ایران دیپلماسی "همه سویی" را در پیش گرفته است؟

فرارو- روحانی و شینزو آبه اواخر ماه جاری در نیویورک دیدار می‌کنند. در هفته جاری ظریف با نخست وزیر ژاپن در مورد کاهش تنش‌ها در منطقه و برجام گفتگو کرد. وزیر امور خارجه کشورمان پس از سفر نیم روزه به فرانسه و همچنین اعلام خبر احتمال دیدار ترامپ و روحانی، روز دوشنبه در چین از تلاش برای برقراری رابطه "راهبردی" بین ایران و چین خبر داد. عملکرد بازوی سیاست خارجی ایران در روز‌های اخیر و برقراری روابط با کشور‌هایی با مواضع متضاد نشان می‌دهد، ایران "دیپلماسی همه سویی" را در پیش گرفته است.

 

رییس دستگاه دیپلماسی کشورمان در چین با اشاره به ارائه برنامه ۲۵ ساله روابط درازمدت و "راهبردی" ایران و چین گفت در ماه‌های گذشته همکاری و کار مشترک زیادی در دستگاه‌های مختلف ایران بر روی این طرح انجام شده است.

هرچند ایران و چین در سال‌های گذشته همواره روابط اقتصادی گسترده‌ای داشتند و تا حدی در مسائل سیاسی مواضع نزدیکی داشته اند، اما در روابط بین الملل زمانی از لفظ راهبردی استفاده می‌شود که گستره همکاری بسیار وسیع و در موارد بسیار مهم سیاسی و امنیتی باشد.

در حال حاضر چین به عنوان جدی‌ترین رقیب آمریکا در صحنه بین الملل شناخته می‌شود و علاوه بر جنگ تجاری در مسائل امنیتی به خصوص در دریای جنوبی چین و تایوان هم اختلافات دو کشور بالا گرفته است. بر اساس سند راهبردی امنیت ملی ایالات متحده آمریکا، تهدید چین در همه زمینه‌ها حتی فناوری متوجه منافع و قدرت آمریکاست.

ظریف پس از ورود به پکن در توییتی نوشت: «روز‌های مهمی پیش رو است: من در اینجا یک نقشه راه ۲۵ ساله برای عملی کردن شراکت راهبردی جامع بین ایران و چین و نقش‌آفرینی فعال در ابتکار یک پهنه - یک راه ارائه خواهم کرد». یک پهنه- یک راه، یک کمربند- یک جاده، یا طرح جاده ابریشم جدید یکی از طرح‌های توسعه‌ای بلند مدت چین است که آمریکا به شدت روی آن حساس است و آن را "جاه طلبانه و مغرورانه" می‌داند.

وزیر امور خارجه کشورمان همچنین در این سفر با انتقاد از دخالت غرب در امور داخلی چین حمایت جمهوری اسلامی ایران از سیاست چین واحد را مورد تاکید قرار داد. مساله حمایت آمریکا از حکومت تایوان یکی از مهم‌ترین اختلافات امنیتی آمریکا با چین است و به تازگی فروش تسلیحات آمریکا به تایوان با واکنش تند چین همراه بوده است. ظریف چین را یکی از کشورهایی می‌داند که حاضر است برای دفاع از "چندجانبه‌گرایی" با ایران همکاری کند.

صحبت‌های ظریف به نوعی نشان دهنده چرخش سیاست به شرق است که بعد از برجام و توافق با طرفین اروپایی کمرنگ شده بود. اما این تمام ماجرا نیست. به نظر می‌رسد، ایران به موازات گفتگو با اروپا و به ویژه فرانسه قصد دارد از چین، به عنوان یکی از طرفین برجام که شدیدترین اختلاف را با آمریکا دارد، برای حفظ این توافق و بهره بردن از مزایای اقتصادی آن بهره جوید.

ظریف گفته بود به پکن آمده تا با مقام‌های این کشور در مورد جلسات اخیر خود در فرانسه درباره توافق هسته‌ای ایران صحبت کند. همچنین به گزارش شینهوا، مشاور ماکرون به ظریف گفته بود پاریس حاضر است با هماهنگی و همکاری با چین، تنش‌های کنونی در منطقه را کاهش دهد و توافق هسته‌ای ایران را حفظ کند.

هرچند چین به عنوان یک شریک قدیمی می‌تواند همکاری‌های گسترده‌ای با ایران داشته باشد، اما عوامل زیادی موجب می‌شود در نظم فعلی بین الملل نتواند منافع کشور را تامین کند. چین به دلیل مبادلات گسترده با آمریکا حاضر نیست با نقض تحریم‌های ایران از تحریم‌های ثانویه آمریکا لطمه ببیند. چین در شورای امنیت همیشه به نفع ایران رای نداده است. همچنین بُعد مسافت بین دو کشور امکان برخی تبادلات را کم می‌کند. همچنین در ذهنیت بخشی از افکار عمومی و برخی از مسئولین که در غرب تحصیل کرده اند رابطه راهبردی با چین چندان مطلوب نمی‌نماید.

 

سفر‌های گسترده ظریف به نقاط مختلف دنیا نشان می‌دهد، دستگاه دیپلماسی ایران دست کم در روز‌های اخیر نگاه خود را تنها به شرقِ غیر متحد با آمریکا یا غرب معطوف نکرده است.

هر چند تلاش‌ها برای دیدار روحانی و ترامپ در جریان است و ممکن است معادلات را تغییر دهد، اما دیپلماسی ایران در روز‌های اخیر نشان می‌دهد تصمیم‌سازان سیاست خارجی کشور قصد دارند دیپلماسی ایران را متنوع‌تر کنند. ظریف هفته گذشته به کشور‌های اسکاندیناوی سفر کرد و دیداری با مقامات این کشور‌ها داشت. به نظر می‌رسد در آستانه برگزاری مجمع عمومی سازمان ملل در اواخر ماه جاری تحرکات دیپلماتیک ظریف بیشتر شود.

دکتر نوذر شفیعی، کارشناس مسائل شرق آسیا و استاد دانشگاه در مورد سفر اخیر ظریف به شرق آسیا و ارائه طرح همکاری راهبردی با چین به فرارو گفت: به نظر می‌آید نه تنها ایران بلکه هر کشور دیگر باید "دیپلماسی همه سویی" را تعقیب کند. ایران هم قطعا همین دیپلماسی را دنبال می‌کند. یعنی همه تخم‌مرغ‌هایش را در سبد غرب یا سبد شرق نمی‌گذارد. ایران به هر حال از فرصتی که در پرتو روابط کشور‌های مختلف در روابط بین الملل وجود دارد استفاده می‌کند.

 

این کارشناس مسائل سیاسی گفت: امروز هم نحوه توزیع قدرت در جهان پراکنده است؛ لذا نقطه‌های جدیدی از قدرت در صحنه بین المللی ظهور کرده است که آزادی عمل کشور‌هایی مثل ایران را بالا می‌برد. بنابر این دیپلماسی همه سویی مد نظر است؛ نه توجه صرف به غرب و نه توجه صرف به شرق.

عضو سابق کمیسیون سیاست خارجی مجلس گفت: با این حال، چون این سوء تفاهم برای چینی‌ها به وجود آمده بود که ایران در نهایت به سمت غرب چرخش پیدا کند و همین نگرش باعث شده بود چینی‌ها در تعامل با ما جدی نباشند لذا ما آمدیم با توافقی دیگر، عددی را برای همکاری تعیین کردیم؛ همکاری استراتژیک یا نقشه راه ۲۵ ساله.

شفیعی افزود: بیان این عدد با این هدف انجام شده است که به چینی‌ها تضمین دهد، ایران دنبال روابط با ثبات و پایدار با چین است. پس ایران هم دیپلماسی همه سویی در پیش گرفته است هم برای اطمینان بخشی به شرق، به خصوص چین نقشه راه طراحی کرده است. نقشه راهی که تا ۲۵ سال اینده ادامه دارد.

این استاد دانشگاه در مورد توانایی استفاده ایران از اختلافات چین و آمریکا به عنوان اهرم فشار در روابط با آمریکا گفت: یکی از دلایلی که ترامپ تمایل دارد با ایران مذاکره کند این است که آمریکا در جبهه‌های مختلف درگیر است و هرروز یکی پس از دیگری شدت تنش‌ها بالا می‌رود. بنابر این، چون آمریکا نمی‌تواند در جبهه‌های مختلف درگیر شود ناچار می‌شود بحث مذاکره با ایران را مطرح کند.

شفیعی ادامه داد: در شرایط فعلی بدترین چالش برای آمریکا چین است نه ایران یا کره شمالی. چین رقیب اصلی آمریکاست. بنابر این حتما یکی از دلایل تمایل ترامپ برای مذاکره با ایران، مقابله با چین است و طبیعی است که ایران می‌تواند از این فرصت در راستای منافع ملی و سیاست خارجی خود استفاده کند.