معنای سفر نتانیاهو به عمان بعد از ۲۲ سال

فرارو- بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل پنجشنبه به عمان رفت و با سلطان قابوس، پادشاه این کشور دیدار کرد. سفر نتانیاهو به عمان در حالی انجام شد که شیمون پرز رئیس جمهور سابق اسرائیل، آخرین مقام اسرائیلی بود که در سال ۱۹۹۶ به مسقط سفر کرده بود. دفتر نتانیاهو در بیانیه‌ای مدعی شده که این سفر در راستای سیاست تل‌آویو برای تقویت روابط با کشور‌های منطقه انجام شده است. آنگونه که دفتر نخست وزیر اسرائیل گفته، یوسی کوهن رئیس موساد، مئیر شابات مشاور امنیت ملی رژیم صهیونیستی و یوفال روتیم مدیر کل وزارت امور خارجه اسرائیل در این سفر نتانیاهو را همراهی کرده اند. دفتر نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی همچنین مدعی شده است که این سفر به درخواست سلطان قابوس انجام شده است. یک مقام برجسته اسرائیلی نیز گفته: روابط با عمان بعد از سفر نتانیاهو به مسقط علنی شد به خصوص که عمان نقشی استراتژیک به عنوان میانجی‌گر ایفا می‌کند.

وزیر امور خارجه عمان: میانجی نیستیم
یوسف بن علوی، وزیر امور خارجه عمان، اما گفته سفر نخست وزیر اسرائیل به درخواست بنیامین نتانیاهو انجام شد. او توضیح داده: نتانیاهو تمایل داشت که به پادشاهی عمان سفر کند و سلطان قابوس را در جریان دیگاهش در رابطه با آنچه که به اصلاح وضعیت خاورمیانه به ویژه اختلافات بین فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها منجر می‌شود، بگذارد. وزیر امور خارجه عمان همچنین در گفتگو با شبکه تلویزیونی این کشور گفت که سفر نتانیاهو در راستا و به دنبال سفر محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین بود که هر دو راغب به دیدن سلطان قابوس بودند. بن علوی در مورد امکان ایفای نقش واسطه توسط مسقط نیز گفته: ما در حقیقت نقش میانجیگری مطلق نداریم، چرا که به نظر ما نقش آمریکا برای کمک به طرفین و کمک به کشور‌های منطقه برای حصول توافق مورد رضایت طرفین و رفع اختلافات و درگیری‌ها، اصلی و محوری بوده و ما فقط زمینه‌های لازم را در این مسیر فراهم می‌کنیم.

 

مطرح شدن احتمال میانجی گری مسقط به جای آمریکا به این خاطر است که چند روز قبل از سفر نتانیاهو، محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین نیز به عمان رفته بود. فلسطین بعد از آنکه آمریکا بیت‌المقدس را به عنوان پایتخت اسرائیل به رسمیت شناخت و سفارتش را به این شهر منتقل کرد رابطه خود را با آمریکا قطع کرد. عباس سال گذشته اعلام کرد که تشکیلات خودگردان دیگر نقش میانجی‌گری آمریکا در روند‌های صلح خاورمیانه را قبول ندارد. اما جنبش فتح به رهبری محمود عباس نیز اعلام کرد که سفر نخست وزیر رژیم صهیونیستی به عمان و دیدار با سلطان قابوس نابودی طرح موسوم به طرح سازش است. جهاد اسلامی فلسطین و حماس اعلام کردند استقبال از نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی در عُمان مانند خنجر زدن از پشت به ملت فلسطین بود.

داوود شهاب مدیر دفتر رسانه‌ای جهاد اسلامی اعلام کرد استقبال از نتانیاهو خنجر زدن به ملت فلسطین بود و مانند این است که دست‌های این جنایتکار از خون کودکان و بی‌گناهانی که هر روز در سرزمین فلسطین ریخته می‌شود، پاک شود. حماس هم در بیانیه‌ای اعلام کرد عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی مانند پوششی برای ارتکاب جنایت‌های بیشتر این رژیم علیه ملت فلسطین و خنجر از پشت زدن به این ملت است.

 

واکنش ایران، استقبال آمریکا
ایران نیز به سفر نخست وزیر اسرائیل به مسقط واکنش نشان داد. بهرام قاسمی سخنگوی وزارت امور خارجه با انتقاد به سفر نتانیاهو به عمان گفت: از نظر ما کشور‌های اسلامی منطقه نباید تحت فشار کاخ سفید به رژیم غاصب صهیونیستی فضای تحرک برای ایجاد مصائب و مشکلات جدید در منطقه دهند. بی‌شک این رژیم در پی ایجاد اختلاف میان کشور‌های مسلمان و سر پوش نهادن بر ۷۰ سال غصب و تجاوز و کشتار مردم مظلوم فلسطین است.

از سوی دیگر این سفر با استقبال دولت ترامپ رو به رو شد. جیسون گرینبلات، فرستاده ویژه دولت آمریکا در طرح صلح خاورمیانه گفت: ما از گرم شدن روابط میان دوستانمان در منطقه و گسترش همکاری‌های آن‌ها استقبال می‌کنیم. وی اضافه کرد: این گامی سازنده برای پیشبرد تلاش‌های ما در زمینه صلح است و برای ایجاد فضای مبتنی بر ثبات، امنیت و رفاه بین اسرائیلی‌ها، فلسطینی‌ها و همسایگان آن‌ها ضروری است. منتظریم بیشتر شاهد دیدار‌هایی مانند این باشیم.

بعد از ۲۲ سال، ۱۰ روز مانده به تحریم تهران
با این حال عده‌ای معتقدند ایران هدف اصلی نتانیاهو از انجام سفر خود بوده است. عمان تا کنون بار‌ها نقش پیام‌رسان را بین ایران و آمریکا ایفا کرده است. یکی از این پیام‌رسانی‌ها به مذاکرات هسته‌ای ایران منجر شد. آنچنان که مذاکرات مخفی ایران و آمریکا در اواخر دولت احمدی‌نژاد، توسط واسطه‌ای از عمان و در مسقط انجام شد. این مذاکرات چند دور و در سطح فرستاده ویژه از سوی دولت دو کشور انجام شد. جان کری در کتاب خاطراتش که اخیرا منتشر شده در مورد این مذاکرات در یک فصل پرداخته است.

 

آیا می‌توان سفر نخست وزیر اسرائیل بعد از ۲۲ سال به مسقط را به ایران مرتبط دانست؟ آن هم در حالی که این سفر ۱۰ روزقبل از شروع دومین تحریم‌های آمریکا علیه تهران انجام شده است؟

هر عملی را عکس العملی است به همان اندازه، اما در جهت معکوس
مهدی مطهرنیا، استاد دانشگاه و تحلیل گر مسائل بین‌الملل معتقد است: اسرائیل اکنون در حال استفاده از چالش ایران در برابر برابر خود در چارچوب مدیریت آینده زمان است. او به فرارو می‌گوید: ایران ۴۰ سال است که پرچم مبارزه با اسرائیل را در منطقه برافراشته، روز جهانی قدس اعلام کرده و تلاش کرده با وحدت اسلامی میان اعراب و تهران جبهه متحد ضد اسرائیل ایجاد کند. اما جدا از حماس و جهاد اسلامی در منطقه، بافت موقعیتی اکنون نشان دهنده همگرایی دولت‌های عربی با اسرائیل در برابر تهران است. حتی بخش قابل توجهی از ملت‌های عرب نیز با دولت‌های خود در این همگرایی همراهی دارند. به عبارت دیگر اصل سوم قانون نیوتن که می‌گوید "هر عملی را عکس العملی است به همان اندازه، اما در جهت معکوس" باید مورد توجه قرار بگیرد.

 

این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: اسرائیلی‌ها فضای معناداری برای نزدیکی به کشور‌های عربی ایجاد کرده اند. آن‌ها تلاش می‌کنند در چارچوب تئوری جنگ‌های نامتعادل و بزرگ‌نمایی قدرت منطقه‌ای ایران به عنوان یک تهدید برای کشور‌های عربی وارد عمل شوند و از فرصت‌های موجود در این چالش استفاده و تهدید‌های مندرج در چالش ایران را محدود و به فرصت تبدیل کنند. اکنون تیم ورزشی اسرائیل در قطر است. وزیر ورزش اسرائیل در منطقه تردد دارد و نتانیاهو به عمان می‌رود. این‌ها نشان می‌دهد که در چارچوب آنچه ناتوی عربی خوانده می‌شود، اعراب اکنون به طور کاملا آشکار زمینه‌های ارتباط با اسرائیل را به نمایش می‌گذارند. تابو و قبح ارتباط با اسرائیل در کشور‌های اسلامی نیز در چارچوب بهره برداری از این چالش به مثابه یک فرصت برداشته شده است.

نزدیکی اسرائیل به کشور‌های حاشیه خلیج فارس برای محاصره تهران
مطهرنیا می‌گوید: اسرائیل در سطح تحلیل میانی نیز خود را به مرز‌های جغرافیایی ایران نزدیک می‌کند. تلاش تلاویو برای نزدیکی به کشور‌های حاشیه جنوب خلیج فارس و ایجاد فضای هماهنگی با عربستان در چارچوب محاصره منطقه‌ای تهران قابل ردیابی است. من بار‌ها گفته ام که سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا در دوران پسااوباما متوجه محدود کردن همکاری‌های بین المللی با ایران و محاصره منطقه‌ای تهران خواهد بود. برای محاصره منطقه‌ای تهران به رهبری ایالات متحده آمریکا و مدیریت اسرائیل، نزدیکی تلاویو به کشور‌های منطقه از جمله عمان به عنوان نزدیک‌ترین کشور به ایران (از نظر تاریخی) در بین کشور‌های حاشیه جنوب خلیج فارس اهمیت دارد. فراموش نکنیم که عمان به واسطه کمک رژیم گذشته و محمدرضا پهلوی در اعزام نیروی نظامی در جنگ ظفار و حمایت از سلطان قابوس یک نوع وابستگی تاریخی با ایران احساس می‌کند؛ لذا اگر مردم عمان به اسرائیل نزدیک شوند نشانگری پرمعنا برای شکل‌دهی و محتوا بخشی به نوعی همگرایی و ایجاد فضای مناسب برای شناسایی اسرائیل در منطقه خواهد بود.

پیام تلاویو به تهران در عمان یا امان
این تحلیل‌گر مسائل بین‌الملل ادامه می‌دهد: به نظر می‌رسد چند منطقه از مناطق کشور‌های اسلامی در حال ایجاد فضای گفتگوی غیررسمی میان ایران و طرف‌های درگیر بین المللی این کشور هستند. این کشور‌ها چه در عمان و چه در امان پایتخت اردن، یک هدف را دنبال می‌کنند و آن ایجاد یک فضای معنادار برای رد و بدل کردن پیام‌های تهران و تلاویو و همچنین واشنگتن است.

مطهرنیا با بیان اینکه سطح سفر نخست وزیر اسرائیل همراه با همسر و تعداد موثری از اعضای کابینه اسرائیل به عمان باید مورد بررسی قرار بگیرد می‌گوید: بالتبع پیام‌هایی غیرمستقیم در این سفر رد و بدل شده و باید در انتظار سفر وزیر امور خارجه عمان یا حتی پادشاه این کشور به تهران باشیم، با وجود آنکه پادشاه عمان در وضعیت خوبی از نظر سلامت به سر نمی‌برد. این پیام در آستانه حرکت تنظیم شده علیه تهران و تحرکاتی که بعد از ۱۳ آبان ممکن است رخ دهد می‌تواند جایگاهی مهم از نظر تحلیلی در نزد اصحاب رسانه و تحلیل گران مسائل خاور میانه و ایران و اسرائیل به دنبال داشته باشد.

به اعتقاد مطهرنیا، اسرائیل عزم خود را جزم کرده که در پرونده ایران وارد یک عرصه عملیاتی و رو در رویی مستقیم شود. اسرائیلی‌ها به دنبال بهانه‌ای برای درگیری با ایران در مناطق گوناگون هستند. نوع عملکرد اسرائیلی‌ها نشان دهنده آن است که اسرائیلی‌ها در یک برآورد استراتژیک درست یا نادرست در پی ایجاد یک رزم‌آزمایی جدی‌تر از گذشته با تهران هستند و می‌خواهند قدرت نظامی و سیاسی و امنیتی خود در منطقه را وزن کشی کنند. اگرچه این را نیز بار‌ها با تهدیدات تهران از طریق بیانیه‌های سیاسی و حتی عملیات در سوریه و دیگر مناطق به نمایش گذاشته اند، اما ایران با رفتار عقلانی‌تر تلاش کرده است که این رو در رویی مستقیم تا سر حد امکان صورت نپذیرد. اسرائیل در ماه‌های گذشته شرایط جدیدی را از خود نشان می‌دهد و آن نشان دهنده تلاش برای نوعی برخورد با تهران از طریق مستقیم و وزن کشی تهدیدات ایران نسبت به تلاویو است.