سیدحسین موسویان*، پژوهشگر در دانشگاه پرینستون در دو ماهنامه فرهنگ دیپلماسی نوشت: تصور بانیان خروج ترامپ از برجام بر این بود که:
۱. با اعمال فشار حداکثری و به صفر رساندن روابط بانکی و مالی و صادرات نفت ایران، اقتصاد ایران از هم خواهد پاشید،
۲. شورشهای مردمی سراسر ایران را فرا خواهد گرفت،
۳. ایران قدرت و نفوذ منطقهای خود را از دست خواهد داد؛
۴. در نتیجه، حاکمیت فعلی ایران فرو خواهد پاشید و یا حداقل ایران از موضع ضعف پای میز مذاکره خواهد آمد.
من از اولین روزهای ریاست جمهوری ترامپ، مکرر تأکید کردم که این توهمی بیش نیست و خروج ترامپ از برجام عواقب ناگواری فراتر از روابط دوجانبه ایران و آمریکا در سطح منطقهای و جهانی خواهد داشت. دو سال و نیم از ریاست جمهوری ترامپ و سیاست اعمال تحریمهای حداکثری گذشته است. نه تنها اقتصاد ایران از هم نپاشیده و قدرت و نفوذ منطقهای ایران کاهش نیافته، بلکه ایران پیشرفتهترین پهپاد آمریکا را برفراز آبهای خلیج فارس ساقط کرد، نفتکش انگلیس را توقیف کرد، پهپادهای حوثیها لولههای نفت عربستان را مورد حمله قرار دادند، امارات تصمیم به عقبنشینی از یمن گرفت و سایر تحولاتی که نشانه بروز یک بحران بزرگ منطقهای و جهانی است که با خروج ترامپ از برجام کلید خورده است.
تا این مرحله، نه تنها ترامپ به خواستههای خود نرسیده بلکه روند به ضرر صلح و امنیت جهانی به پیش میرود. با وجود این، معتقدم که میتوان مسیر را تغییر داد؛ به شرطی که ترامپ گامهای زیر را بردارد تا ورق به نفع صلح و امنیت جهانی برگردد:
۱. به دعوت دبیرکل سازمان ملل متحد، جلسه وزرای خارجه ایران و گروه ۱+۵ (چین، روسیه، آمریکا، آلمان، انگلیس و فرانسه) با هدف دستیابی به توافقی جهت کاهش تشنجات فعلی و مهار روندی که میتواند به جنگ ختم شود، تشکیل شود. در این نشست، تحریمهای غیرقانونی ترامپ موقتاً برداشته شود تا زمینه یک مباحثه و گفتگوی سازنده بین ایران و آمریکا فراهم شود. حسن نیتهای متقابل مثل تبادل زندانیان میتواند مسیر را تسهیل و تنش را کاهش دهد.
۲. همه قدرتهای جهانی منهای آمریکا معتقدند که برجام جامعترین سند هستهای جهانی است و باید احیاء شود. طبق گزارشهای رسمی و معتبر جهان، برجام در مورد اعتماد جهانی به عدم دستیابی ایران به بمب هستهای، کارآمد بود. ترامپ مکرر گفته که خواهان دستیابی به توافقی جهت اطمینان از عدم دستیابی ایران به بمب هسته ای است. برجام دربرگیرنده جامعترین و محکمترین مکانیزمهای بازرسی و شفافیت هستهای جهانی در مورد عدم انحراف به سمت ساخت بمب هستهای است. لذا اگر آمریکا در مورد عدم اشاعه سلاح هستهای جدی است، باید با ایران و سایر قدرتهای منطقهای و جهانی همکاری کند تا اصول برجام منطقهای حفظ شده و عدم وجود بمب هستهای در ایران و کل منطقه تضمین شود. عاری کردن خاورمیانه از سلاحهای هستهای تنها راه حل پایدار است که برجام آن را پایهگذاری کرده است.
۳. در چارچوب بند ۸ قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل متحد، و به منظور مهار تنشهای موجود در خلیج فارس، تأمین امنیت انرژی و ممانعت از بروز حوادث اتفاقی زمینهساز تقابلات نظامی، تشکیل «گروه تماس ۱۳» شامل ۸ کشور حاشیه خلیج فارس و ۵ قدرت جهانی عضو دائم شورای امنیت ضروری است. امنیت در خلیج فارس نیازمند تعامل و همکاری قدرتهای منطقه و جهانی است که بدون گفتگو و همکاری مستقیم ۸ کشور حاشیه خلیج فارس به ویژه ایران و عربستان ممکن نخواهد بود.
*موسویان در سالهای 76-1369، سفیر ایران در آلمان بود. او سپس، در دولت خاتمی دبیر شورای عالی امنیت ملی و عضو هیأت مذاکرهکننده هستهای بود. تا سال 1386 نیز در مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصحلت نظام معاون امور بینالملل بود. اما در سال 1387، به آمریکا رفت و اکنون در دانشگاه پرینستون به امور پژوهشی اشتغال دارد. مقاله کنونی در مجله دانشمندان اتمی در آمریکا به چاپ رسیده و ترجمه کنونی از نویسنده است.