چرا روسیه می‌خواهد دوباره "آتش نشان" شود؟

فرارو- با اوج‌گیری تنش‌ها میان ایران و غرب در خلیج فارس، مسکو بار دیگر به ایفای نقش در آرام کردن این نزاع متمایل شده است. کارشناسان ایران و روس می‌گویند مسکو از احتمال وقوع یک درگیری فراگیر نگران است.

به گزارش فرارو، اواخر اردیبهشت‌ماه همزمان با اولین سالگرد خروج یکجانبه آمریکا از توافق هسته‌ای، در حالی که تنش‌ها میان ایران و غرب بر سر این توافق بالا گرفته بود، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، در اظهاراتی «غیردیپلماتیک» اعلام کرد کشورش «تیم آتش‌نشانی» نیست که شعله اختلافات هسته‌ای میان ایران و غرب را خاموش کند.

پوتین گفت: «روسیه تیم آتش‌نشانی نیست. ما نمی‌توانیم بگردیم و هر چیزی که کاملا به ما بستگی ندارد را نجات دهیم. آمریکایی‌ها از توافق (هسته‌ای) خارج شده‌اند. توافق در حال فروپاشی است و کشور‌های اروپایی هیچ کاری برای نجات آن نمی‌توانند بکنند. (آنها) قادر نیستند واقعا با ایران کار کنند و خسارت‌های اقتصادی آن را جبران کنند.»

پس از این موضع‌گیری پوتین، این تلقی در میان ناظران ایجاد شد که روسیه خودش را از منازعه ایران و غرب کنار کشیده و مایل نیست از طرف خاصی در این منازعه جانبداری کند. اما روسیه پس از مدت کوتاهی سکوت، به نحو چشمگیری از ایران در برابر غرب دفاع کرد. جانبداری روسیه از ایران به جایی رسید که این کشور حتی برای ارسال سامانه موشکی اس-۴۰۰ به ایران هم اعلام آمادگی کرد. هر چند که در عمل هرگز چنین سامانه‌ای توسط ایران خریداری نشد. اعلام برگزاری رزمایش مشترک میان ایران و روسیه در آب‌های جنوبی ایران در آینده، جدیدترین تحول در مناسبات روسیه و ایران است که توجه برخی محافل رسانه‌ای را به خود جلب کرد. چرا که این اولین بار است که ایران و روسیه به طور مشترک در جنوب ایران رزمایش نظامی برگزار می‌کنند.

نگرانی امنیتی روسیه درباره "همسایه جنوبی"
برخی محافل روسی می‌گویند روسیه مجددا به ایفای نقش «آتش‌نشان» در روابط ایران و غرب تمایل پیدا کرده است. اینکه چرا مسکو الآن به ایفای چنین نقشی متمایل شده، پرسشی است که کارشناسان ایرانی و روس پاسخ‌های تقریبا مشابهی به آن داده‌اند.

سرگئی ویلاتوف، کارشناس مسائل بین الملل، گفت: «روسیه مطلقا خواهان تشدید تنش در مرز‌های جنوبی خود نیست. ایران همسایه ماست. روسیه بر اساس حسن همجواری عمل می‌کند و مایل نیست همسایگانش دچار مشکلات امنیتی شوند. در صورت وقوع بی‌ثباتی (در ایران)، ما از بی‌ثباتی در مرز‌های جنوبی‌مان رنج خواهیم برد. مانند آنچه در گرجستان و اکراین وجود دارد.» این کارشناس روس، کشور‌های غربی را متهم کرد که می‌خواهند روسیه را با مناطق ناامن محاصره کنند.

به نظر می‌رسد همین نگرانی امنیتی باعث شده است روسیه برای کاهش تنش‌ها میان ایران و غرب بیشتر تلاش کند. اخیرا سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، از «تبعات فاجعه‌بار محتمل» هر گونه تقابل میان ایران و آمریکا هشدار داد. تقابلی که برخی کارشناسان روس نگران هستند ایران را به افغانستان یا سوریه دیگری تبدیل کند. در همین رابطه، آندریه مانویلو، استاد علوم سیاسی دانشگاه دولتی مسکو، به وبگاه العربی الجدید گفت: «اگر ایران در اثر جنگ با آمریکا به افغانستان یا سوریه دیگری تبدیل شود، این امر برای روسیه و امنیت بین المللی ضربه سهمگینی خواهد بود. چرا که هدف قرار دادن ایران، به فروپاشی سامانه امنیت جمعی در منطقه منجر خواهد شد و برای همه همسایه‌های ایران، حتی برای خود آمریکا، فجایعی به همراه خواهد داشت.»

 

در چند هفته گذشته، خصوصا پس از سرنگونی پهپاد آمریکایی «گلوبال هاوک» توسط سپاه پاسداران و نیز توقیف نفتکش انگلیسی «استینا ایپمرو» در تنگه هرمز از سوی ایران، حرف و حدیث‌ها درباره احتمال تقابل نظامی میان ایران و غرب در خلیج فارس بیشتر شده است. آمریکا و اروپا، هر دو، ولو به طور جداگانه، برای تاسیس یک ائتلاف نظامی جهت محافظت از ناوبری در مسیر‌های انتقال انرژی در منطقه، تلاش می‌کنند. تاسیس چنین ائتلافی می‌تواند خطر تقابل نظامی را افزایش دهد چرا که ایران گفته است ائتلاف‌سازی نظامی در خلیج فارس ممکن است به تشدید تنش‌ها منجر شود. با جدی‌تر شدن بحث ائتلاف نظامی در خلیج فارس، روس‌ها نیز خطر تقابل در این منقطه را احساس می‌کنند. از این رو، برای مهار تنش‌ها تحرکاتی انجام می‌دهند. چون به گفته برخی کارشناسان، روسیه معتقد است درگیری در خلیج فارس احتمالا به این منطقه محدود نخواهد بود.

در همین رابطه، دکتر شعیب بهمن، کارشناس مسائل روسیه، به فرارو گفت: «در شرایط فعلی، با توجه به شدت گرفتن تنش فعلی میان ایران و غرب، بویژه در حوزه منطقه خلیج فارس، روسیه نگران وقوع درگیری نظامی بین طرفین است. تبعات این جنگ، فقط به خلیج فارس، کشور‌های اروپایی و آمریکا محدود نخواهد بود. بلکه می‌تواند آغازگر یک جنگ فراگیر و گسترده باشد که تمامی کشور‌های جهان از جمله روسیه را تحت تاثیر قرار خواهد داد. بنابراین، شرایط در حال حاضر به سمتی می‌رود که هیچ کشوری، از جمله روسیه، نمی‌تواند خودش را خارج از گود نگه دارد. به همین دلیل، روس‌ها سعی کردند تقریبا درباره تمامی موارد مرتبط با (تنش‌های) ایران و غرب، مانند ساقط کردن پهپاد آمریکایی گلوبال هاوک، توقیف نفتکش‌ها و حمله به نفتکش‌ها در دریای عمان، اظهارنظر کنند و موضع بگیرند. مواضع روسیه در این موارد به نفع ایران و در حمایت از ایران بود. در مجموع، رویکرد روس‌ها بر این اصل استوار است که در وهله اول درگیری اتفاق نیافتد و در وهله دوم، غرب نتواند یکجانبه‌گرایی و زیاده‌خواهی‌های خودش را در برابر ایران پیش ببرد.»

حد و اندازه حمایت روسیه از ایران در صورت وقوع درگیری
اما آیا در صورت وقوع درگیری میان ایران و غرب، روسیه به خاطر این نگرانی‌های امنیتی از ایران حمایت نظامی به عمل خواهد آورد؟ کارشناسان ایران و روس هر دو به این سوال تقریبا پاسخ مشابهی دادند. این کارشناسان معتقدند که در صورت وقوع درگیری میان ایران و غرب، حمایت روسیه از ایران بیشتر جنبه سیاسی و دیپلماتیک خواهد داشت.

دکتر بهرام امیر احمدیان، کارشناس مسائل روسیه، معتقد است که ایران نباید انتظار چندانی در زمینه حمایت روسیه داشته باشد. این کارشناس در گفتگو با فرارو گفت: «ما با روسیه اتحاد استراتژیک نداریم و همکار هستیم. دلیل این امر، این است که ما در صحنه سوریه دشمنی به نام اسرائیل داریم، ولی روسیه با اسرائیل دوستی نزدیک دارد. اگر روسیه با ما مانور برگزار می‌کند به این معنی نیست که با ما یکی است. بلکه شاید هدفش حضور در خلیج فارس است. اینکه در صورت درگیری (با غرب)، روسیه از ایران حمایت کند، بعید است و ما چنین انتظاری نداریم.»

 

---

در مقابل، کارشناسان روس بر این باور هستند که مسکو از تهران حمایت خواهد کرد، اما این حمایت احتمالا از نوع سیاسی و دیپلماتیک خواهد بود. ویلاتوف، در گفتگو با روزنامه العربی الجدید، ضمن متهم کردن غرب به تلاش برای بی‌ثبات کردن ایران، گفته است روسیه در شورای امنیت به طور دیپلماتیک از ایران حمایت خواهد کرد. این کارشناس هشدار داد که «هرگونه ماجراجویی آمریکا در زمینه جنگ‌افروزی علیه ایران، مانند جنگ عراق آسان نخواهد بود.»

مانویلو نیز، با بیان اینکه مواضع روسیه درباره نزاع ایران و غرب، دارای «تحفظ» زیادی است، افزود: «در صورت تشدید تنش میان دو طرف، مسکو فقط از تلاش ایران برای حل مسالمت‌آمیز نزاع، آن هم فقط از طریق مجاری دیپلماتیک در سازمان ملل و نهاد‌های آن، حمایت خواهد کرد.»