنوبی» در استان کرکوک کشته شد. نام کامل وی، «جبار سلمان علی العیساوی» بود و علاوه بر ابویاسر العیساوی، از لقب «أبو عبدالله الحافظ» نیز استفاده می‌کرد.

خبر هلاکت او پنجشنبه ۹ بهمن ماه ۹۹ اعلام شد. داعش هفته پیش مسوولیت دو بمب‌گذاری انتحاری در یک بازار شلوغ در شهر بغداد را بر عهده گرفت که بر اثر آن حداقل ۳۲ نفر کشته شدند. این اولین انفجار انتحاری بزرگ در بغداد از سه سال پیش بود. مقام‌های عراقی گفته بودند این دو بمب‌گذاری می‌تواند نشانه‌ای از احیای فعالیت «خلافت اسلامی» پس از شکست سنگین این گروه در سال ۲۰۱۷ باشد. این گروه در سال ۲۰۱۴ توانست بخش گسترده‌ای از مناطق شمالی و غربی عراق و بخش قابل توجهی از خاک سوریه را تصرف کند. با این حال، نیرو‌های عراقی با حمایت هوایی ائتلاف بین‌المللی در سال ۲۰۱۷ توانستند تمامی مناطق تصرف شده توسط این گروه را بازپس بگیرند. ابوبکر البغدادی، رهبر و خلیفه خودخوانده این گروه سال ۲۰۱۹ در حمله کماندو‌های آمریکایی در خاک سوریه کشته شد.

هفته گذشته در پی عملیات تروریستی داعش در مرکز بغداد، نخست‌وزیر عراق با انتشار بیانیه‌ای رسمی تاکید کرده بود که داعش باید منتظر ضربه‌ای باشد که لرزه بر اندام آن‌ها اندازد. در نهایت این ضربه هم وارد شد. احتمالا در زمانی که الکاظمی این سخنان را بیان می‌کرد نیرو‌های اطلاعاتی عراق در حال انجام فعالیت‌های امنیتی- اطلاعاتی بودند تا ضربه‌ای که قرار است «لرزه بر اندام داعش اندازد» عملیاتی شود. این ضربه هم با ترور نایب خلیفه داعش زده شد.

آیا داعش در عراق تضعیف شده است؟

بسیاری از ناظران امور تروریسم بر این باورند که از زمانی که «ابراهیم عواد السامرائی»، ملقب به ابوبکر البغدادی، کشته شد داعش وارد دوران افول خود شد.

دونالد ترامپ در همین رابطه گفته بود البغدادی مانند «یک سگ» و «یک ترسو» کشته شد. رئیس‌جمهوری قبلی آمریکا گفت که البغدادی پس از آنکه از سوی سگ‌های ارتش آمریکا تحت تعقیب قرار گرفت، کوشید فرار کند، ولی پس از آن کمربند انفجاری خود را منفجر کرده و به زندگی خود پایان داد. با این حال، هنوز این سوال مطرح است که آیا داعش در عراق وارد دوران افول خود شده است؟ آیا هلاکت رهبران ارشد این گروه از جمله «نایب‌الخلیفه» می‌تواند بر دامنه تضعیف این گروه بیفزاید؟ اساسا وضعیت داعش در عراق چگونه است؟

اجماع کارشناسان بر این است که داعش اگرچه تضعیف شده، اما همچنان خطرآفرین است. دولت خودخوانده اسلامی دیگر یک گروه تروریستی قدرتمند نیست و تا حد زیادی زیرزمینی شده است. کانال‌های مالی‌اش تا حد زیادی مسدود و سلاح‌هایش محدود شده‌اند. تاکتیک جدید اسلامگرایان عملیات تک‌نفره و ضربتی است.

«کرستن کنیپ»، تحلیلگر و همکار خبرگزاری آلمان می‌نویسد: «واقعیت آن است که داعش یک تشکیلات تضعیف شده است و افراد با پیوستن به آن، با سازمانی مواجه می‌شوند که تنها سایه‌ای از آن باقی مانده است.» او معتقد است، هیبت سال‌های اول داعش از بین رفته است. بعد از فروپاشی دولت اسلامی در سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸، هیچ پویایی و دینامیسمی از نظر سازمانی یا نمادین، در داعش وجود ندارد. «پتر نویمان» استاد مطالعات امنیتی در کالج سلطنتی لندن می‌گوید در مقایسه با وضعیت پنج سال قبل، داعش آشکارا تحلیل رفته است.

او می‌افزاید: «ایده خلافت که در سال ۲۰۱۴ عنوان شد، دیگر جذابیتی ندارد.» علاوه بر این، داعش در عراق به شدت تحت کنترل قرار دارد. این نظارت شدید، داعش را برای تجدید سازمان، تامین تسلیحاتی و یارگیری‌های جدید در تنگنا می‌گذارد. پروفسور نویمان می‌گوید چنین وضعیتی، دست داعش را در کشور‌های مبدا یعنی سوریه و عراق بسته است.

«جاسم محمد» پژوهشگر مسائل تروریسم نیز نظر مشابهی درباره تضعیف داعش دارد. او به خبرگزاری آلمان می‌گوید: «نیرو‌ها و البته پتانسیل داعش در عراق و سوریه به شدت کاهش یافته و با توجه به شکست و عقب‌نشینی در هر دو کشور، قادر نیست عملیاتی چالش‌آفرین انجام دهد.»

او در عین حال به تداوم تلاش خلافت خودخوانده برای تهیه سلاح اشاره می‌کند و می‌افزاید: «داعش اکنون تنها سلاح سبک در اختیار دارد. علاوه بر این بخش بزرگی از شبکه ارتباطی و منابع مالی خود در سراسر جهان را از دست داده است.»

به اعتقاد جاسم محمد، داعش اگر بخواهد عملیاتی انجام دهد، در گروه‌های ضربتی «حداکثر» ۱۰ نفره دست به حمله می‌زند. او می‌افزاید عملیات داعش معمولا در نقاط دورافتاده و خارج شهر انجام می‌گیرند. اما گاهی هم ممکن است برای عرض اندام، حملاتی در داخل شهر‌ها انجام دهد (مانند آنچه چندی پیش در عراق رخ داد) تا بگوید همچنان از ابهت و هیبت گذشته برخوردار است.

به دلیل نظارت‌های همه‌جانبه بر تراکنش‌های مالی، توان خلافت خودخوانده تحلیل رفته است؛ واقعیتی که به باور جاسم محمد باعث کاهش عملیات داعش در سراسر دنیا شده است. با وجود این واقعیت‌ها، اما نباید خطر داعش را دست کم گرفت. پروفسور نویمان می‌گوید: «دولت اسلامی با تغییر تاکتیک هم‌چنان فعال است؛ از جمله در اروپا.»

با این حال، داعش دیگر در شرایطی نیست که عملیات گسترده انجام دهد یا از شبه‌نظامیان آموزش‌دیده و باتجربه استفاده کند. اما تاکتیک جدیدش بسته به منطقه فرق دارد. در برخی نقاط دست به حملات تک نفره و محدود می‌زند، اما در برخی موارد خاص در گروه‌های ضربتی حداکثر ۱۰ نفره دست به عملیات می‌زند. داعش در عین حال در اینترنت یارگیری می‌کند. اما این یارگیری به شدت و حدت گذشته نیست.

یک ویدئو با چند سکانس و موزیک سوزناک برای جذب هواداری که در جست و جوی بهشت است کافی است. جاسم محمد، پژوهشگر مسائل تروریسم می‌گوید داعش هم اینک در شمال و غرب آفریقا در حال تقویت و بازسازی است و به خصوص از هرج و مرج در لیبی سود می‌برد. او یادآور می‌شود که داعش علاوه بر تحرکات ایدئولوژیک، درصدد گسترش مسیر‌های قاچاق سلاح به سمت آفریقای سیاه است. این پژوهشگر می‌افزاید که القاعده در حال حاضر بیشترین نفوذ را در منطقه دارد.