بزرگترین آتشکده ساسانی وسط دریاچه‌ای عجیب!

مجموعه آثار باستانی تخت سلیمان در جنوب شرق استان آذربایجان غربی، ۴۵ کیلومتری شهرستان تکاب، یکی از محوطه‌های تاریخی مهم ایران محسوب می‌گردد؛ در این منطقه نشانه‌ها و بقایای استقرار از هزاره اول ق. م. تا قرن ۱۱ هجری قمری ملاحظه می‌شود.

 

به گزارش ایسنا، اوج شکوه و آبادانی تخت‌سلیمان مربوط به دوره ساسانی است که ساختمان آتشکده آذرگشنسب به روی منطقه‌ای مساحت ۱۲ هکتار، درکنار دریاچه‌ای اسرار آمیز و منحصر به فرد احداث شده و به عنوان مهمترین معبد مورد احترام ایرانیان زرتشتی در زمان ساسانیان، نقش تعیین کننده‌ای در حیات سیاسی ـ. اجتماعی حکومت مذکور ایفا می‌کرده و آتش جاویدان آن به مدت هفت قرن نماد اقتدار آئین زرتشت و حکومت ساسانی محسوب می‌شده است.

آذرگشنسپ در زبان کردی به معنای آتش اسب نر است. بر پایهٔ افسانه‌های ایرانی این آتشگاه بدین علت این‌طور نامیده شده‌است که کیخسرو هنگام گشودن بهمن دژ در نیمروز با تیرگی شبانه که دیوان با جادوی خود پدید آورده بودند روبرو شد. آنگاه آتشی بر یال اسب وی فرود آمد و جهان را دیگر باره روشن کرد و کیخسرو پس از پیروزی و گشودن بهمن دژ، به پاس این یاوری اهورایی، آتش فرود آمده را آنجا بنشاند و آن آتش و جایگاه به نام آتش اسب نر (گُشسب یا گُشنسب) نامیده شد. این محل هم‌اکنون تخت سلیمان نام دارد.

آتشکده آذرگشنسب و تاسیسات وابسته به آن وسیعترین تأسیسات مذهبی و اجتماعی دوره ساسانی است که تاکنون شناسایی و از زیر خاک بیرون آورده شده است.

بقایای آثار معماری این مجموعه متعلق به یکی از بزرگترین نماد‌های مذهبی، سیاسی، فرهنگی و آموزشی اواخر دوره ساسانی در قرن ۶ میلادی به شمار می‌آید و همان نقشی که تخت جمشید در حکومت هخامنشی داشته، تخت‌سلیمان نیز برای ساسانیان از هر جهت به مثابه تخت‌جمشید محسوب می‌شده است.

این مجموعه عظیم که در جنگ‌های ایران و روم در زمان خسروپرویز در سال ۶۲۴ میلادی به شدت آسیب دیده و دیگر رمق تجدیدحیات نیافت. بعد از زوال حکومت ساسانی و پذیرش دین مبین اسلام توسط ایرانیان تا قرن ۴ ه‍. ق. تعداد اندکی از معتقدان آئین باستانی ایران در این محل اسکان داشته و آتشکده نیز در مقیاس کوچکتری مورد استفاده بوده است تا اینکه در زمان حکومت آباقاخان مغول با انجام تعمیرات وسیع و چشمگیر و احداث بنا‌های جدید از این مکان مدتی به عنوان پایتخت ییلاقی و کاخ و تفرجگاه تابستانی استفاده می‌شود.

پس ازایلخانان نیز محل مذکور توسط عامه مردم به صورت شهرکی کم اهمیت با مشاغل متنوع تا قرن ۱۱ هجری قمری ادامه حیات می‌دهد. از آن پس محل متروک و بنا به اعتقادات مردم بومی منطقه به حضرت سلیمان نبی نسبت داده می‌شود. این مجموعه در سال ۱۳۸۲ به عنوان چهارمین نگین میراث فرهنگی کشور در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

 

میراث جهانی تخت سلیمان در نزدیکی شهر تکاب در برگیرنده نشانه‌ها و بقایای استقرار انسان از هزاره اول قبل از میلاد تا قرن ۱۱ هجری بوده و بازدید از آن پنج دوره تاریخ تمدن بشر را به علاقمندان معرفی می‌کند.

تخت سلیمان یا شهر گنجک در ۴۵ کیلومتری شمال شرقی شهرستان تکاب در یک دره سرسبز در بلندی سه هزار متری، سرشار از جاذبه‌های کم نظیر طبیعی- تاریخی واقع شده، این ناحیه همان شهر مشهوری است که بنا به نوشته‌های کهن، زادگاه زرتشت بوده و امروزه تمام این آثار را تخت سلیمان می‌نامند.

جاذبه‌های طبیعی این دره سرسبز در نوع خود در دنیا بی نظیر هستند، در سه کیلومتری غرب تخت سلیمان، کوه مخروطی میان تهی وجود دارد که هزاران سال پیش، بر اثر وقوع آتش فشان به وجود آمده، اهالی محل این کوه زیبا را زندان سلیمان یا زندان دیو می‌شناسند و معتقدند که حضرت سلیمان دیو‌هایی را که از فرمانش سرپیچی می‌کردند در این کوه زندانی می‌کرده است.

در فاصله ۲۰ کیلومتری تخت سلیمان نیز یک دریاچه سحرآمیز دیگر قرار گرفته که یک جزیره بر روی آن شناور است، قطر دریاچه ۸۰ متر و قطر جزیره شناور روی آن ۶۰ متر است که وزش باد، هر روز دو بار این جزیره را از این سو به آن سو جابجا می‌کند. نام این جزیره شناور «چملی» است.

این مجموعه فرهنگی - تاریخی به مساحت ۱۲۴ هزار مترمربع که در ادوار مختلف محل سکونت مادها، اشکانیان، ساسانیان و مغول‌ها بوده در استان آذربایجان غربی قرار دارد و به روایتی محل تولد زرتشت پیامبر است، تاریخ این مجموعه با تاریخ ایرانیان، ایتالیایی‌ها، یهود، مسیحیان و مغول ارتباط تنگاتنگی دارد.

مجموعه باستانی تخت سلیمان قبل از اسلام به عنوان بزرگترین مرکز آموزشی، مذهبی، اجتماعی و عبادتگاه ایرانیان به شمار می‌رفت، اما در سال ۶۲۴ میلادی و در حمله هراکلیوس، امپراطور رومیان به ایران تخریب شد، بکارگیری سنگ‌های تراشدار و آجر‌های بزرگ در ساخت این بنای تاریخی و واقع شدن دریاچه عجیب و همیشه جوشانی به عمق ۱۱۲ متر در وسط این مجموعه جلوه زیبا و خاصی به این مکان تاریخی بخشیده است.

این مکان تاریخی در زمان ایلخانیان و در دوره حکمرانی آقاخان در قرن هفتم هجری به عنوان تفرجگاه تابستانی مورد استفاده قرار گرفت، این حکمران مغول با احداث بنا‌های مختلفی همچون سالن شورا، ایوان شرقی و ساختمان‌های ۸ و ۱۲ ضلعی یکبار دیگر جان تازه‌ای به مجموعه تاریخی تخت سلیمان تکاب بخشید.

بخش طبیعی مجموعه تخت سلیمان متشکل از یک کوه آهکی است که در قله آن، چشمه بسیار بزرگی (با دریاچه‌ای به قطر حدود ۱۰۰ متر) وجود دارد، کوه بلند زندان سلیمان نیز یکی از همین کوه‌های رسوبی است که در پنج کیلومتری تخت سلیمان هزاران سال پیش شکل گرفته است.

پیش از این و در سال گذشته تفاهم همکاری مشترک بین سازمان میراث فرهنگی و دانشگاه «درسدن» آلمان با موضوع استحکام بخشی ایوان غربی تخت سلیمان با دو دوره معماری ساسانی و ایلخانی برای پنج سالِ دیگر تمدید شده است.»

فرهاد عزیزی، مدیرکل امور پایگاه‌های میراث جهانی اظهار کرده، در سال ۲۰۱۱ و زمانی که به عنوان مدیر این پایگاه جهانی فعالیت می‌کردم، در تفاهم‌نامه‌ای با دانشکده فنی دانشگاه "درسدن" آلمان تفاهم‌نامه‌ای درباره طرح و اجرای استحکام‌بخشی ایوان غربی خسرو امضاء و در چند مرحله کار‌های مطالعاتی و پژوهشی پروژه انجام شد، در ادامه نیز همه‌ی ساختار باقی مانده از ایوان غربی، مصالح و متریال ایوان را آزمایش کرده و به ایده‌هایی برای استحکام‌بخشی آن رسیدند.

مجموعه تاریخی «تخت سلیمان» به مساحت ۱۲۴ هزار مترمربع که در ادوار مختلف محل سکونت مادها، اشکانیان، ساسانیان و مغول‌ها بوده در استان آذربایجان غربی قرار دارد و به روایتی محل تولد زرتشت پیامبر می‌باشد.

قلعه تاریخی تخت سلیمان بازمانده از دوره ساسانیان با بخش‌های مختلفی همچون آتشکده آذر گشسب به عنوان یکی از مهمترین آتشکده‌های دوره ساسانی، آتشکده شاهی و جنگ آوران، ایوان خسرو، معبد آناهیتا و چندین آتشکده کوچک و دروازه‌ها و دیوار‌های مستحکم از بنا‌های مهم تاریخی ایران و جهان به شمار می‌رود.

تمام آثار آن درون یک حصار و دیوار بیضی شکل بنیان گرفته که دور تا دور آن دشتی گسترده است. حصار بیرونی از سنگ‌های لاشه‌ای به ابعاد مختلف به ضخامت ۵ متر و ارتفاع ۱۴ متر و محیط بیرونی ۱۲۰۰ متر بنا شده است. لایه بیرونی حصار با سنگ‌های تراش‌دار نماسازی شده و دارای ۳۸ برج دفاعی مخروطی شکل است. تخت سلیمان در حمله امپراطور رومیان به ایران که در سال ۶۲۴ میلادی اتفاق افتاد ویران شد.