توافق پاریس توافقی با محوریت محیط زیست و برای جلوگیری از آسیب‌رساندن بیشتر بشر به کره زمین بود؛ تلاشی برای مقابله با گرمایش ویرانگر جهانی و وادارکردن همه کشور‌ها به پایبندی به آن. این توافق زمستان سال ۲۰۱۵ و پس از دو هفته رایزنی مستقیم و فشرده میان تیم‌های تخصصی و سران کشور‌ها در پاریس، پایتخت فرانسه، به دست آمد و همان موقع خیلی‌ها آن را بزرگ‌ترین دستاورد دولت‌ها در زمینه حفاظت از محیط زیست کره زمین می‌دانستند.
به گزارش شرق، بر اساس توافق پاریس، همه کشور‌هایی که پایبندی خود را به آن اعلام کرده بودند، باید اقداماتی مشخص را برای کاستن از سهم خود در تولید گاز‌های گلخانه‌ای انجام بدهند و در ازای آن، جامعه جهانی و مجامع بین‌المللی مرتبط نیز متعهد می‌شوند تسهیلات و خدماتی را به کشور‌های متعهد به توافق بر اساس حجم تعهد اختصاص دهند. با‌این‌حال، چندی بعد و با تغییر دولت در آمریکا که اصلی‌ترین کشور تولیدکننده گاز‌های مخرب گلخانه‌ای جهان است، این کشور که پس از سال‌ها مذاکره حاضر به امضای یک تعهد زیست‌محیطی در این ابعاد شده بود، با امضای دونالد ترامپ به خانه اولش برگشت و از توافق پاریس خارج شد.
ترامپ سال‌هاست به طعنه، اما جدی از تریبون معروفی که در دست دارد؛ یعنی توییتر، در نقد و تمسخر گرمایش جهانی می‌نویسد و آن را دروغ می‌داند. منتقدان توافق پاریس، اما فقط شامل ترامپ نمی‌شوند؛ در داخل ایران نیز گروهی که منتقد دولت روحانی هستند و از جناح اصولگرا، مدت‌هاست مشغول طرح انتقاداتی سفت و سخت از این توافق و حمله و نقد دولت روحانی و سازمان حفاظت از محیط زیست هستند و پیوستن و تعهدات ایران برای اجرای پیمان پاریس را به‌شدت شماتت می‌کنند و آن را توطئه‌ای سیاسی، امنیتی و اقتصادی علیه ایران می‌دانند.
در این مسیر، بخشی از حملات آنها نیز به صورت مستقیم متوجه معصومه ابتکار، رئیس سابق سازمان حفاظت محیط زیست، است که توافق پاریس در زمان او امضا شد.
چند شب پیش، در یکی از برنامه‌های صداوسیما که به همین موضوع پرداخته شده بود یکی از میهمانان نیز با طرح مسائل و ابهاماتی درباره پیمان پاریس، ابتکار را به‌صراحت در مظان اتهام قرار داد.
در رابطه با بحث و جدل‌ها درباره توافق پاریس و مسائل مطرح‌شده در این برنامه، سراغ خود معصومه ابتکار رفتیم تا پاسخ خودش را دراین‌باره بشنویم.
به نظرتان چه شد که پیمان پاریس که یک توافق تخصصی زیست‌محیطی بود و همه دنیا -من‌های ترامپ- به آن تعهد داشته و آن را امضا کردند و به آن پیوستند، در کشور ما به بحثی چالش‌برانگیز که به نظر سیاسی است، تبدیل شد؟
به نظرم پای دو نکته در میان است؛ یکی فقدان بنیاد‌های علمی کافی منتقدان؛ یعنی افرادی که این پیمان را به چالش کشیدند، در رابطه با موضوع تغییر اقلیم و آثارش، به‌خصوص برای کشور ما، بنیان علمی و تخصصی خیلی قوی‌ای ندارند. این‌ها اطلاعات دقیقی ندارند که اصلا مسئله تغییر اقلیم و آثارش برای کشور‌های دنیا چیست و ضرورت این پیمان چه بوده است. به نظر من، آنها واقعا اطلاعات ندارند یا اطلاعاتشان خیلی سطحی است. متأسفانه کسانی که اظهارنظر می‌کنند هم بیشتر تحلیلگر سیاسی هستند. این را هم سیاسی دیده‌اند؛ در‌حالی‌که این توافقی کاملا تخصصی و زیست‌محیطی است. حالا ابعاد اقتصادی، سیاسی و اجتماعی هم دارد، ولی توافقی تخصصی در حوزه محیط زیست جهانی است. بالاخره سر موضوع تغییر اقلیم هم بحث‌های زیادی بوده است. این نبوده که یک‌دفعه، شب بخوابند و صبح به این واقعیت برسند که تغییر اقلیم اتفاق می‌افتد، کار انسان است و دست‌کاری انسان در اقلیم جهانی اتفاق می‌افتد.
نه؛ سال‌ها، حداقل یک دهه، در این موضوع چالش و اختلاف‌نظر بوده است. مراکز بزرگ تحقیقاتی و پژوهشی دنیا روی این مسئله کار کرده‌اند. مخالفان و موافقان، دیدگاه‌های خود را گفته‌اند. پنل‌های بین‌المللی مرتبط با تغییر اقلیم که سه، چهار هزار مرکز پژوهشی و تحقیقاتی هواشناسی و اقلیم در دنیا عضو آن هستند، بالاخره بعد از سال‌ها اختلاف‌نظر و چالش، گفتند قریب به یقین؛ یعنی باز هم صددرصد نگفتند، شواهدی وجود دارد که دمای زمین روندی افزایشی پیدا کرده که از روند‌های طبیعی خودش خارجی شده است. این افزایش دما به دلیل دخالت انسان است. به دلیل نوع فعالیت‌هایی است که انسان روی زمین داشته است؛ از سوخت‌های فسیلی گرفته تا حتی فعالیت‌های دامداری و کشاورزی. سهم هرکدام را هم مشخص کردند. سهم کشور‌های صنعتی هم مشخص شده است. این بحث علمی است و پایه علمی دارد.
اگر این طیفی که منتقد است، بحث علمی داشته باشند، یک داستان و موضوع است که در دنیا هم بحث‌های علمی زیادی در این زمینه مطرح بوده است و الان نیز به جمع‌بندی‌هایی رسیده‌اند. درباره کشور خودمان نیز باز شواهد سازمان هواشناسی کشور ما هست. حداقل الان شاید نزدیک به ۷۰، ۸۰ سال یا حتی بیشتر است که در داده‌های هواشناسی، میزان بارندگی ایران ثبت می‌شود. آمار ۳۰ و چند سال گذشته ایران را سازمان هواشناسی از نظر چند پارامتر دمای متوسط کشور، بارندگی متوسط، میزان برف و پارامتر‌هایی از این دست، اندازه‌گیری کرده است. ترند ۳۰ ساله نشان می‌دهد اتفاق‌هایی در ایران رخ داده است؛ ازجمله اینکه دمای متوسط، بیش از ۱.۵ درجه افزایش داشته است.
آیا افزایش دما در ایران، بیشتر از بقیه جا‌های دنیا بوده یا خیر؟
بله، بیشتر بوده است. در یکی از گزارش‌هایی که سازمان هواشناسی مبتنی بر همین آمار ۳۰ ساله به کمیسیون زیربنایی دولت ارائه داده و آنجا مفصل بحث شد، به این موضوع اشاره دارند؛ میانگین بلندمدت کاهش بارندگی را نشان می‌دهد، کاهش‌های خیلی قابل توجه که رودخانه‌های عظیم ایران مانند زاینده‌رود را خشک کرده، البته مصرف هم اشکال دارد، اما به هر حال خشک شده است. در مصرف هم مشکل داریم، در این شکی نیست ولی هیچ وقت به این شدت نبوده که کلا رودخانه مشکل داشته باشد. بدتر از همه، شرایط تالاب‌هاست.
البته خودتان هم گفتید و اشراف هم دارید، بخش زیادی از مسئله و وضعیت بغرنج رودخانه‌ها و تالاب‌ها در ایران بیشتر ناشی از عدم مدیریت صحیح و مشکل مصرف و ضعف مدیریت منابع است.
اگر بخواهم براساس تجربیات خودم بگویم، مسئله ۴۰-۶۰ است. ۶۰ درصد مشکلات مدیریت و برداشت بی‌رویه و الگوی کشاورزی نادرست و بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و رواناب‌ها و فقدان ارزیابی است. ۴۰ درصد واقعا آثار تغییر اقلیم است. بدون تردید، تغییر اقلیم آثار خودش را دارد. ممکن است یکی بگوید ۴۰ درصد نیست، ۳۰ درصد است. این‌ها را می‌توان نشست و از نظر علمی درآورد. ولی حتما تأثیر خودش را دارد و حتما تأثیرش قابل توجه است. من فکر می‌کنم کسانی که به این موضوع می‌پردازند، ابعاد این مسئله را نمی‌دانند. مثلا می‌گویند این مسئله باعث می‌شود ایران برای بحث انرژی، بخواهد به واردات اتکا داشته باشد. یا مطرح می‌کنند که مثلا موضوع تغییر اقلیم به ما ارتباطی ندارد. حرف خنده‌داری زدند و گفتند خاموشی‌هایی که امسال اتفاق افتاده، به خاطر اجرای سیاست‌های توافق پاریس است. در حالی که وزارت نیرو در مورد این خاموشی‌ها توضیح داد. بخشی به خاطر نیروگاه‌های برقابی بود که به خاطر نبودن آب و خشک‌سالی رخ داده است.
آیا تعهدات ما در توافق پاریس، در حال اجراست؟
نه. اما ما تعهداتی قبل از توافق پاریس داریم. حتی غیر از این در سال ۱۳۸۶ مقام معظم رهبری، سیاست‌های کلی اصلاح الگوی مصرف را ابلاغ کردند. در آن سیاست‌ها، قید شده که تا ۱۴۰۰ باید ۵۰ درصد کاهش شدت مصرف انرژی در ایران اتفاق بیفتد؛ یعنی قبل از همه این حرف‌ها، ما تکلیف سیاست‌های کلی ابلاغی مقام معظم رهبری را در ارتباط با مسئله اصلاح الگوی مصرف داریم. برای اینکه مصرف انرژی در کشور بسیار بی‌رویه است. منابع و سرمایه‌های ملی ما اتلاف می‌شود. یک دلیل آن یارانه است. چون متأسفانه نظام یارانه، قیمت را خیلی پایین آورده است. این قیمت پایین، در سبد مخارج خانوار، خیلی نمایان و تأثیرگذار نیست. بنابراین بی‌رویه مصرف می‌شود. به همین دلیل، مقام معظم رهبری به این اشاره و تأکید دارند که الگوی مصرف باید اصلاح شود. اما وقتی کسی که انتقاد می‌کند این‌ها را نداند، فکر می‌کنند توافق پاریس، مصرف انرژی را محدود کرده و نیروگاه‌ها خوابیده است. نه؛ توافق پاریس مصرف انرژی را محدود نکرده است.
آیا غیر از ترامپ که کنار کشید از توافق و همیشه هم در تمسخر مباحث مربوط به گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی اظهار نظر می‌کند و توییت می‌نویسد و همین مخالفان داخلی، آیا کشور دیگری هست که با توافق پاریس مخالفت کند؟ از سران آنها یا سیاست‌های کلی آنها، یا اینکه از این تعهد خارج شده یا تمایل به خروج داشته باشند.
اولا آمریکا ابتدا پذیرفت. آمریکا در دوره ریاست‌جمهوری اوباما توافق را امضا کرد، اصلا جزء برنامه‌های اوباما این بود که بپیوندد؛ یعنی این سیاست با آمدن آقای ترامپ تغییر کرد. این نکته خیلی مهم است. سیاست دولت آمریکا زمان ترامپ این‌گونه شد. این حرکت آقای ترامپ خیلی هم به عنوان اینکه چندجانبه‌گرایی را زیر سؤال می‌برد، تلقی شد. یعنی کلا از خیلی از توافق‌های دیگر هم خارج شد.
آیا غیر از دولت ترامپ، کشور دیگری هم هست که منتقد باشد، خواهان خروج باشد یا خیر؟ آیا خبر دارید؟
اصل توافق اولیه را ۹۵ کشور امضا کردند. آن‌قدر آثار تغییر اقلیم جدی بوده که تقریبا همه کشور‌ها پیوسته‌اند. فقط آمریکاست. هیچ کشور دیگری نیست. ۱۹۷ کشور الان پیمان پاریس را امضا کرده‌اند. ولی در زمینه الحاق نه، هنوز تعدادی از کشور‌ها مانند ما، الحاقشان کامل نشده است.
اگر ما ملحق نشویم، مشخصا چه اتفاقی می‌افتد؟
از منافع توافق بهره‌مند نمی‌شویم. منافع زیادی دارد. هم منافع اقتصادی دارد، هم منافع فنی. همکاری‌های فنی، همکاری‌های خیلی خوب بین‌المللی؛ هم علمی، هم پژوهشی و فنی برای اصلاح الگو و بهینه‌سازی مصرف؛ کاهش آلودگی هوا را دارد که فرصت آن را از دست می‌دهیم. در واقع با توافقی که خیلی منطقی است و از یک خرد جمعی برخوردار است، بی‌دلیل مخالفت می‌کنیم. ایران را در صحنه بین‌الملل به عنوان کشوری نشان می‌دهد که سرپیچی می‌کند از مسئله‌ای که نه نظامی است، نه امنیتی و نه سیاسی. اتفاقا خیلی هم نیاز کشور ماست. الان در مجلس و دولت و در هر ارگانی که بروید، صحبت از این است که روند مصرف انرژی در ایران خیلی بی‌رویه و ناپایدار است. این یک فرصت است برای اصلاح آن.
ولی منتقدان می‌گویند که همین الان با تحریم‌هایی که علیه ایران اعمال شده است، ما از منافع برجام هم منتفع نمی‌شویم. چطور می‌خواهیم از منافع پاریس منتفع شویم؟
اینکه ربطی به مسئله برجام ندارد. منافع پاریس کاملا جداست.
آیا منافع پاریس تحت تأثیر تحریم‌ها قرار نمی‌گیرد؟
نه، اصلا قرار نمی‌گیرد. اصلا در آن چارچوب قرار نمی‌گیرد. اولا این همکاری‌های فنی شروع شده است و هست؛ اما در صورت عدم الحاق ما ادامه پیدا نمی‌کند؛ چون تا الان تصور این بود که ایران همه مراحل توافق را جلو رفته است. دولت تصویب کرده است. مجلس تصویب کرده است؛ اما کسانی تصوراتی را مطرح می‌کنند که کاملا نادرست است؛ یعنی اطلاعات غلط را به مردم می‌دهند؛ برای اینکه قضاوت نادرستی را به مردم القا کنند. مثلا در برنامه ثریا که شهرت دارد که از این حرف‌ها زیاد می‌زند.
برای ادعا‌هایی که در این برنامه مرتبط با شما مطرح شد، پاسخی دارید؟
این‌ها چند سال پیش هم دروغ دیگری گفتند. داستان فردی به اسم جمشید آریا را در هم همین برنامه عَلَم کردند. بعد وقتی نامه آمد و نامه را دیدیم، معلوم شد اصلا این امضای من نبود و جعل شده بود. آن آقا را با آن نامه به دادگاه معرفی کردیم. در دادگاه آن آقا محکوم و متواری شد. پایگاه اصلی معرفی آن فرد همین جریان برنامه ثریا بود.
مشخصا درباره بحث‌هایی که این مدت یا در همین برنامه مطرح شده است بگویید.
درباره این بحث هم، این‌ها چند دروغ گفتند. یکی اینکه از قول من گفتند که مثلا من قولی به فرانسوا اولاند داده‌ام! بعد گفتند که من رفته‌ام و این توافق را امضا کرده‌ام. اولا این دولت جمهوری اسلامی ایران بود که رفت و امضا کرد و پیوست. من هم امضا نکردم، آقای دکتر ظریف به نمایندگی از دولت جمهوری اسلامی ایران در نیویورک سند را امضا کردند. بعد اینکه اصلا مصوبه دولت دارد، دولت برنامه دارد. دولت یک‌سال‌و خرده‌ای کار کرد و براساس سیاست‌های ابلاغی بود که اصلا ابتدا بحث پاریس نبود. بحث الزاماتی بود که سیاست‌های کلی مقام معظم رهبری و سیاست‌هایی که برای بهینه‌سازی مصرف انرژی در کشور مطرح می‌کرد، هر کسی که الفبای اقتصاد را بداند، می‌گوید این کار یک ضرورت ملی است. همچنین ما قبل از توافق پاریس، فکر می‌کنم دو سال قبلش، اقتصاد کم‌کربن را در دولت تصویب کردیم. بعد همین هم‌راستایی با سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری بود. بعد مطرح شد که دولت‌ها بیایند و خودشان سیاست‌های کاهش گاز‌های گلخانه‌ای خود را تدوین کنند، همه دولت نشستند، برنامه دادند، با احتساب رشد هشت درصد، یعنی الزامی که برای برنامه ششم بود که ایران باید هشت درصد رشد اقتصادی داشته باشد. گفته شد با سناریوی موجود، شما چقدر می‌توانید اصلاح الگوی مصرف انرژی داشته باشید؛ یعنی اینکه ما تا ۱۵ سال آینده؛ یعنی تا ۲۰۳۰ چقدر می‌توانیم کاهش دهیم. دولت خیلی بیشتر از این، یعنی ۳۴ درصد، وقتی همه دستگاه‌های دولتی کنار هم قرار گرفتند، گفتند اگر بخواهیم آن هشت درصد را داشته باشیم، باید شدت انرژی را کم کنیم که تولید گاز‌های گلخانه‌ای به تبع آن کم می‌شود. بعد دولت نشست و این را بررسی کرد. این را برای توافق پاریس به ۱۲ درصد رساند که هشت درصد مشروط به رفع کامل تحریم‌ها شده و چهار درصد هم غیر‌مشروط است؛ یعنی ما از ۳۴ درصد و از آن ۵۰ درصدی که رهبری فرمودند، الان به چهار درصد رسیده‌ایم، آن چیزی که اعلام کردیم. آن را هم دولت اعلام کرد. این‌ها مطرح کردند که خانم ابتکار امضا کرد و قول داد. من امضا نکردم و هیچ قولی ندادم.
اینکه گفته‌اند شما درباره تعهد ایران به این توافق به اولاند، رئیس‌جمهور وقت فرانسه، قول‌هایی داده‌اید، صحت دارد؟
اول اینکه این یک دروغ محض است؛ یعنی یک دروغ صددرصد ساختگی است. اصلا چنین چیزی وجود ندارد. ما نه قولی دادیم، نه عددی دادیم. قول، همین قولی است که دولت مصوب کرده است. قول، همین ۱۲ درصد مصوب رسمی دولت جمهوری اسلامی است که توافق تمام دستگاه‌های دولت است. ابلاغ رسمی است. نقش من در اینجا فقط به‌عنوان رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست، هماهنگ‌کننده بوده است؛ بنابراین اینکه قولی به آقای اولاند داده شده است یا ما چیزی امضا کردیم، این‌ها همه ساخته و پرداخته یک جریان فکری است که می‌خواهد ذهن مردم را از واقعیت‌ها دور کند. متأسفانه همین کار را درباره برجام هم کردند و می‌کنند. این افراد فکر می‌کنند مردم قدرت تحلیل ندارند، قدرت تشخیص ندارند که این‌گونه به دروغ‌پردازی و تهمت متوسل می‌شوند. من بسیار متأسفم که کسوت مسلمانی را این‌ها بر تن دارند و این کار‌ها را می‌کنند. این را هم بگویم که حتما درباره این دروغ‌های مطرح‌شده؛ به‌ویژه درباره صحبت اخیر آقای جبرئیلی نامی که آنجاست و نمی‌دانم کیست و چیست، حتما شکایت خواهیم کرد. خیلی هم جدی موضوع را پیگیری می‌کنیم.
از برنامه تا ثریا یا مشخصا از آن فرد؟
حتما شکایت خواهیم کرد. هر جور که از جنبه حقوقی صحیح باشد. ما براساس نظر معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری، هر شکلی که آنها صلاح بدانند، شکایت خواهیم کرد. مهم این است که حتما در قبال آن موضوع، از حیثیت دولت... -، چون شخص خودم که مهم نیست، شخصیت دولتی و جایگاه دولتی مهم است- دفاع خواهیم کرد.
اساسا چه شد که دو وزیر دولت آقایان زنگنه و ظریف، اقدام به نوشتن نامه درباره توافق پاریس کردند؟
این موضع‌گیری خیلی به‌موقع بود، موضع‌گیری دکتر ظریف و مهندس زنگنه، به‌دلیل اینکه این مسئله خیلی طول کشیده است و نگرانی‌های زیادی را به‌وجود آورده است. به هر حال به این جمع‌بندی رسیدند که الان بهتر است ورود کنند و موضع کشور را اعلام کنند و ما بیشتر از این، فرصت‌ها را از دست ندهیم. چون ما در تعامل با جامعه بین‌الملل، فرصت‌های خیلی زیادی در قالب توافق پاریس داریم که نباید این فرصت‌ها را از دست بدهیم. ضمن اینکه می‌توانیم اثرگذاری کنیم. این نکته خیلی مهم است. این دوستان گاهی آن‌قدر مشکل بی‌اعتماد‌به‌نفسی دارند و فکر می‌کنند همه‌چیز، چون از جنبه بین‌المللی می‌آید و جهانی است، برای این توهم توطئه طراحی می‌کنند، متوجه نیستند که ما در مذاکرات پاریس، چون یک هیئت تخصصی با همکاری وزارت امور خارجه داشتیم و، چون یکی از قوی‌ترین گروه‌های علمی و تخصصی مرتبط با موضوع تغییر اقلیم را، جمهوری اسلامی ایران داشت، یکی از بیشترین سطوح تأثیرگذاری در توافق پاریس را داشتیم؛ هم در اینکه منافع کشور ما تأمین شود، یعنی کلمه‌ای از نفت و گاز و این‌ها در توافق پاریس نیامده است. این کار ما بود، ما منافع ملی خودمان را تأمین کردیم؛ اینکه هیچ تنبیهی، هیچ تهدیدی و هیچ تحریمی، برای کشور‌هایی که نتوانند به تعهدات خودشان عمل کنند، در توافق پاریس اعمال نشده است.
علیه آنها هیچ تحریمی اعمال نمی‌شود. این هم خیلی کار مهمی بود و به دلیل تلاش‌های ما بود، با همکاری و یارگیری کشور‌ها توانستیم این اهرم فشار را برداریم. همچنین توجه‌دادن به مسئولیت تاریخی کشور‌های صنعتی و اینکه کشور‌های صنعتی، مسئولیت تاریخی دارند نمی‌شود یک‌دفعه دکمه ریست را بزنیم و بگوییم از اول شروع کنیم. نه، آن مسئولیت هست و اثرش در جو وجود دارد. این هم در توافق پاریس دیده شد؛ اینکه واقعا خود کشور‌ها پیشنهاد دهند و به آنها اجبار نشود، به آنها تحمیل نشود. به غیر از این، اگر ما بخواهیم با دنیا به توافق برسیم، باید اساس آن شکل مردم‌سالارانه داشته باشد؛ حضور مؤثر ما در مجامع بین‌المللی مهم است. اگر قرار باشد همه‌جا کنار بکشیم، همه‌جا فکر کنیم از آن سمت به سمت ما تهدید و آسیب است، ما فرصت‌های جمهوری اسلامی ایران را از دست می‌دهیم.
یقینا دشمنان ایران و بدخواهان ایران، در مناسبات بین‌المللی دست برتری خواهند داشت. آن وقت تبعات و آثار منفی آن برای مردم و کشور ما خواهد بود. ما باید در مجامع بین‌المللی، با هوشمندی، با نگاه تخصصی، با حفظ منافع، مصلحت و عزت مردم ایران و منافع هم‌گروهانمان حضور پیدا کنیم. باید یک بازیگر مؤثر در معادلات بین‌المللی باشیم.
متأسفانه آن طیف مقابل، چون آن امکان را ندارد و بلد نیست. یعنی اصلا امکانش برایش نبود که بتواند توافقی مثل برجام را به دست آورد و، چون اصلا ذهنش به سمت این موضوع نیست که ما باید در معادلات جهانی بازیگر شویم و اثر بگذاریم، نه تنها خودباخته نباشیم، نه تنها تحت سلطه و نفوذ قرار نگیریم، بلکه وسط بیاییم و تأثیرگذار و تعیین‌کننده شویم. ما الان در توافق پاریس، تا آن مرحله که جلو رفت، به عنوان یک عضو تأثیرگذار جامعه بین‌الملل در آن جمع بازی کردیم و خوب هم بازی کردیم. حالا نباید ثمرات آن را با بحث‌های کم‌ارزش سیاسی زایل کنیم.
به نظر می‌رسد که سازمان محیط زیست، در دولت دوازدهم، در برابر همین موضوع توافق پاریس و واکنش‌های به آن و پیگیری ماجرا، اساسا تعطیل کرده و کرکره را پایین آورده است و کاری نمی‌کند، در‌صورتی‌که وظیفه آنهاست به‌لحاظ تخصصی از موضوع دفاع کنند. به نظر شما علتش چیست؟
من در این زمینه اظهار نظر نمی‌کنم و فقط به‌لحاظ همان جنبه کار خودم و مسئولیتی که آن دوره داشتم، می‌گویم واقعیت این بوده است.
خیلی هم متأسفم که عده‌ای با مقاصد سیاسی، حقایق و واقعیت‌ها و آن چیز‌هایی که افتخارات جمهوری اسلامی ایران است، آن چیز‌هایی که واقعا برای کشور ما مایه افتخار است که بتوانیم در مذاکرات بین‌المللی و جهانی دست برتر داشته باشیم، منافع کشورمان، منافع گروه‌های همسان خودمان را، کشور‌های در حال توسعه را، منافع کشور‌های با شرایط مشابه ایران را بتوانیم حفظ کنیم و پیش ببریم و به نفع چندجانبه‌گرایی کار کنیم، این را آنها به داستانی تبدیل کنند که از اساس دروغ است، ساختگی است و فقط مقاصد سیاسی است که رقیب خود را به‌نوعی پیش مردم و پیش اذهان عمومی بخواهند تخریب کنند. این خیلی جای تأسف دارد.
چرا بخاری خودرو گرم نمی‌کند؟ / آیا می‌توان در خودرو با بخاری روشن خوابید؟ 
۱۰عادت والدینی که کودکانی با رفتار خوب تربیت می‌کنند 
سالروز تولد زیباترین گلها؛ هر گل چه ماهی میروید؟ + گل ماه تولد شما چیست؟ 
۱۰ فیلم برتر اما استون / بهترین فیلمهای اما استون که باید ببینید 
بهترین زمان تعویض گلدان + از کجا بفهمیم گلدان برای گیاهمان کوچک است؟ 
میخواهید بدانید زنی حقیقتاً باوقار است یا نه؟ به این ۸خصلت او نگاه کنید 
