کیانپارس، زیتون، گلستان، محله کوروش و کوی ملت کلافه‌اند، مغازه‌های بازار امام‌خمینی(ره) کر‌کره‌های سفیدشان را پایین کشیده‌اند و تاکسی‌هایی را دید می‌زنند که روزی چندبار کاپوت‌شان را زیر طاق‌های گنبدی بازارچه بالا می‌زنند تا کمی خنک شوند. سایبان‌ها و چفیه‌های سفید خیس روی سر راننده‌ها هم در جنگ تن‌به‌تن با گرما شکست می‌خورند. شربت و آب خنک هم چندقیقه‌ای از پس خنک‌کردن آدم‌های تب‌زده برمی‌آیند. کارون هم چاره‌ای جز لم‌دادن زیر آفتاب ندارد و همه امیدش به شب‌هاست تا سروصدای بچه‌هایی که تنی به آب می‌زنند، در گوشش بپیچد.
فصل خرماپزان تمام شده و هنوز دمای بالای ٤٥درجه دست از سر دزفول، اهواز، آبادان و... برنداشته؛ گرمایی که با استناد به گزارش روزنامه «واشنگتن‌پست» قرار است میهمان همیشگی کشورهای حوزه خلیج فارس باشد: «تا پایان قرن جاری، کشورهای حوزه خلیج‌فارس یکی از نگران‌کننده‌ترین روندهای افزایش گرمای زمین را تجربه خواهند کرد. بر اساس این مطالعه، گرمای هوا در این کشورها در فصل تابستان به حدی خواهد رسید که خارج از تحمل انسان‌هاست؛ گرمایی که باعث به خطر افتادن جان بسیاری از انسان‌ها می‌شود. دما و رطوبت هوا در شهرهای حاشیه خلیج فارس، از دوبی گرفته تا اهواز و بندرعباس، به حدی بالا خواهد رفت که حتی سالم‌ترین افراد هم بیش از چند ساعت نمی‌توانند ماندن در فضای آزاد را تحمل کنند. سکونت در تابستان‌های این مناطق در آینده نه‌چندان دور با چالش‌‌های جدی گرمایی روبه‌رو است.»
ماکزیمم دما امسال پایین بود
«شهرهای جنوبی دمای بالای ٥٠درجه را تجربه میکنند»، «دمای نیمه جنوبی کشور بالای ٥٠درجه» و... اخباری‌اند که هر سال از خردادماه بازارشان داغ می‌شود و گاهی با کاهش چند درجه‌ای تا مهرماه هم ادامه دارند. امسال هم دمای بالای ٤٥درجه در شهرهای جنوبی جولان داد تا به رسم همیشه شهروندان شهرهای جنوبی را خانه‌نشین کند.
محمد سبزه‌زاری، مدیرکل هواشناسی استان خوزستان، در گفت‌وگو با «شهروند» شرایط امسال را بهتر از سال گذشته می‌داند و می‌گوید: «دمای بالا در تابستان جزو شرایط جوی استان‌های جنوبی است؛ به طوری که سال گذشته اهواز دمای نزدیک ٥٤درجه را تجربه کرد در حالی که امسال دما تقریبا به نزدیک ٥١درجه رسید. نکته‌ای که باید در نظر داشت طول مدت‌زمانی است که شهرها این دما را تاب می‌آورند. سال گذشته آتش‌سوزی هورالعظیم را داشتیم که عامل انسانی در آن دخیل شناخته شد؛ در حالی که دمای بالا بی‌تاثیر نبود؛ چون سال گذشته منطقه مثل کوره بود و تا مدت‌ها دود آتش‌سوزی هورالعظیم را در منطقه داشتیم اما امسال بهتر است.»
مناطق ساحلی خوزستان در هشت تا ٩ ماه از سال در معرض گرمای شدید هوای شرجی، نفسگیر و طاقت‌فرسا قرار دارند به طوری که از نیمه خرداد افزایش دما اتفاق می‌افتد و در تیرماه به بالاترین حد خود می‌رسد.
سبزه‌زاری با تأکید بر این‌که ماکزیمم دمای امسال بالا نبوده، می‌گوید: «امسال دمای ماکزیمم بالا نبود اما میانگین دما یک‌ونیم درجه بیشتر از نرمال شد. دمای بالا در خوزستان طبیعی است به طوری که بالاترین دمای ثبت‌شده در مناطق شهری دنیا را خوزستان، قسمتی از عراق و کویت تشکیل می‌دهند و این در حالی است که بالاترین دمای مناطق بیابانی به صحرای بزرگ لیبی و صحرای بزرگ کالیفرنیا با دمای ٥٦-٥٧ اختصاص دارد.»
٣٠درصد جمعیت جهان در حال حاضر برای حداقل ٢٠روز در سال در معرض گرمای کشنده‌اند و در سال ٢١٠٠ شرایط به‌گونه‌ای می‌شود که از چهار نفر، سه نفر با خطر مرگ ناشی از گرمای شدید مواجه خواهند شد؛ اطلاعاتی که با استناد به مطالعات دانشگاه هاوایی به دست آمده‌اند و می‌خواهند این مسأله را گوشزد کنند که روند گرمایش زمین همه جوامع را در معرض خطر قرار می‌دهد.»
مدیرکل هواشناسی استان خوزستان هم گرمایش زمین را در گرم‌شدن شهرهای جنوبی بی‌تاثیر نمی‌داند: «مقابله با گرمایش زمین در تمام کشورها تأثیر خود را داشته و ما هم از این موضوع مستثنا نیستیم؛ اگر چه بارندگی‌های امسال و رطوبت سبب شده دمای شهرهای جنوبی تجربه‌های بالای گذشته خود را نداشته باشند. هواشناسی در روزهایی که دمای هوا به بالای ٤٩درجه می‌رسد از طریق اطلاعیه یا اخطاریه موضوع را به استانداری اطلاع می‌دهد و دو سالی می‌شود طرح تعطیلی شهرها در این دما اجرایی می‌شود، البته باید شهرهای زیادی این دما را داشته باشند و تنها مختص یک شهر نباشد.»
مردم هر گله‌ای داشته باشند، حق دارند
خردادماه بود که دمای شدید و نفسگیر توأم با رطوبت هوا سبب اختلال در زندگی عادی ساکنان شهرهای ساحلی خوزستان به‌خصوص شهرهای آبادان و خرمشهر شد و این در حالی بود که هواشناسی از تداوم این شرایط سخت در روزهای آینده خبر می‌داد؛ قطعی آب‌وبرق در مناطق مختلف شهرهای ساحلی که ناشی از آتش‌سوزی در شبکه‌های توزیع برق و ذوب‌شدن اتصالات برق فشار متوسط مشکلات مردم را دوچندان کرد بود اما حالا که مرداد را پشت سر گذاشته‌ایم، گرما دست از سر شهرهای جنوبی برنداشته و آنها همچنان گلایه دارند.
غلامرضا شریعتی، استاندار خوزستان با تأکید بر این مسأله که گرما شرایط را برای شهروندان سخت کرده می‌گوید: «مردم هر گله‌ای داشته باشند، حق دارند؛ چون گرمای بالای ٤٥درجه شهروندان را تحت فشار گذاشته است؛ دمای بالایی که چند ماه مستمر در این منطقه از کشور باقی می‌ماند. دمای بالای ٤٥درجه زندگی روزمره شهروندان را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد؛ اگر چه شهرهای جنوبی تجربه دمای بالا را همیشه داشته‌اند. در این میان البته شرایط برای کشاورزان و دامداران و کسانی که در نخلستان‌ها کار میکنند، سخت‌تر است و می‌توان گفت این شرایط هزینه سلامت را برای آنها بالا برده است.»
تعرفه‌های ترجیحی راهکار دولت برای شهرهای جنوبی
«به علت گرمای شدید در خوزستان اغلب روزها شرایط تأمین برق استان در وضع قرمز قرار می‌گیرد.» خبری که محمود دشت‌بزرگ، مدیرعامل شرکت برق منطقه‌ای خوزستان، در آخرین روز تیرماه از آن سخن گفت: «پیک بار در سال‌های ۹۴ تا ۹۷ در ماه‌های تیر و مرداد رخ داد ولی امسال به دلیل گرمای هوا و رشد مصرف، تاکنون دوبار در خرداد ماه اتفاق افتاده است. اگر مصرف برق بر همین مدار ادامه داشته باشد، پرباری برای شبکه خطراتی خواهد داشت و ممکن است بعضی از تجهیزات دچار مشکل شوند و نیاز به جایگزینی یا تعمیر داشته باشند. به همین دلیل هشت‌هزار و ۸۸۰ مگاوات برای پیک تابستان ۹۸ پیش‌بینی شده که باید با اقدامات مدیریت مصرف و صرفه‌جویی ۹۶۱ مگاواتی که به شرکت‌های برق استان ابلاغ شده، آن را در محدوده هفت‌هزار و ۹۱۹ مگاوات سال قبل نگه داریم.»
البته شریعتی تعرفه‌های ترجیحی را راهکار دولت برای شهرهای جنوبی و مناطقی که مجبور به تحمل دمای بالایی هستند، می‌داند و ادامه می‌دهد: «در فصل گرما مصرف برق و آب در شهرهای جنوبی افزایش چشمگیری می‌یابد و به دلیل گرمای بالا گریزی از آن نیست و به همین منظور دولت در راستای فراهمآوردن اسباب رفاه شهروندان تعرفه‌های ترجیحی در نظر گرفته که به موجب آن تا سه هزار کیلووات بر ساعت شامل این تعرفه می‌شود، البته امسال قرار بود این تعرفه به دو هزار کاهش بیابد که پیگیری‌های استانداری و مسئولان مربوطه اجازه نداد این اتفاق بیفتد. آب هم شامل این تعرفه است و شهرهای جنوبی هزینه کمتری نسبت به سایر شهرها پرداخت میکنند.»
گرمای هوا بر زندگی روزمره مردم اهواز و دیگر شهرهای خوزستان به طور محسوس تاثیر می‌گذارد؛ به طوری که از ساعات اولیه ظهر تردد و فعالیت روزمره تقریبا متوقف می‌شود و تا حدود غروب به‌جز تک‌وتوک خودروهای عبوری، نمی‌توان کسی را در خیابان‌ها دید. به همین منظور، چندسالی می‌شود که ساعات کار اداری کاهش یافته تا در کنار تمهیدات دیگر تا حدودی رفاه شهروندان را فراهم آورد.
استاندار خوزستان شرایط حمل‌ونقل عمومی را با توجه به اقدامات متعدد هنوز ضعیف می‌داند: «ماشین‌های اروند به‌راحتی می‌توانند در شهرها تردد داشته باشند، البته از این شرایط همه شهروندان نمی‌توانند استفاده کنند و به همین منظور ٥٣ اتوبوس اسکانیا خریداری شده ولی هنوز نیازمند تقویت است. برای شهرهای ماهشهر، دزفول و آبادان هم مینی‌بوس‌هایی خریداری شده، البته قطارهای جدید وارد ریل شده است، چون تاکنون قطارهای فرسوده بالای ٨٠سال روی ریل تردد داشت.»
شریعتی با اشاره به این‌که زیست شبانه به شکل سنتی در شهرهای جنوبی جریان دارد، ادامه می‌دهد: «گرمای هوا در شهرهای جنوبی سبب شده تا بعدازظهر شهر کاملا خاموش باشد و از بعدازظهر زندگی در آن جریان یابد. از پنج بعدازظهر تا یک شب مغازه‌ها و پاساژها فعالیت میکنند، همین‌طور سینماها و غذاخوری‌ها. یکی دیگر از تمهیداتی که در نظر گرفته شده تعطیلی روزهایی است که دمای هوا به بالای ٥٠درجه می‌رسد، البته از ٢٠خرداد ساعات کاری کاهش یافته تا کارمندان و شهروندان تا حدودی از گرمای بالا در امان باشند؛ به همین منظور ساعات کاری ادارات از هفت صبح تا یک بعدازظهر است تا هم در مصرف برق صرفه‌جویی شود هم رضایتمندی مردم بالا برود.»
بازار عامری، پاتوق قهوه‌خورها و علی‌تگری پاتوق خنک‌خورهاست
تابستان‌های گرم شهرهای جنوبی باعث شده مردم شهرهای نزدیک به اهواز شب‌ها راه این شهر را برای گردشگری شهری در پیش بگیرند و به همین دلیل جمعیت دومیلیونی اهواز شب‌ها بیشتر می‌شود. «متاسفانه با این جمعیت امور رفاهی به‌خصوص برای تابستان محدود است و بیشتر تفریح مردم به پاساژها و کافه‌ها محدود می‌شود. اهواز هنوز پردیس سینمایی ندارد و پارک‌ها هم در بیشتر ساعات در تابستان قابل استفاده نیست. تعدادی استخر هم وجود دارد که هزینه‌شان برای جوانان و خانواده‌های جنوبی که اغلب اشتغال مناسبی ندارند، بالاست مگر این‌که به توصیه نهاد یا سازمانی در دوره‌هایی هزینه‌شان نیم‌بها باشد.»
اینها را «قاسم»، خبرنگار می‌گوید که خودش ساکن اهواز است. در دوره استاندار قبلی اهواز، قرار بر این بود تا سه مکان در کنار کارون مختص به تفریحات آبی باشد، اما حالا تنها چند رستوران به چشم می‌خورد و خبری از موتورها و قایق‌های آبی نیست. «این ساده‌ترین کاری بود که می‌شد برای مردم اهواز انجام داد، مانند دزفول که در کنار دز، لاین‌هایی برای خانواده‌ها در نظر گرفته‌اند تا هم استراحت کنند هم شنا؛ تفریحی که بیشتر مردم جنوب از آن استقبال میکنند. بعضی از اهوازی‌ها و شهرهای دیگر، تابستان‌ها چند روزی خود را به «علی کله» می‌رسانند؛ مجموعه ویلایی که در دزفول راه‌اندازی شده است و هر ویلا استخر اختصاصی خودش را دارد اما هزینه‌ها بالاست، به‌طوری که آخر هفته‌ها قیمت از شبی دومیلیون تومان شروع می‌شود، اما اواسط هفته می‌توان ویلا را شبی یک‌میلیون تومان اجاره کرد.»
«بازار عامری» پاتوق قهوه‌دوستان است و «علی‌تگری» را بیشتر اهوازی‌ها می‌شناسند؛ یکی از نوشابه‌فروشی‌های قدیمی اهواز. بازار لشکرآباد هم که تا صبح باز است، جان می‌دهد برای فلافل خوردن. «مردم جنوب مشتاق موسیقی‌اند و می‌تواند یکی از سرگرمی‌های شبانه مردم باشد. حتی می‌توان کنسرت‌های زیر صد نفر را در سینماها راه انداخت، اما متاسفانه به‌جز مناسبت‌ها، چنین برنامه‌هایی را آن هم در حد محدود شاهد نیستیم و شاید برای همین است که خشونت و عصبانیت در شهر به وفور دیده می‌شود و شهروندان با توجه به شدت گرما با هر چیز کوچکی عصبانی می‌شوند و بی‌شک تبعات فراوانی هم دارد. متاسفانه میان سازمان‌های مسئول فرهنگی تعامل حداقلی وجود دارد و برای همین، شهرهای جنوبی از امکانات تفریحی حداقلی برخوردارند.»
«وضعیت مردها بهتر از زنان و کودکان است»
«آدم ذوب می‌شود، اما چاره‌ای نیست. ما خوزستانی‌ها به این گرما عادت داریم و راهی جز کنار آمدن با آن نداریم.» «سُها» ساکن شوش است و به‌تازگی مادر شده و در کنار خانواده همسرش زندگی می‌کند. «وضعیت زنان و کودکان بهتر از مردهاست، چون آنها مجبورند برای کار بیرون از خانه باشند. بیشتر مردهای شوش یا کشاورزند یا شغل آزاد دارند، اما وضع کشاورزها سخت‌تر است.» وضع زنان و کودکان شوش بهتر از مردهاست، چون آنها مجبورند ساعات طولانی بیرون از خانه کار کنند اما زنان و کودکان تنها مواقعی که مجبور باشند از خانه بیرون می‌روند. «گرما بیداد می‌کند. مادرشوهرم فقط شب‌ها از خانه می‌زند بیرون، چون در روز نفس کم می‌آورد. حتی روزها تا حیاط خانه هم نمی‌رود.»
وقتی پای تفریح می‌رسد، اما شرایط برای مردها بهتر می‌شود چون می‌توانند عصرها در رودخانه‌ها شنا کنند یا در کافه‌ها تا ساعات آخر شب بنشینند و قلیان بکشند. «شوش کوچک است و بعضی تفریحات چه در تابستان، چه فصل‌های دیگر برای مردها مهیاست، البته سال گذشته دو، سه روزی خانوادگی رفتیم دزفول که خیلی خوب بود. از شهرهای مختلف تابستان‌ها می‌آیند دزفول، اما پول زیادی می‌خواهد.»
«مهمترین دلیل کاهش ساعات اداری، صرفه‌جویی در مصرف برق است»
سال ٢٠١٧ اهواز گرم‌ترین شهر جهان شناخته شد. شهرهای جنوبی از دیرباز افزایش دما داشته‌اند، اما هنوز زیرساخت‌های لازم برای رفاه شهروندان دیده نمی‌شود و تنها ادارات دولتی از ساعت ٦:٣٠ تا یک بعدازظهر کار میکنند که همین هم برای شهروندان که کار اداری دارند، مشکلاتی به‌وجود می‌آورد چون ساعات محدودی برای انجام کارهای‌شان دارند.
«شهریار» روابط‌عمومی یکی از سازمان‌های اهواز است و دلیل کاهش ساعات اداری را صرفه‌جویی در مصرف برق می‌داند. به گفته «شهریار» پیک مصرف برق از ساعت ١١ تا ١٧ و شب‌ها از ساعت ١٩ تا ٢٣ است چون در این ساعات به‌ندرت دما به زیر٤٠ درجه می‌رسد. «با وجود زیست شبانه در شهرهای جنوبی، متاسفانه امکانات رفاهی برای شهروندان محدود است. تعدادی از شهروندان چند روزی به دزفول و مناطقی در شمال ایذه می‌روند؛ بقیه شهروندان هم که توانایی مالی سفر ندارند به پارک‌ها و پاساژها پناه می‌برند. امکانات رفاهی در این شهر برای تابستان مناسب نیست. در مرکز شهری همچون اهواز تنها چند سینما وجود دارد که آن هم خیلی شلوغ می‌شود، چون شب‌ها شهروندان از شهرهای نزدیک برای تفریح به اهواز می‌آیند.»
یکی از طرح‌هایی که مدت‌هاست منتظر اجرا شدن مانده، طرح تعطیلات تابستانی است، البته «شهریار» شرایط کشاورزان را بدتر از بقیه شهروندان می‌داند: «استان به دلیل جلگه‌ای بودن و آب و خاک مناسب برای هر فصلی کشت خاص خودش را دارد و حتی در بعضی از مناطق زمین بدون استراحت در سال دو تا سه‌بار کشت می‌شود.»
«در سوسنگرد زنان و کودکان عملا خانه‌نشین هستند»
«ابوجاسم» اهل سوسنگرد است و تابستان‌ها برای کار به اهواز می‌آید. «شرایط در سوسنگرد خیلی بد است و هیچ امکاناتی وجود ندارد. زنان و کودکان که عملا تابستان‌ها خانه‌نشین‌اند. درآمد در سوسنگرد خیلی پایین است برای همین، نمی‌توانند برای تفریحات هزینه و به اهواز یا دزفول سفر کنند.»
او نانوایی دارد اما سال‌هاست تابستان‌ها در یکی از فلافل‌فروشی‌های خیابان لشکرآباد کار می‌کند: «تابستان، جنوب تب‌زده است. تا ساعت ٥ بعدازظهر شهر سوت‌وکور است و به ندرت ماشین‌های گذری را می‌توان در خیابان دید. مردم حتی برای خریدهای ضروری و روزمره‌شان بعدازظهرها از خانه می‌زنند بیرون. تابستان‌ها کنار تنور نانوایی ایستادن سخت‌ترین کار دنیاست برای همین هر سال نانوایی را می‌بندم و شب‌ها که هوا خنک‌تر است در لشکرآباد کار می‌کنم تا بتوانم خرج خانه را تأمین کنم.»
به گفته «ابوجاسم» بیشترین تفریح مردم گشت زدن کنار کارون یا لشکرآباد است چون مخارج همان تفریحات حداقلی شهر هم پول می‌خواهد که از عهده خیلی‌ها برنمی‌آید. «در تابستان عده‌ای به شهرهای شمالی می‌روند، دزفول هم شهر خوبی است برای تفریح اما بیشتری‌ها در شهر خودشان می‌مانند و شب‌ها در پاساژها پرسه می‌زنند یا به پارک‌ها می‌روند، هرچند در پارک‌ها هم نمی‌توان زیاد ماند.»
