«خبرنگار قرآنی» تعبیری است که دست‌مایه فعالیت‌هایی نظری و عملی بسیاری در سال‌های اخیر شده است. اما آیا این تعبیر با معناست؟ به نظر می‌رسد طرح اینچنین مفهومی لوازمی داشته باشد که هنوز برآورده نشده است.
تاسیس نهادهایی قرآنی راه را برای وضع مفاهیمی قرآنی باز کرده است، اما آیا این دو ممکن است؟ فارغ از وضعیت نهاد قرآنی، مفهومی اینچنین، باید لوازمی را رعایت کند.
به گزارش ایکنا، به این عناوین خبری توجه کنید: «ویژگی‌های مطلوب خبرنگار قرآنی» دفاع شد، «دهمین دوره آموزش خبرنگار قرآنی»، «آغاز دوره آموزشی «دانشجوخبرنگار قرآنی»، «باشگاه خبرنگاران قرآنی نقطه تلاقی خبرنگاری و موضوع‌های قرآنی است»، «تقدیر از پنج خبرنگار قرآنی در آزمون سراسری»، «برپایی دوره آموزش «خبرنگار قرآنی» در دانشکده رفاه» و...
به نظر می‌رسد حجم گسترده‌ای در خصوص تحقیق، آموزش و عمل در حوزه «خبرنگار قرآنی» وجود داشته باشد، اما آیا معنای آن مشخص است؟
دکارت شرط صدق را وضوح و تمایز می‌دانست. برای آنکه مفهومی صادق داشته باشیم باید بتوانیم آن را به وضوح و متمایز از دیگر مفاهیم تصور کنیم. در این صورت این مفهوم چقدر واضح است و تمایز خبرنگار قرآنی از خبرنگار اخلاقی، خبرنگار اسلامی، خبرنگار مسیحی و ... چیست؟ ممکن است برای مثال گفته شود خبرنگار قرآنی همان خبرنگار اسلامی است اما آیا چنین این‌همانی به راحتی مشکل را حل می‌کند. بدون وضوح این مفهوم حتی نمی‌توان مصداقی برای آن ارائه کرد یا اگر اصراری باشد درگیر مجادله‌ای مفهومی و مصداقی خواهد شد.
در این ترکیب زبانی، قرآنی بودن چه نقشی دارد؟ آیا در اینجا قرآنی بودن تغییری در ماهیت خبرنگاری ایجاد می‌کند؟ به این شکل که با این رویکرد، در هر حوزه‌ای می‌توان شاهد خبرنگار قرآنی بود؟ برای مثال آیا خبرنگار ورزشی می‌تواند قرآنی و یا غیرقرآنی باشد؟ در این صورت برگزاری دوره‌هایی با عنوان خبرنگار قرآنی چه وجهی خواهد داشت؟
معنای دیگر قرآنی بودن می‌تواند فعالیت در حوزه قرآن باشد. در این صورت می‌توان تعابیر جزئی دیگری را وضع کرد. اختصاص مفهومی برای خبر در حوزه قرآن و جدا کردن آن از حوزه‌های الهیاتی دیگر مشکلی است که امروز برای رشته الهیات نیز به وجود آمده است.
آیا خبرنگار قرآنی به غیر از سواد رسانه‌ای، باید فارغ التحصیل علوم قرآن و حدیث باشد و یا تنها آشنایی با قرآن در حد یک خبرنگار کفایت می‌کند؟ در صورت اول این مسئله چقدر عملی است و در صورت دوم آیا چیز خاصی عنوان شده است، چون خبرنگار در هر حوزه‌ای باید سوادی حداقلی در آن زمینه داشته باشد؟
ابهام دیگری که وجود دارد به معنای قرآنی بودن باز می‌گردد. مراد از قرآنی بودن چیست؟ آیا مراد آن است که آن مفهوم مورد بحث رسانه مطابق قرآن باشد؟ در این صورت آیات مرتبط با خبرنگار کدام است؟ اگر آیه مستقیمی وجود ندارد، ما چقدر مجازیم چنین توسعهای به آیات قرآنی دهیم؟ آیا در صورت چنین جوازی می‌توان سخن از کارگردانی، تهیه‌کنندگی و دیگر اصناف قرآنی به میان آورد؟
لوازم نظری «خبرنگار قرآنی»
برای تحقیق در معنای ترکیب مورد نظر می‌توان در چکیده پایان‌نامه «ویژگی‌های مطلوب خبرنگار قرآنی» که سال گذشته در دانشگاه صدا و سیما دفاع شده است، نیم‌نگاهی انداخت: خبررسانی یکی از شریان‌های مهم و حیاتی جامعه و تأمین کننده نیاز انسان به اطلاعات است. در این میان فقر رویکردی ارزش‌مدارانه و اخلاقی در جریان خبررسانی در عصر جدید کاملاً محسوس است؛ تا جایی که اصول و قوانین مدون ارتباطی که خواستگاه و ریشه‌های غربی دارد با همان بسته‌بندی برخاسته از ایدئولوژی غربی به همه کشورها صادر می‌شود. در این شرایط رویکرد و مبنای صحیح و جهانی در این زمینه را باید از یک دیدگاه فراگیر اخذ کرد. قرآن مجید دربرگیرنده همین نگاه فراگیر است. بر این اساس، از منظر قرآن خبرنگار به عنوان عنصر اصلی جریان خبررسانی، ویژگی‌ها و تخصص‌های ویژه‌ای می‌طلبد.
شناسایی همین ویژگی‌ها و مهارت‌ها برای یک خبرنگار، هدف اصلی انجام این پژوهش بوده است. اهمیت انجام چنین پژوهشی به اهمیت بهره‌گیری از کتاب وحیانی قرآن برمی‌گردد که راه تأمین همه نیازهای بشر برای سعادتمند شدن را در بردارد. برای این منظور، پژوهشگر از روش مصاحبه برای گردآوری داده‌های پژوهش استفاده کرده است و برای افزایش غنای علمی پژوهش و تکمیل داده‌های به دست آمده از طریق مصاحبه در موارد مورد نیاز به قرآن کریم نیز مراجعه کرده است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که حق‌جویی، اخلاص، اقتدار و شجاعت، امانتداری، پایبندی به مناسک شرعی، تحرک و توانایی جسمی، تحلیلگری و درک بالا، تسلط و مدیریت بحران، توجه به خودسازی، تیزبینی و نکته‌سنجی، آرامشگری و امیدبخشی، صبر و استقامت، سرعت عمل، حق‌گویی، صداقت و راستگویی، ولایت‌مداری، عفت و پاکدامنی، خودشناسی، متانت، عدالت و انصاف، استکبارستیزی، پرسشگری و مطالبه‌گری، مهرورزی، رفتار و روابط اجتماعی محترمانه، شناخت مردم و جامعه، مسئولیت‌پذیری، مهارت بالا در ارتباط‌گری، خیرخواهی، مخاطب‌شناسی، قدرت نگارش، خلاقیت، داشتن اطلاعات وسیع، ساده‌نویسی و گزیده‌گویی، تخصص و تسلط در حوزه مربوطه و قدرت بیان از ویژگی‌های مطلوب یک خبرنگار با رویکرد قرآنی است.
نگاهی به چکیده فوق ابهامات مطرح شده را نشان می‌دهد، ضرورت طرح چنین مفهومی مقابله با آن است که «اصول و قوانین مدون ارتباطی که خواستگاه و ریشه‌های غربی دارد با همان بسته‌بندی برخاسته از ایدئولوژی غربی به همه کشورها صادر» می‌کند. سؤال اساسی که می‌تواند وجود داشته باشد آن است که آیا این تقسیم بندی به غربی و شرقی کار درستی است؟ از سوی دیگر بسیاری از اخلاق‌های حرفه‌ای در زمینه پزشکی، قضاوت ورزشی و ... در غرب تدوین شده است، آیا همه این‌ها برخاسته از «ایدئولوژی غربی» است؟ سؤال اساسی‌تر آنکه اگر علم و فنی از غرب به ما رسید لزوما به ایدئولوژی غربی منجر می‌شود؟
نیم‌نگاهی به ارزش‌های خبری قرآنی مطرح شده در این پایان‌نامه نشان می‌دهد به غیر از برخی عناصر مانند «استکبارستیزی» و «ولایت‌مداری» با کمی تغییر عنوان دیگر عناصر در اخلاق‌های حرفه‌ای بین‌المللی جهانی وجود دارد. از این رو آیا ما چیزی به نام خبرنگاری قرآنی را تنها برای بیان چند مفهوم ایدئولوژیک مطرح نکرده‌ایم؟
به نظر می‌رسد طرح خبرنگار قرآنی مستلزم طرح پیشتر اخلاق حرفه‌ای قرآنی، رسانه قرآنی و ... است و بدون تعیین نظری جایگاه این مبادی ابهامات زیادی دستخوش این مفهوم خواهد بود.
