امین عربی*؛ نگاهی به برنامه‌های وزرات نفت در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که روند رشد و توسعه صنایع نفت، گاز و پتروشیمی در یک افق بلند مدت با رویکردی مناسب صورت گرفته است.
وزارت نفت راهبرد‌های مناسبی را با توجه به شرایط ملی و بین‌المللی بعنوان پیشران اقتصاد کشور دنبال نموده است. راهبرد هوشمندانه وزارت نفت در دولت دهم در بخش نفت و گاز نشان می‌دهد که اولویت توسعه میدان‌های نفت و گاز مشترک با کشور‌های همسایه زمینه‌ساز اجرای بسیاری از طرح‌ها و پروژه‌های کلان بوده و توازن بهره برداری از این میدان‌ها ضریب امنیت تامین انرژی برای توسعه اقتصاد را بالا می‌برد.
وزرات نفت، تولید نفت خام و میعانات گازی را در سال ۱۳۹۲ از ۳۱۰۴ هزار بشکه در روز بود با روند افزایشی به ۴۷۷۰ هزار بشکه در روز در سال ۱۳۹۶ رساند و نرخ رشد سهم تولید در میادین مشترک را در این دوره از ۸/۳ درصد به چهار برابر یعنی ۱۵ درصد افزایش داد. وزارت نفت همچنین با استفاده از فرصت لغو تحریم‌ها نگرانی اصلی کشور در عدم توازن برداشت گاز از میدان‌های مشترک را برطرف کرد.
تولید گاز غنی در سال ۱۳۹۲ به میزان ۶۳۵ میلیون متر مکعب در روز بود که در سال ۱۳۹۶ به ۱۰۱۰ میلیون مترمکعب در روز رسید. منطقه پارس جنوبی که مخزن اصلی گاز مشترک ایران با قطر است میزان تولید در سال ۱۳۹۲ از ۲۶۷ میلیون مترمکعب در روز به ۶۸۱ میلیون متر مکعب در روز در سال ۱۳۹۶ رسید.
در واقع سهم کشورمان از گاز‌های میدان‌های مشترک در کل کشور از ۴۲ درصد به ۶۰ درصد رسید. این موفقیت‌ها و روند‌های افزایشی در سال‌های بعد نیز ادامه داشته است. اساسا وزارت نفت سال‌ها پیش موانع اصلی جهش تولید را با مدیریت زمان از جلوی اقتصاد برداشت.
وزارت نفت با توسعه پالایشگاه‌های تولید فرآورده‌های نفتی با خوراک میعانات گازی، نگرانی‌های ناشی از ذخیره سازی میعانات گازی را در شرایط تحریم بر طرف کرد. میعانات گازی بعنوان خوراک پالایشگاه‌های گازی در شرایط تحریم مشکلات بزرگی برای بخش بالادستی ایجاد می‌کند و ذخیره‌سازی میعانات نگرانی عمده شرایط تحریم و سال‌های قبل از ۱۳۹۲ بود.
توازن منطقی در عرضه و تقاضای انرژی در یک جدول ماتریس داده و ستانده نشان می‌دهد که اقدامات وزرات نفت در بخش بالادستی بستر تولید و جهش مورد نظر مقام معظم رهبری را فراهم نموده است.
از آنجایی که بخش‌های پایین دستی صنایع نفت، گاز و پتروشیمی در برنامه‌های توسعه، نقش اصلی درونزایی اقتصاد را بر عهده دارند، نگاهی کلان به برنامه‌ها و اقدامات صورت گرفته در وزارت نفت نشان می‌دهد که تصمیم گیری برای پیشرانی اقتصاد در سال‌های اخیر در یک افق بلند مدت بصورت اصولی و اساسی جوابگوی نیازهاست.
نگاهی به برنامه‌های تامین گاز مورد نیاز صنایع و مراکز تولیدی و تجاری و خانوار‌ها و همچنین وضعیت تولید در صنایع پتروشیمی و توانایی تامین نیاز‌های اقتصاد در زنجیره تولید و برنامه‌های تامین فرآورده‌های نفتی و جایگزینی دو سویه نفت و گاز در صنعت و تدبیر مصرف بهینه انرژی بیان کننده این مهم است که صنایع پایین دستی در پیوند با صنایع بالادستی توانایی جهش تولید را دارد. جهش تولید نیز در یک روند پرشتاب مازاد تولیدات نفت خام را در زنجیره ارزش افزوده، مصرف و کشور را از وابستگی به خام فروشی نجات می‌دهد.
*دانشجوی دکتری اقتصاد بین الملل دانشگاه شیراز
