هدف اردوغان چیست؟

فرارو- با تبدیل موزه ایاصوفیه استانبول به مسجد، روز جمعه ۳ مرداد پس از ۸۶ سال دوباره در این محل نماز جمعه برگزار شد. این اقدام با حضور اردوغان رییس جمهور ترکیه انجام شد. به عقیده تحلیلگران این اقدام اردوغان یکی از مهمترین کار‌های اوست و می‌تواند در روابط ترکیه با جهان غرب به ویژه اروپا اثرگذار باشد.

به گزارش فرارو، عمر بنای کنونی ایاصوفیه به قرن ششم میلادی می‌رسد که به عنوان یک کلیسای ارتدوکس در قسطنطنیه، پایتخت امپراتوری روم شرقی ساخته شد.

با قدرت گرفتن عثمانیان این کلیسا ۹ قرن پس از ایجادش به مسجد تبدیل شد و با شکل گرفتن ترکیه امروزی به رهبری آتاتورک، ایاصوفیه در سال ۱۹۳۴ موزه شد. این بنا یکی از جاذبه‌های اصلی گردشگری در استانبول و جزو میراث جهانی یونسکو است.

سلطان محمد دوم، ملقب به فاتح، شاه عثمانی بود که در جنگ‌های صلیبی پیروز شد و قسطنطنیه (استانبول امروزی) را فتح کرد.

دادگاهی در ترکیه یک ماه پیش در بررسی وضعیت ایاصوفیه به عنوان موزه حکم داد استفاده از آن به عنوان هر مکانی جز مسجد "قانونا مجاز نیست." این حکم راه را برای اردوغان باز کرد. 

اقدام اردوغان ۱۷ سال پس از حکومت او در ترکیه اتفاق می‌افتد. این اقدام مخالفان زیادی در جهان داشته است. به ویژه مسیحان از آن انتقاد کرده‌اند. پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان، آن را "دردناک" خواند. فرانسه و آلمان نیز واکنش منفی به آن نشان دادند.

در داخل ترکیه هم عده‌ای اقدام اردوغان را زیر سئوال بردند و آن را در راستای عثمانی‌گرایی اردوغان و حرکتی علیه "سکولاریسم در ترکیه" تفسیر کردند. اورهان پاموک نویسنده سرشناس ترک در این باره می‌گوید: "دولت قصد دارد آشکارا بگوید که ما به سکولاریسم کمال آتاتورک احترام نمی‌گذاریم. ما قصد داریم پوپولیست باشیم. ما قصد داریم به دنیا بگوییم که از غرب خوشمان نمی‌آید."

 

برخی در ترکیه می گویند این اقدام کورسوی امید برای اروپایی شدن ترکیه را از بین می‌برد. 

آیا این اتفاق ترکیه را در وضعیتی جدیدی قرار می‌دهد؟ چرا اردوغان تصمیم به این کار گرفت و اثرات آن چیست؟

دکتر علی بیگدلی تحلیلگر مسائل بین الملل در این باره به فرارو گفت: "ایا صوفیه در قرن هفتم توسط امپراطوری روم شرقی تاسیس شد. یکی از ۵ کلیسای برتر مسیحیت به حساب می‌آید و برجسته‌ترین کلیسای دنیای ارتدوکس است و اعتبار جهانی بالایی دارد."

او درباره اینکه چرا اردوغان پس از ۱۷ سال زمامداری تصمیم به این کار گرفته است، گفت: «این واکنشی است نسبت به اروپا برای اینکه اردوغان خیلی امیدوار بود عضو اتحادیه اروپا شود، اما هر چه تلاش کرد نتوانست به این هدف برسد. فرانسوا اولاند رییس جمهور پیشین فرانسه آب پاکی را روی دست اردوغان ریخت و در پارلمان اروپا اعلام کرد که اتحادیه اروپا جای مسیحیان است. پس از آن اردوغان قطع امید کرد.»

بیگدلی در ادامه افزود: «اردوغان پس از ناکامی در پیوستن به اتحادیه اروپا نگاه معطوف به شرق را در پیش گرفت. اما به دلیل وابستگی‌هایش به اخوان المسلمین در دنیای عرب موفقیت زیادی کسب نکرد. ترکیه با کشور‌های مهم عربی از جمله مصر، عربستان، امارات مشکل دارد و فقط با قطر روابط حسنه دارد. در همین بحران اخیر لیبی هم تقریبا تنها مانده است، اگرچه نیرو‌هایی برای حمایت از حکومت قانونی لیبی اعزام کرده است، اما خیلی هم به موفقیت دست نیافته است. بنابراین اردوغان با این اقدام درباره ایاصوفه می‌خواهد رویکرد جدیدی در زمینه اسلامگرایی از خود نشان دهد تا بتواند روابط خود را با اعراب ترمیم کند."

به گفته این استاد دانشگاه "مسئله انتخابات آینده ترکیه هم هست. عدالت و توسعه در انتخابات شهرداری‌ها، شهر استانبول که از اهمیت بالایی برخوردار است را از دست داد و گزینه این حزب در آن انتخابات شکست خود. اردوغان می‌خواهد با این اقدام زمینه‌چینی برای انتخابات آینده کند و زنگ خطر‌هایی را که علیه موقعیت خود و حزبش به صدا درآمده‌اند را خاموش کند. "

او افزود: «البته اقدام رییس جمهور ترکیه با اعتراض شدید دنیای مسیحیت همراه بوده، مخصوصا فرانسه این کار را به شدت تقبیح کرده است. به همین دلیل ممکن است ترکیه بخش بزرگی از بازار اقتصادی اتحادیه اروپا را از دست دهد. با وجود این هزینه، تحلیل اردوغان این بوده که به نفعش است که مسجد ایاصوفیه را احیا کند."

این کارشناس مسائل بین‌الملل در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا جامعه ترکیه اقدام اردوغان را می‌پسندد گفت: "جامعه ترکیه کاملا قطبی شده است. یک گروه اسلامگرایان هستند که بیشتر در بخش شرقی ترکیه زندگی می‌کنند و گروه دیگر طرفداران آتاتورک و سکولاریسم هستند که این دسته با اقدام اردوغان مخالفند."

بیگدلی در پاسخ به این سوال که آیا اردوغان به دنبال احیای خلافت اسلامی و امپراطوری عثمانی است؟، گفت: «بله همینطور است. همه افتخار ترکیه امپراطوری عثمانی است که هم در اروپا پرنفوذ بود و هم در کشور‌های عرب مسلمان از سال ۱۵۱۷ عثمانی‌ها مقام خلافت را در میان کشور‌های اسلامی به دست آورد و به دنیای عرب مسلط شدند.»

او تاکید کرد که "اردوغان می‌خواهد خود را رهبر مسلمانان عثمانی معرفی کند و گذشته‌های افتخار آمیز ترکیه را زنده کند. البته در این راه تاکنون موفق نشده است چرا که اردوغان از مدافعان اصلی اخوان‌المسلمین است و اخوان در دنیای عرب گروه خیلی خوشنامی نیست؛ بنابراین کشور‌های بزرگ عرب مثل مصر، عربستان و امارات به شدت ضد اردوغان هستند."

این استاد دانشگاه درباره اینکه آیا احیای مسجد ایاصوفه تاثیر مثبتی در روابط ترکیه با جهان عرب خواهد داشت، گفت: «در جهان عرب تاثیر گذار است، اما باید این نکته را در نظر گرفته که در کشور‌های عربی همه اختیار در دست دولت هاست و اردوغان در میان دولت‌های این کشور‌ها محبوب و پر طرفدار نیست. این هم به حمایت‌های ترکیه از اخوان‌المسلمین بر می‌گردد. حزبی که در حال حاضر در میان اعراب عملا ورشکسته است. پس از روی کارآمدن محمد مرسی در مصر اردوغان چند بار با او دیدار و او را تبدیل به متحد اصلی خود کرد، اما کشور‌های عربی به ویژه عربستان سعودی زمینه‌های کودتای نظامی علیه مرسی را فراهم کردند. با برکناری مرسی که از اعضای برجسته اخوان المسلمین بود ترکیه یک شکست دیپلماتیک سنگین در منطقه خورد.»

بیگدلی معتقد است که اقدام اردوغان "حس ناسیونالیستی" را در ترکیه تقویت می‌کند.