دومین اجلاس سران کشورهای حاشیه دریای خزر با شرکت رؤسای جمهوری این پنج کشور در تهران به کار خود خاتمه داده است.
جلسه افتتاحیه این اجلاس صبح روز سه شنبه، 16 اکتبر، با سخنرانی محمود احمدی نژاد، رییس جمهور ایران، آغاز به کار کرد و الهام علی اف، نورسلطان نظربایف، ولادیمیر پوتین و قربان قلی بردی محمداف، رییسان جمهوری آذربایجان، قزاقستان، روسیه و ترکمنستان سخنرانی کردند.
این اجلاس در تالار حافظیه در مجموعه کاخ سعدآباد تهران برگزار شد و سران کشورهای حاشیه خزر در نشست نهایی خود در بعد از ظهر سه شنبه، اعلامیه نهایی اجلاس را تصویب کردند.
نخستین اجلاس رسمی سران این پنج کشور در سال 2003 به ابتکار رییس جمهور وقت ترکمنستان در عشق آباد برگزار شد اما در مورد تعیین رژیم حقوقی خزر به نتیجه نهایی نرسید.
محمود احمدی نژاد، رییس جمهور ایران و میزبان اجلاس سران، در سخنان افتتاحیه خود با یادآوری اجلاس عشق آباد گفت که دولت های پنج کشور شرکت کننده در فاصله بین دو اجلاس به مذاکرات خود ادامه داده اند و در مواردی به توافق هایی دست یافته اند هرچند برخی از ابعاد مهم حقوقی دریای خزر همچنان در دست مذاکره است.
آقای احمدی نژاد ادامه مذاکرات را به معنی فقدان هرنوع ترتیبات حقوقی ندانست و از آزادی کشتیرانی تجاری کشورهای ساحلی، منع تردد کشتی های حامل پرچم کشورهای غیرساحلی، و ایجاد کمربند انحصاری شیلات به عنوان مواردی که مورد توافق قرار گرفته و به اجرا گذاشته شده نام برد.
رییس جمهور ایران پیشنهادهایی را نیز برای گسترش همکاری کشورهای حاشیه دریای خزر مطرح کرد.
جلوگیری از حضور نظامی خارجی
از جمله پیشنهادهای آقای احمدی نژاد ایجاد نوعی سازمان منطقه ای برای همکاری جمعی برای حفظ امنیت دریای خزر و جلوگیری از رقابت های نظامی کشورهای ساحلی، مقابله با حضور بیگانگان و مبارزه با جرایم سازمان یافته بوده است.
همکاری در بهره برداری از ذخایر انرژی و انتقال آن به خارج از کوتاهترین مسیر ممکن، تدوین پروتکل های مربوط به حفاظت محیط زیست خزر - موسوم به کنوانسیون تهران - و اجرایی شدن آن، برگزاری مرتب جلساتی در سطح وزیران خارجه و سران این کشورها از دیگر پیشنهادهایی بود که رییس جمهور ایران در اجلاس افتتاحیه مطرح کرد.
ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، در سخنان خود در نشست افتتاحیه اجلاس تهران روابط دوستانه با کشورهای همسایه را از اولویت های سیاست خارجی کشور خود برشمرد و افزود که روسیه خواستار اتحاد کشورهای ساحلی خزر است.
پوتین همکاری در مدیریت ذخایر دریا و استفاده مشترک از این ذخایر را ضروری دانست و گفت که در شمال دریای خزر محدودیت هایی در استفاده از ذخایر دریا وجود دارد و باید کشورهای واقع در بخش جنوبی خزر راه حل قابل قبولی برای این مساله ارائه دهند و برای این منظور، منتظر تعیین رژیم حقوقی دریا نباشند.
رییس جمهور روسیه گفت که مسایل خزر باید بدون توسل به زور و حتی فکر توسل به زور حل و فصل شود و کشورهای همسایه نباید خاک خود را برای عملیات نظامی در اختیار کشورهای دیگر قرار دهند.
وی رعایت حقوق تمامی کشورهای حاشیه در کشتیرانی، توجه به حفظ محیط زیست در بهره برداری از نفت و گاز و مبارزه با تروریسم جهانی و افراطگرایی را از عوامل مهم در حفظ امنیت خزر معرفی کرد.
الهام علی اف، رییس جمهور آذربایجان، در سخنان خود در اجلاس تهران به تفاهم و تقویت دوستی بین کشورهای حاشیه خزر اشاره کرد.
در میان کشورهای حاشیه خزر، آذربایجان روابط نزدیکتری با غرب دارد و شرکت های نفتی غربی در بخش اکتشاف و استخراج نفت این کشور فعالیت گسترده ای دارند.
نظرات آذربایجان و قزاقستان رییس جمهور آذربایجان ضمن تاکید بر لزوم تعیین رژیم حقوقی خزر، گفت که برای قراردادهای بین این کشور با روسیه و قزاقستان اهمیت بیشتری قایل است.
کشورهای آذربایجان قراردادهای دوجانبه ای را با روسیه و قزاقستان در مورد مرزبندی مناطقی از دریا که با این کشورها مشترک است امضا کرده در حالیکه تا کنون ایران هر نوع قرارداد دوجانبه را مردود دانسته و خواستار همکاری هر پنج کشور و استفاده مشاع از منابع دریای خزر بوده است.
علی اف بر اهمیت توافقهای قبلی با روسیه و قزاقستان تاکید کرده است
نورسلطان نظربایف، رییس جمهور قزاقستان نیز در سخنرانی خود ضمن تشویق کشورهای عضو به دستیابی به توافق بر سر رژیم حقوقی دریای خزر گفت که توافق حقوقی بین ایران و شوروی سابق به تاریخ پیوسته است.
براساس معاهده ایران و اتحاد شوروی، خزر یک دریاچه مرزی محسوب می شد هرچند دو طرف توافق کرده بودند که دو کشور به طور مشترک از منابع آن بهره برداری کنند.
قزاقستان، آذربایجان و روسیه از تقسیم دریای خزر بین کشورهای ساحلی بر اساس طول ساحل هرکدام و حاکمیت هر کشور بر حوزه متعلق به آن حمایت می کنند.
جلسه افتتاحیه اجلاس سران خزر قبل از ظهر روز سه شنبه پایان یافت و در نشست بعد از ظهر، رهبران شرکت کننده اعلامیه ای را در بیست و پنج ماده حاوی نظرات مشترک خود امضا کردند.
اعلامیه مشترک در این اعلامیه بر ادامه مذاکرات برای تعیین رژیم حقوقی خزر و همکاری در حفظ محیط زیست تاکید شده است.
در بخش دیگری از این اعلامیه، امضا کنندگان خواستار بهره برداری از ظرفیت های حمل و نقل منطقه ای از جمله از طریق ایجاد و توسعه راه های ترانزیت شده اند.
طرفهای امضاکننده از روند مذاکرات پیرامون رژیم حقوقی دریای خزر بر اساس احترام متقابل، حسن تفاهم، برابری حقوق و موازین پذیرفته شده بین المللی در فضای گفتگوهای دوستانه ابراز رضایت کرده و ضرورت ادامه فعالانه این مذاکرات را خاطر نشان کردند
اعلامیه نهایی اجلاس تهران شرکت کنندگان در اجلاس تهران از ادامه تلاش برای دستیابی به یک رژیم حقوقی جامع برای دریای خزر حمایت کرده اند.
در این اعلامیه آمده است که کشورهای امضا کننده به اقدامات نظامی علیه یکدیگر دست نخواهند زد و به کشورهای دیگر نیز اجازه استفاده از قلمرو خود به این منظور را نخواهند داد.
امضاکنندگان این اعلامیه تعهد کرده اند به ایجاد"نظام جهانی جدید چند قطبی، کاملتر و عادلانه تر در زمینه های سیاسی، اقتصادی و حقوقی" و تحکیم نقش محوری سازمان ملل در حفاظت از صلح و امنیت جهانی کمک کنند.
طرفهای امضاکننده تروریسم بین الملل، جدایی طلبی خصمانه و سایر مظاهر زورگویی افراطگرایان و همچنین تجارت غیرقانونی مواد مخدر و اسلحه و اشکال دیگر فعالیت های جنایی سازمان یافته فراملی را یک خطر جهانی تلقی می کنند که امنیت جامعه جهانی و ثبات سیاسی بین المللی را مورد تهدید قرار می دهد
اطلاعیه اجلاس تهران در بخشی از این اعلامیه، کشورهای شرکت کننده در اجلاس تهران ضمن حمایت از معاهده منع گسترش جنگ افزارهای اتمی، از حق امضا کنندگان این معاهده برای بهره برداری صلح آمیز از انرژی هسته ای تاکید نهاده اند.
سران کشورهای ساحلی خزر در بخش دیگری از اعلامیه خود "تروریسم، جدایی طلبی خصمانه" و تجارت مواد مخدر و فعالیت های جنایی سازمان یافته را تهدیدی برای امنیت جهانی توصیف کرده و گفته اند که "تروریسم نمی تواند و نباید با هیچ دینی، ملتی، تمدنی یا گروه نژادی ارتباط داده شود."
در این اطلاعیه پیش بینی شده است که اجلاس بعدی سران کشورهای ساحلی خزر در ماه اکتبر سال آینده در باکو برگزار خواهد شد.
