ترکمانچای تحریم

«قیمت نفت ایران دلبخواه شد، هندی‌ها از پول بلوکه ایرانی‌ها ٢,٢‌میلیارد دلار سود بردند، کالاهای بنجل‌شان را به جای پول نفت تحمیل کردند، خودروهای چینی ٢٠‌درصد گران‌تر از قیمت واقعی به ایرانی‌ها فروخته می‌شد و تا ایران اعتراض می‌کرد دبه می‌کردند...»

 

این بخشی از سوءاستفاده محدود شرکای خارجی ایران در زمان تحریم‌هاست. هند، چین، امارات و ترکیه تنها کشورهایی که حاضر بودند با ایران منزوی شده دوره تحریم معامله کنند از درهای بسته جهان به روی ایران نهایت سوءاستفاده را كردند و در قراردادهای تجاری شروطی به ایران تحمیل کردند که به گفته محمد لاهوتی، رئیس کنفدراسیون صادرات اتاق بازرگانی ایران به «شهروند» این شرایط در هیچ قرارداد بین‌المللی باب نبود و درواقع معاهده‌های ترکمانچای‌گونه به ایران تحمیل می‌شد.

 

سوءاستفاده شرکای خارجی از تحریم‌های ایران ابعاد و زوایای گوناگونی دارد. تحریم‌های سنگینی که حدود ١٠‌سال علیه ایران اعمال شد، دست شرکای خارجی ایران از هند و چین گرفته تا ترکیه و امارات و کره‌جنوبی را باز گذاشت تا نهایت استفاده از شرایطی که برایشان فراهم شده بود را ببرند؛ از خرید نفت ایران به قیمت‌های پایین تا سود سرشاری را که از پول‌های بلوکه‌شده ایران نصیب خود کردند.

 

بعد از آغاز ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد و شدت یافتن تحریم‌ها، صادرات نفت ایران با مشکلات جدی مواجه شد و بشدت سقوط کرد، پول‌های ناشی از فروش نفت که امکان برگشت آن به ایران وجود نداشت، سود قابل توجهی را نصیب شرکای محدود خارجی ما کرد و در مقابل کالاهای وارداتی به قیمت گزاف‌تری وارد کشورمان شد.

 

مصداق بارز این موضوع اقدام چینی‌ها در فروش تولیدات و محصولات خود به قیمتی بالاتر از آنچه که به سایر کشورها می‌فروختند، بود که حتی این افزایش قیمت تا دو برابر هم می‌رسید؛ آن هم کالاهای بنجل چینی. در همان زمان فعالان صنعت خودرو اعلام کردند که چینی‌ها خودروهای خود را ٢٠‌درصد گران‌تر از قیمت واقعی به ایران می‌فروشند.

 

در شرایطی که ایران پیش از اعمال تحریم‌های مربوط به برنامه هسته‌ای بیش از ٢‌میلیون بشکه صادرات نفت داشت، پس از تشدید تحریم‌ها میزان صادرات نفتش به کمتر از یک‌میلیون بشکه رسید و در این میان فقط چند کشور محدود مانند چین، هند، ترکیه و امارات نفت ایران را خریداری می‌کردند. از‌ سال ١٣٩٠ که قانون تحریم نفت ایران در آمریکا به تصویب رسید و به دنبال آن اقدام شرکت سوئیفت مبنی بر قطع همکاری با طرف‌ها و بانک‌های ایرانی، نقل و انتقالات پولی بانک‌های ایرانی با خارج از کشور از راه‌های رسمی ناممکن شد؛ درمجموع این مسائل فروش نفت ایران و دریافت پول آن از خریداران را دشوار کرد، تا جایی که حتی شرکای خارجی ایران نفت را به قیمت دلخواه خود و به نصف قیمت واقعی از ایران می‌خریدند.

 

در همین حال به دلیل قطع‌شدن ارتباطات بانکی ایران با بانک‌های دنیا، امکان دریافت پول فروش نفت از خریداران وجود نداشت و این پول باید به شکل نقدی تحویل ایران می‌شد. در این میان کشوری مانند هند حتی از پرداخت نقدی پول نفت به کشورمان هم امتناع کرد و این شرط را گذاشت که ایران باید به جای پول نفت، کالاها و محصولات هندی را خریداری کند.

 

در این میان نباید از سود هنگفتی که نصیب شرکای خارجی ایران شد، غافل بود. چند ماه پیش از امضای برجام و لغو تحریم‌ها، کارشناسان و تحلیلگران از این سود سرشار صحبت کردند.

 

به گفته غلامحسین دوانی، عضو انجمن حسابداران خبره و کارشناس اقتصاد درواقع این کشورها نه‌تنها چندین ‌سال منابع عظیمی از ذخایر ارزی ایران را در اختیار داشته‌اند، بلکه بابت نگهداری آن هم‌‌ درصد قابل توجهی سود برداشت کردند.

 

آن‌گونه که این کارشناس عنوان می‌کند، چینی‌ها و هندی‌ها در قبال بخشی از بدهی‌های خود به ایران که مربوط به پول نفت بود، خط اعتباری برای بانک‌های ایرانی و برخی مشتریان ایرانی با نرخ سود بین ٧ تا ٩‌درصد باز کردند و از پرداخت پول خودمان به خودمان، سود ٧ تا ٩‌‌درصدی ارزی دریافت کردند. چنانچه میزان ارزی که در زمان تحریم‌ها در اختیار این کشورها بود را حدود ٥٠‌‌میلیارد دلار در نظر بگیریم و سود آن را ٢‌ درصد، سود حق بیمه محافظت از ذخایر را ٢ درصد، سود خطوط اعتباری (معادل ١٠‌میلیارد دلار) را ٧‌‌درصد و سود تسعیر دوباره ارزها به وجوه محلی و وجوه محلی به ارزهای معتبر را ٢‌‌درصد تلقی کنیم، حداقل ٢/٢‌میلیارد دلار از این ذخایر از کف رفته است.

 

در همین رابطه محمد لاهوتی، رئیس کنفدراسیون صادرات اتاق بازرگانی ایران در گفت‌وگو با «شهروند» می‌گوید: در برهه‌ای از تاریخ که مصادف با شدت یافتن تحریم‌ها علیه کشورمان بود، کشورهایی مانند هند، چین، ترکیه و امارات به دلیل محدودیت‌هایی که برای ایران وجود داشت، توانستند شرایط بهتری را در چانه‌زنی‌ها داشته باشند.

 

لاهوتی با بیان این‌که در زمان تحریم‌ها ایران نمی‌توانست با تمام کشورها تعاملات تجاری داشته باشد، تأکید می‌کند که در زمان تحریم‌ها شرکایی مانند چین، هند، ترکیه و امارات از شرایط به وجود آمده به نفع اقتصاد خود استفاده کردند و منافع خارج از عرف تجاری و اقتصادی را در معامله با ایران نصیب خود کردند و درواقع سودهایی که عاید این کشورها شد، بیشتر از سودهای عرف جهانی بود.

 

به گفته این فعال اقتصادی به دلیل حجم بالای تجارت میان ایران و چین، سودی که چشم‌بادامی‌ها در زمان تحریم‌ها از معامله با کشورمان نصیب خود کردند، بیشتر از سایر کشورها بود.

 

لاهوتی در عین ‌حال می‌گوید: البته در زمان تحریم‌ها هند هم از پرداخت منابع مالی ناشی از فروش نفت به ایران سرباز زد که البته در دولت یازدهم با تدبیر بانک مرکزی، این مشکل مرتفع شد.

 

رئیس کنفدراسیون صادرات اتاق بازرگانی ایران توضیح می‌دهد که در زمان تحریم‌ها شرکای خارجی در تجارت با ایران کمتر جانب انصاف را رعایت می‌کردند و البته این اقتضای تحریم است که هزینه‌های زیادی را به کشور تحریم‌شده وارد می‌کند.

 

به گفته لاهوتی فقط سوءاستفاده‌ها به شرکای خارجی ایران محدود نمی‌شد، بلکه کسانی که از درون یا بیرون کشور واسطه‌های انجام معاملات بودند هم ثروت‌های هنگفتی را به دست آوردند.

 

او در مورد شرایط فروش نفت در زمان تحریم‌ها هم می‌گوید: در آن زمان تقاضا برای نفت ایران کاهش یافته بود و این ماده ارزشمند به قیمت کمتر از عرف و قیمت جهانی آن به فروش می‌رسید و حتی در یکی دو‌ سال پیش از امضای برجام ایران نمی‌توانست پول نفت خود را دریافت کند و خوشبختانه پس از امضای برجام و لغو تحریم‌ها این پول‌ها بتدریج در اختیار بانک مرکزی قرار گرفت.

 

مجیدرضا حریری، نایب‌رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین هم در همین رابطه به «شهروند» توضیح می‌دهد که در زمان تحریم‌ها شرکای خارجی ایران ریسک تجارت با کشورمان را پذیرفتند و البته در مقابل منافع ملی خود را هم لحاظ کردند و ما هم مجبور بودیم امتیازاتی را به این شرکا بدهیم.

 

حریری در عین‌ حال تأکید می‌کند که برخی از تاجرهای چینی از شرایط خاص ایران در زمان تحریم‌ها استفاده می‌کردند اما این‌گونه نبود که دولت چین سیاستی برای سوءاستفاده از شرایط ایران داشته باشد.

 

به گفته او در شرایط تحریم‌ها برخی تاجرها شرایطی را از نظر قیمت و شرایط پرداخت پول قرار می‌دادند و در نتیجه قدرت چانه‌زنی ما در معاملات کم می‌شد و طرف معامله از این شرایط به نفع خود استفاده می‌کرد و تمام اینها نشانه‌های زیانبار بودن تحریم‌ها برای کشورمان بود.