متحد غرب در آغوش پکن

ترکیه متحد سنتی غرب در منطقه و یکی از اعضای کلیدی ناتو رو‌زبه‌روز بیشتر به سمت شرق چرخش می‌کند. ماجراجویی‌های «رجب اردوغان»، رئیس‌جمهوری اقتدارگرای ترکیه، در دریای مدیترانه برای بهره‌برداری از منابع گازی خشم اتحادیه اروپا را برانگیخته و به‌زودی قرار است رهبران این اتحادیه تحریم‌هایی اقتصادی علیه آنکارا اعمال کنند، هم‌زمان ایالات متحده نیز قصد دارد بر سر خرید سامانه دفاعی اس-۴۰۰ مجازات‌هایی علیه ترکیه تعیین کند. در چنین شرایطی نگاه اردوغان بیش از گذشته به شرق از جمله چین دوخته شده تا شاید بتواند تبعات تحریم‌ها و مجازات‌هایی را که غرب علیه کشورش اعمال می‌کند، با گسترش مناسبات اقتصادی با حکومت کمونیستی پکن جبران کند.

شرق در ادامه نوشت: اخیرا رسانه‌های ترکیه اعلام کردند که اولین قطار حامل محصولات صادراتی ترکیه به چین از مسیر گرجستان- آذربایجان- آسیای میانه و مغولستان رهسپار چین شده تا نشانه‌ای باشد از اراده رهبران چین و ترکیه برای تقویت مناسبات خود حتی بدون مشارکت ایران. ترکیه که زمانی در جنگ کره در دهه ۱۹۵۰ علیه چینی‌ها می‌جنگید، اکنون برای جلوگیری از افتادن در ورطه یک بحران مالی بیش از همیشه به چین وابسته شده است.

در یک سال اخیر همه‌گیری ویروس کرونا ضربات اقتصادی مهلکی به کشور‌های مختلف وارد کرده و ترکیه نیز که وابستگی زیادی به درآمد از صنعت توریسم دارد، دچار ضرر قابل‌توجهی شده، اما در طرف مقابل، چین که مبدأ شیوع ویروس کرونا بود، به شکلی عجیب کمترین آسیب مالی و اقتصادی را از این بحران دید و توانایی این را دارد که در مدیریت بحران ناشی از شیوع ویروس کرونا به حکومت اردوغان کمک کند.

بر اساس برآورد مؤسسه مورگان استنلی، با توجه به کسری تجاری و کاهش درآمد حاصل از گردشگری، کسری بودجه ترکیه در ماه آوریل ۲۰۲۰ از ۵.۶ میلیارد دلار فراتر رفت، در‌حالی‌که این رقم در پایان سال ۲۰۱۹ تنها ۵۰۰ میلیون دلار بود.

در چنین شرایطی سرمایه‌گذاری چین برای ترکیه نقشی حیاتی ایفا می‌کند؛ چرا‌که ترکیه تقریبا تمام ذخایر مهم خارجی را که برای پرداخت بدهی خود لازم داشت، مصرف کرده است.

پکن با آگاهی از وضعیت بحرانی آنکارا مترصد فرصت بود تا اطمینان یابد که ترکیه را می‌تواند نزدیک‌تر از همیشه به خود ببیند و حکومت اردوغان به شریک مهمی در پروژه احیای راه ابریشم (کمربند و جاده) تبدیل شود. یک شرکت لجستیکی چینی اخیرا ۴۸ درصد از پایانه کامپورت را به قیمت ۹۴۰ میلیون دلار از ترکیه خریداری کرده است. این پایانه در ساحل شمال غربی دریای مرمره واقع شده و سومین ترمینال کانتینری بزرگ ترکیه است و یک ترمینال استراتژیک در ارتباط تجاری ترکیه و اروپا محسوب می‌شود.

نمونه‌های زیادی از گسترش همکاری‌های پکن و آنکارا در ماه‌های اخیر وجود دارد، اما با وجود سرمایه‌گذاری بسیار مشتاقانه چینی‌ها بعید است که بحران ارزی ترکیه و مشکل بدهی‌های بلند‌مدت این کشور که به مرز ۴۰۰ میلیارد دلار رسیده به‌سادگی جبران شود. ورشکستگی بسیاری از مشاغل در ترکیه در یک سال اخیر بر پروژه‌هایی که بودجه آن را چینی‌ها تأمین می‌کردند نیز تأثیر گذاشته است. در یک مورد می‌توان به پروژه ساخت پل «یواز سلطان سلیم» یکی از بلندترین پل‌های جهان اشاره کرد که بودجه ۲.۷ میلیارد دلاری آن از سوی چین تأمین شده بود، اما زمانی که مشخص شد که مالک پروژه قادر به پس‌دادن این بدهی نیست، این پل با رقم ۶۸۸ میلیون دلار به سرمایه‌گذاران چینی فروخته شد.

اما آیا سرمایه‌گذاری‌های سنگین چین برای نجات ترکیه کفایت می‌کند؟ در شرایط فعلی به این سؤال با تردید باید پاسخ داد. در‌حالی‌که شرکت‌های غربی دیگر تمایل چندانی به حضور در ترکیه از خود نشان نمی‌دهند، بحران کرونا و چالش‌های مالی و اقتصادی ناشی از آن می‌تواند بهانه دیگری برای شرکت‌های اروپایی باشد تا در تصمیم خود برای ترک ترکیه جدی‌تر شوند و شرکت‌های خصوصی هم سهام خود را می‌فروشند. در چنین شرایطی چین نه‌تن‌ها باید این شکاف سرمایه‌گذاری را پر کند بلکه همچنین شکاف اختلاف ارزی لیر و دلار را که در حال نوسان است هم باید پر کند و این موضوع کار چینی‌ها را دشوار می‌کند.

ناامیدی از واشنگتن

برای دولت بایدن که به‌زودی رهبری کاخ سفید را در دست می‌گیرد هم نفوذ در حال گسترش چین در اقتصاد یک کشور عضو ناتو موضوعی بسیار نگران‌کننده است. اردوغان امیدوار بود که «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهوری آمریکا باقی بماند تا با لابی‌گری در صندوق بین‌المللی پول کمک مالی قابل‌توجهی برای بهبود وضعیت اقتصادی ترکیه جلب کند، اما تصمیم ترکیه برای خرید سیستم دفاع موشکی از روسیه که واکنش منفی واشنگتن را در پی داشت و شکست ترامپ در انتخابات کار را برای اردوغان دشوارتر از قبل کرد؛ و سرانجام نکته مهم که باید در توسعه مناسبات تجاری ترکیه و چین مورد توجه قرار داد، این است که این مناسبات دو‌طرفه نیست و ترکیه در عمل نمی‌تواند نیاز تجاری و اقتصادی از چین را برطرف کند.

هیچ چیزی در ترکیه وجود ندارد که چین نتواند ارزان‌تر تولید کند یا برای تولید آن نیاز به تخصص و دانش ترکیه داشته باشد. این یک واقعیت است که با وجود نمایش تبلیغاتی ارسال قطاری حامل محموله صادراتی ترکیه به چین، تجارت دو کشور کاملا یک‌طرفه است و این باید آنکارا را نگران کند.

تاجیکستان که بدهی زیادی به چین دارد، سال گذشته برای جبران بخشی از این بدهی، یک معدن طلا را به چینی‌ها واگذار کرد تا آن‌ها علاوه بر ساخت نیروگاه، بخشی از بدهی تاجیکستان را هم کم کنند. چند سال قبل از آن هم تاجیکستان تعدادی از زمین‌های افراد بومی را در ازای بدهی به سرمایه‌گذاران چینی واگذار کرد. عدم تعادل تجاری میان ترکیه و چین ممکن است سرنوشت تاجیکستان را برای حکومت اردوغان رقم بزند.