اسکناس‌های نو و تانخورده، دسته می‌شوند لای قرآن‌ها و حافظ‌های سر سفره هفت‌سین تا یک رسم دیرینه پابرجا بماند؛ رسم عیدی دادن؛ اما این رسم، سنتی را هم در جای دیگر گرم نگه می‌دارد. سنت «ارزان بخریم و گران بفروشیم». چند شعبه از بانک‌ها مشخص شده‌اند و چند روزی مانده به سال جدید اسکناس نو می‌فروشند؛ اما بخشی از این اسکناس‌های نو تا به افراد بزرگ خانواده‌ها برسد و عیدی کوچک‌تر‌ها شود، هزار دست می‌چرخد. جای دوری هم نمی‌رود، در همان خیابان فردوسی روبه‌روی شعب منتخب بانک‌ها، از دست مشتری بانک‌ها، کارمندان و عاملان بانک‌ها به دست دست‌فروشان اسکناس با قیمتی گران‌تر می‌رسد و از آنجا به جیب مشتری‌های دیگر.
به گزارش شرق، سود این دادوستد چندان هم بالا نیست؛ اما به قول خود دست‌فروش‌های خیابان فردوسی کبریت بی‌خطر است و دست‌گرمی شب عید. سرجمع روزی ۲۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان را نصیب کسانی می‌کند که وارد بازی اسکناس خشک می‌شوند.
گزارش پیش‌رو مشاهدات میدانی از بازار اسکناس نو در روز‌های پایان سال است. «چند روز بیشتر وقت نداریم؛ هرچی کاسبی کردیم، همین چند روز است. صبح به صبح این یک هفته، وقتی چند تا بانک کرکره را بالا می‌دهند، ما هم به یک طریقی وارد می‌شویم. اگر خودمان را نشناسند، می‌رویم و اسکناس نو می‌گیریم؛ اما سهمیه‌بندیه. بعضی از کارمندان بانک‌ها که می‌شناسند، از آن‌ها می‌خریم؛ اما این راهی نیست که برای همه ممکن باشد، چندتایی عامل هست که این‌ها خودشان از همین راه از بانک اسکناس نو را می‌گیرند و می‌آورند در بازار پخش می‌کنند»؛ این صحبت‌های یکی از کسانی است که کارش فروش اسکناس نو و ارز در بازار آزاد است. از چهارشنبه هفته پیش بانک مرکزی توزیع اسکناس خشک در دو واحد پولی دوهزارتومانی و پنج‌هزارتومانی را شروع کرد. به مدت کمتر از یک هفته تعدادی از شعبات بانک‌های منتخب، به هر نفر متقاضی یک بسته دوهزارتومانی و یک بسته پنج‌هزارتومانی ارائه می‌کند. طبیعتا بانک هیچ پول اضافه‌ای بابت «خشک‌بودن» اسکناس دریافت نمی‌کند و اسکناس کهنه را با اسکناس نو تعویض می‌کند؛ اما نوکردن اسکناس‌ها شب عید به همین‌جا ختم نمی‌شود و بیرون از بانک‌ها بازاری داغ ساخته است.
همه اسکناس‌ها از بانک‌ها بیرون می‌آید
ابتدای خیابان فردوسی مردی نشسته و چمدان کوچکی کنارش گذاشته است. درون چمدانش همه‌جور اسکناسی پیدا می‌شود؛ از پول شاهی گرفته تا اسکناس آتاتورک. از او می‌پرسم اسکناس نو دارید؟ می‌گوید تو بگو اول چند‌تا می‌خواهی. می‌گویم بسته ۱۰ هزاری می‌خواهم، بانک رفتم، ۱۰ هزارتومانی نمی‌دادند. با خنده می‌گوید «دارند، به شما نمی‌دهند». یک بسته اسکناس صدتایی ۱۰ هزارتومانی خشک و تانخورده را یک‌میلیون‌و صد می‌دهد. یعنی صد هزار تومان می‌گیرد و به جای اسکناس‌های کهنه یا واریز پول به حسابش، اسکناس‌های نو می‌دهد که به قول خودش با صدای خشکی آن‌ها می‌شود رقصید. کارمزد تحویل اسکناس نو دوهزارتومانی و پنج‌هزارتومانی ارزان‌تر است. برای یک بسته صدتایی دوهزارتومانی، ۴۰ هزار تومان اضافه می‌گیرد و یک بسته صدتایی پنج‌هزارتومانی را ۵۴۰ هزار تومان می‌دهد. قیمت بقیه کسانی هم که اسکناس نو می‌فروشند، در همین حول و حوش است، حالا ۲۰ هزار تومان بالاتر یا ۲۰ هزار تومان کمتر. از فروشنده می‌پرسم شما این اسکناس‌های نو را از کجا می‌گیرید. با لحن تندی می‌گوید، اومدی بازجویی یا خرید. گفتم، آخه کار غیرقانونی نمی‌کنید که من بخواهم بازجویی کنم. از آب و هوا و گرانی با هم گفتیم و کمی که آرام‌تر شد، قصه آمدن اسکناس نو به داخل چمدانش را گفت. «همه‌چیز گرونه و همه از گرونی می‌نالند؛ ولی خوب این گرونی به همه که اندازه هم فشار نمیاره. ما داریم می‌بینیم، تو همین بازار هنوز آدمایی هستند که مثل پارسال هم اسکناس نو می‌خواند و حاضرند پول هم بالاش بدهند و هم سکه برای عیدی و هم دلار برای سفر. ولی پول کمه، به هر ضرب و زوری باید بیاد دستمون که بتونیم بفروشیم. کسایی هم هستند که راهشو پیدا کردند، خودشون و فک و فامیلشون می‌روند از بانک اسکناس نو می‌گیرند و می‌آورند به ما با ۴۰، ۵۰ تومان بیشتر روی هر بسته می‌فروشند. البته کارمندای خود بانک‌ها هم با بعضی موقع‌ها باهامون همراهی می‌کنند. یک پولی ما به اونا می‌دهیم و آن‌ها هم به ما اسکناس نو می‌دهند».
یکی دیگر از دست‌فروشان راسته فردوسی هم از یک نفری صحبت می‌کند که پخش‌کننده اصلی اسکناس نو در بازار است. راجع به او حرف توی بازار زیاد است. عده‌ای می‌گویند عامل بانک مرکزی است و برای تنظیم بازار خودش هم تومان و دلار در بازار پخش می‌کند و عده‌ای هم می‌گویند رابطه‌اش با کارمندان چند بانک خوب است و آن‌ها به او اسکناس‌های نو را می‌رسانند.
دست‌فروشی که سر منوچهری بساط کرده، می‌گوید: «هرچی پول دست ما می‌رسد، از بانک می‌آید. ما که خودمان دستگاه چاپ پول نداریم. این روز‌ها هم بازار ما کساد باشه و بیشتر به جای اینکه سراغ ما بیایند، به بانک بروند، در طول سال که دیگه بانک اسکناسی توزیع نمی‌کند. مردم ما هم که مجلس و عروسی دارند، اون موقع اسکناس خشکشان را از ما می‌گیرند؛ اما منبع ما همین روز‌های قبل از عید باید پر شود. پس الان هم نفروشیم، به دردمون می‌خوره که هرچی می‌تونیم جمع کنیم».
شما هم می‌توانید بخرید و گران بفروشید
اسکناس‌فروشان می‌گویند در این روز‌ها برخی مردم با دریافت اسکناس نو آن را به بازار آورده و می‌فروشند که در کنار سودی که آن‌ها از این فروش می‌برند، عرضه در بازار بیشتر شده و همین موجب شکسته‌شدن قیمت‌ها شده است. یکی از آن‌ها می‌گوید: «همین الان شما یک بسته صدتایی ۱۰ هزارتومانی به من بده، من تا صد تومان اضافه‌تر هم از شما می‌خرم».
آن‌طور که او می‌گوید: «روز‌های قبل یک بسته اسکناس ۱۰ هزارتومانی نو را یک‌میلیون‌و ۲۰۰ هزار تومان می‌فروختیم؛ ولی الان، چون بانک هم دارد توزیع می‌کند، عرضه زیاد است و قیمت‌ها شکسته شده است. «دیگر کمتر کسی به سراغ اسکناس‌های تانخورده قدیمی‌تر مثل صدتومانی، ۵۰ تومانی، ۲۰ تومانی و
۱۰ تومانی می‌آید و اگر هم مشتری برای آن وجود داشته باشد، به طور قطع فقط به خاطر زنده‌نگه‌داشتن یاد و خاطره قدیمی است. قیمت برخی از اسکناس‌های نو در مقایسه با سال گذشته گران‌تر شده است. البته مردم این افزایش قیمت را با توجه به شرایط افزایش قیمتی که روی سایر کالا‌ها به چشم می‌خورد، می‌پذیرند».
البته به گفته یکی از کارمندان یکی از شعبه‌های بانک، بارگذاری اسکناس‌های نو در دستگاه‌های خودپرداز، هنوز به اوج خود نرسیده؛ چراکه بانک مرکزی پول نو را به اندازه روز‌های پایانی سال در اختیار بانک‌ها قرار نداده؛ بنابراین بانک‌ها با موجودی به مراتب کمتری از روز‌های پایانی سال به توزیع اسکناس‌های نو در دستگاه‌های خودپرداز شعب خود اقدام می‌کنند که مطابق با هماهنگی‌های به‌عمل‌آمده قرار است در روز‌های پایانی سال، توزیع اسکناس‌های نو در خودپرداز‌ها و شعب بانکی افزایش یابد.
