نستعلیق ایرانی ثبت جهانی می‌شود

رئیس شورای عالی انجمن خوشنویسان ایران گفت: با همکاری یونسکو درصدد ثبت جهانی خط نستعلیق ایرانی هستیم و باید در این زمینه، از ترک‌ها که اقداماتی را در این زمینه انجام داده‌اند، پیشی بگیریم.

به گزارش ایسنا، نشست انجمن خوشنویسان ایران با حضور محمدحسین ساکت - نماینده وزیر ارشاد -، جواد بختیاری - رئیس شورای عالی انجمن خوشنویسان ایران -، یدالله کابلی - عضو شورای ارزشیابی این انجمن -، علی‌اشرف صندوق‌آبادی - عضو شورای عالی انجمن - و عارف براتی - مدیر اجرایی - برگزار شد.

این جلسه بعد از آن برگزار می‌شود که «خط نستعلیق» در پاویون امارات متحده‌ی عربی در اکسپوی 2015 میلان به‌عنوان هنر آن کشور معرفی و هیچ اشاره‌ای هم به سابقه و ریشه‌ی تاریخی این هنر در ایران نشده بود. این درحالی است که مسؤولان ایرانی حاضر در اکسپو، به این تبلیغات هیچ واکنشی نشان ندادند.

بختیاری در این نشست با اشاره به این‌که چالش ثبت انجمن خوشنویسان ایران درس بزرگی داشت، گفت:‌ این اتفاق باعث شد بفهمیم که اگر سعه صدر داشته باشیم، آستانه تحمل‌مان را بالا ببریم و براساس خرد جمعی عمل کنیم و تحمل سلیقه‌های مختلف را داشته باشیم، آغوش آینده‌ای خوب به روی‌مان باز خواهد شد، وگرنه در مسیر نزولی قرار خواهیم گرفت. خوشبختانه انجمن سربلند بیرون آمد و موفق شدیم بعد از 20 سال، آن را به ثبت برسانیم. اکنون آینده‌های فراخ و پر از امید و فعالیت روبه‌روی انجمن است.

او ادامه داد: انجمن مجموعه‌ای از پتانسیل‌های فوق‌العاده در عرصه فرهنگ و هنر است و پیشینه‌ای قوی دارد. نیروی انسانی، فرهیخته و تحصیلکرده‌ای نیز در انجمن فعالیت می‌کنند. در دهه گذشته، به هر دلیل فرصت کار جمعی فراهم نشد، اما اکنون در شرایط نوینی قرار داریم که امیدواریم با اتکا به انرژی فوق‌العاده در یکی - دو سال آینده، حتی در خاورمیانه یک انجمن نمونه باشیم.

رئیس شورای عالی انجمن خوشنویسان ایران به برنامه‌های تدوین‌شده این انجمن اشاره کرد و گفت: حدود 17 کمیته مختلف تدوین شده‌اند و کار خود را با یارگیری آغاز کرده‌اند تا در تصمیم‌گیری‌ها موثر باشند. همچنین قرار است همایش بزرگ «صلح در آیینه هنر و ادبیات» با همکاری کمیسیون یونسکو، تالار وحدت،‌ بنیاد رودکی و بنیاد آفرینش‌های هنری نیاوران برگزار شود. همچنین جایزه بزرگ خوشنویسی را برای بهار سال آینده پیش‌بینی کرده‌ایم. حق طبیعی جامعه ایرانی است که جایزه‌ای را برای هنر تاریخی‌اش داشته باشد. علاوه بر این، سه پنج‌شنبه در هر ماه نشست‌های تخصصی در موزه هنرهای دینی امام علی (ع) با حضور اساتید با قوت برگزار می‌شود و مکانی برای تبلیغ دیالوگ و گفت‌وگو و تبادل افکار و اندیشه است. با توجه به این‌که نمره ما در این زمینه، پایین است باید در حوزه نظری با جدیت فعالیت کنیم.

این هنرمند همچنین به پیگیری انجمن برای ثبت خط نستعلیق اشاره و بیان کرد: خط نستعلیق، هنر شناسنامه‌ای ما است و تنها دست‌ساخته بشر در طول اعصار است که ساختار زیبایی‌شناختی براساس نسبت‌های طلایی دارد. اقدامات اولیه برای ثبت این هنر انجام شده و یونسکو پیگیر ماجرا است.

او ادامه داد: خط نستعلیق و شکسته‌نستعلیق آیینه‌ی تمام‌نمای ذوق ایرانی هستند و از هم جداشدنی نیستند، ولی چون خط نستعلیق شناخته‌شده‌تر است و از نظر تشکیلاتی تقدم تاریخی دارد، برای ثبت جهانی کارها سریع‌تر پیش می‌رود. ترک‌ها مشغول انجام اقداماتی در این زمینه هستند که باید پیش‌دستی کنیم. انواع دیگر خط مثل ثلث، ریحان و ... نیز ذات ایرانی دارند، اما فعلا اگر بتوانیم قدم اول را محکم برداریم می‌توانیم در این زمینه هم فعالیت کنیم.

بختیاری در بخش دیگری از سخنانش درباره مشکلات به‌وجود آمده در زمینه تشکیل و ثبت انجمن خوشنویسان ایران، گفت: با توجه به این‌که 90 درصد ذهن ما کار هنری بوده و در زمینه تشکیلات، منسجم عمل نکرده‌ایم، برخی افراد به‌خاطر منافع نازل مالی، انجمن را به چالش کشاندند و باعث مشکلات بعدی برای ثبت نشدن آن شدند. مهم‌ترین دلیل ثبت نشدن انجمن، نبودن اشراف کامل بر امور اداری و تشکیلاتی بود و برخی افراد از این خلأ‌ها استفاده کردند. خوشبختانه تجربیات 20 ساله به ما کمک کرد که منسجم شویم و از اشتباه‌های گذشته درس بگیریم.

رئیس شورای عالی انجمن خوشنویسان درباره جزئیات برگزاری همایش «صلح در آیینه هنر و ادبیات» گفت:‌ دو - سه سالی است که درگیر این طرح هستیم و به تازگی شکل قانونی گرفته است. این همایش ترکیبی از سه اپیزود خوشنویسی، ادبیات و موسیقی است که با حضور استادان تراز اول خوشنویسی و استادان ادبیات که مقالاتی در زمینه صلح دارند برگزار می‌شود. در کمیته ادبیات اساتیدی مانند میرجلال‌الدین کزازی، اصغر دادبه، محمدعلی اسلامی ندوشن و الهی قمشه‌ای حضور دارند. در کمیته موسیقی هم کنسرت بزرگ کیوان ساکت با رهبری فرهاد فخر‌الدینی در حوزه موسیقی ملل برگزار می‌شود. این همایش 11 دی‌ماه امسال در تالار وحدت افتتاح می‌شود و به مدت 10 روز ادامه خواهد داشت. نمایشگاه‌ها نیز در بنیاد نیاوران برگزار خواهند شد. همچنین کلیپی نیم ساعته از هنرمندان شاخص رشته‌های مختلف که یک جمله درباره صلح گفته‌اند، تهیه شده که در همایش پخش می‌شود.

بختیاری درباره دلیل برگزاری جایزه بزرگ خوشنویسی در ایران، توضیح داد: ترک‌ها و کشورهای خلیج فارس در این زمینه خیلی فعال هستند. آن‌ها سلیقه‌های هنری خود را به هنرمندان ما تحمیل می‌کنند و جوایز خوبی می‌دهند که وسوسه‌انگیز است. به همین دلیل گاهی این جوایز باعث می‌شود هنرمندان تغییر شیوه دهند. البته ما فعلا نمی‌توانیم از نظر مالی با این کشورها رقابت کنیم، اما با انجام صحبت‌های مقدماتی، قرار است جایزه کلان باشد و برای هنرمندان‌مان و همچنین هنرمندان منطقه جذابیت داشته باشد. داوران مطرح منطقه که جهت‌دار نباشند انتخاب می‌شوند، تا حدودی هم با شهرداری صحبت شده است.

در بخش دیگری از این نشست، محمدحسین ساکت - نماینده وزیر ارشاد در انجمن خوشنویسان - با بیان اینکه این انجمن از دیرین‌ترین و سازمانی‌ترین انجمن‌های هنری و علمی ایران است، گفت: این انجمن با همگامی استادان سرشناس خوشنویسی، پیشینه بسیار درخشانی دارد. مدتی بود که به علت دوگانگی‌های موجود دچار رکود، آهستگی و حتی پس‌رفتگی در برخی جنبه‌های هنری شده بودیم. این شکاف و بی‌بهرگی چند سالی به درازا کشید، اما خوشبختانه پس از یک بررسی و دست یازیدن به کار بسیار بزرگ و برخاسته از یک شهامت و دلسوزی به‌وسیله وزیر ارشاد تصمیم گرفته شد به این بی‌سروسامانی پایان داده شود.

او ادامه داد: آذر‌ماه سال گذشته به من به‌عنوان نماینده ارشاد در انجمن خوشنویسان، مأموریتی داده شد تا به کشمش‌ها پایان دهیم. پس از برگزاری نشست‌های گوناگون و گفت‌وگو با استادان سرشناس، سرانجام انجمن پس از برگزاری مجمع عمومی در مردادماه 94 به ثبت رسمی رسید. در تاریخ 24 آبان‌ماه امسال رسما در روزنامه جمهوری اسلامی چاپ شد و اکنون تنها انجمن رسمی و قانونی خوشنویسی از نگاه حقوقی و سازمانی است.

ساکت همچنین بیان کرد: برای نخستین‌بار بر آن هستیم که همایشی با حضور بانوان خوشنویس ایران داشته باشیم. ما حدود 1400 بانوی خوشنویس داریم که برخی از آن‌ها در مرحله استادی هستند. اگر بتوانیم در آینده نزدیک بانوان منطقه را هم با این همایش همراه کنیم، دستاورد سترگی درپی خواهد داشت. انجمن با این‌که فراز و نشیب‌های بسیاری را داشته و روزهای سختی را پشت سر گذاشته، اکنون به راه همواری گام نهاده است که یاری همه هنرمندان را در سراسر ایران خواستار است.

نماینده وزیر ارشاد ادامه داد: نباید به شمع فروزنده‌ای که بیش از هزار سال است دیرپایی دارد و یک هنر دیرین و مقدس در فرهنگ ایرانی است، بی‌توجهی شود. هر روز باید بکوشیم که به توانمندی این هنر بیفزاییم. هویت و ملیت ما به خوشنویسی و خط نستعلیق گره خورده است. باید کاری کنیم که از دیگر کشورها در این زمینه واپس نمانیم.

ساکت اظهار کرد: از نظر سیاسی و هنری باید تلاش زیادی باید برای ثبت شاخه‌های هنر خوشنویسی صورت بگیرد. انجمن باید فکری هم به حال هنر نقاشی‌خط کند و در اصلاح و تصحیح اساسنامه، در آن بگنجاند. همه مدیران کل ارشاد و روسای اداره‌های سراسر کشور از امروز قانونا ملزم هستند تمام امکانات را در دسترس انجمن بگذارند. از آغاز آذرماه هیچ بهانه‌ای از آن‌ها پذیرفته نیست. برخی مقامات ارشاد در استان‌ها یا شهرستان‌ها که به بهانه‌های مختلف با این گروه همکاری نمی‌کردند اکنون باید در کنار انجمن باشند.

او در بخش دیگری از سخنانش به خلأ خوشنویسی در زمینه آموزش و پرورش اشاره کرد و گفت: برای پیشگیری از جرایم در میان نوجوانان و جوانان و همچنین ارتقای این هنر، آموزش و پرورش باید قراردادی با انجمن ببندند تا انجمن استادانی را معرفی کند تا در برنامه‌های درسی حضور داشته باشند. متأسفانه شاهد هستیم که معلمان ورزشی یا ریاضی کلاس‌های خوشنویسی را اداره می‌کنند. همچنین بهتر است شهرداری برای شعارهایی که در اتوبوس و مترو استفاده می‌کنند و شاهد هستیم بعضی از کلمات و احادیث غلط هستند و با هنر خوشنویسی نیز نشان داده می‌شوند، با انجمن مشورت کند.

او همچنین با اشاره به موضوع وقف در این هنر، افزود: برای ترویج هنر و چاپ و نشر آثار گذشتگان به موضوع وقف باید توجه شود. گاهی می‌بینیم که برای برگرداندن یک نسخه خطی از یک هنرمند سرشناس بودجه‌ای وجود ندارد. اگر فرهنگ عمومی را به این طرف بکشانیم و وقف را در مسائل هنری وارد کنیم، یک کار پسندیده خواهد بود.

در بخش دیگری از این نشست، یدالله کابلی - هنرمند خوشنویس و عضو شورای ارزشیابی هنری انجمن - با اشاره به این‌که هنر نقش گسترده‌ای در زندگی بشری دارد، گفت: هنر خوشنویسی نقش بزرگی در توسعه و ترویج ادب، اخلاق، فضیلت و کمال ایفا کرده است. این نگاه تاریخی از گذشته تا کنون وجود داشته و هنرمندان این عرصه همه اهل اتصال و معنا بوده‌اند. انجمن اگر بخواهد به چیز ارزشمندی مباهات کند، آن چیز بحث علمی و نظری در زمینه انسان‌مداری و تشخص انسانی و همچنین ابعاد کیفی و فعالیت‌های عملی در طول قرن گذشته توسط هنرمندان و استادان است.

او ادامه داد: در این مقطع باید از حقانیت همه کسانی که در طول نیم قرن گذشته، خود را عضو انجمن می‌دانند دفاع کنیم. انجمن برای همه خوشنویسان نام مقدس و کانون مهر و عشق و فضیلت است که جزو مجموعه‌های بی‌نظیر در فرهنگ و هنر کشور به‌شمار می‌رود. این قضاوتی است که همه متولیان و مسوولان به آن اذعان دارند. شاید دلیل عمده تشکیل این انجمن، دغدغه ساماندهی این فضای ارزشمند باشد تا بتوانیم جایگاه حقیقی خود را برای خودمان، جامعه و فرهنگ و تاریخ بیان کنیم.

کابلی همچنین بیان کرد: در این نشست از خط نستعلیق و لزوم ثبت جهانی آن سخن گفته شد. به‌عنوان هنرمندی که در محضر خداوند هستم، نمی‌توانم از خط شکسته که آخرین ابداع و ذوق ایرانی‌ها در نیمه اول قرن یازدهم بوده، صحبتی نکنم. خط شکسته به‌عنوان بهار خط نستعلیق مطرح است. در سال 1350 نقطه آغاز فعالیت‌های هنرمندان در دوران معاصر شکل گرفت. در همین چهار دهه شاهد ظهور چهره‌های درخشانی در این خط بودیم که اکنون مایه مباهات هستند. جلوه های بدیع این خط توسط درویش عبدالمجید طالقانی، فاتح بلندترین قله‌های زیبایی‌شناختی خوشنویسی ایرانی نشان داده شده‌اند.

این هنرمند همچنین به تعداد زیاد خوشنویسان در انجمن اشاره کرد و گفت: سال 1350 که قرار بود نمایشگاهی برگزار شود، دو زن خوشنویس داشتیم که آثار آن‌ها را پنهان می‌کردیم؛ اما اکنون جمعیت کثیری از هنرمندان انجمن، یعنی حدود 70 درصد آن‌ها زنان هستند و این بزرگترین دستاورد و رخداد برای انجمن است.

در بخش دیگری از این نشست، علی‌اشرف صندوق‌آبادی - عضو شورای عالی انجمن خوشنویسان ایران - با بیان این‌که انجمن پس از هشت سال داشتن تلاطم و چالش با حضور و پشتیبانی همه خوشنویسان فهیم و با بصیرت کار خود را در پیش گرفته است، گفت: با پایمردی و پشت گرمی هنرمندان در اقصی‌ نقاط کشور توانستیم شاهد ثبت انجمن باشیم. از وزارت ارشاد نیز تشکر می‌کنم که بر مدار قانون حرکت کرد و این موضوع را با بصیرت و آینده‌نگری دنبال کرد. امروز خوشحالیم که فصل نوینی در خوشنویسی ایران آغاز شده است و امیدواریم با اتحاد و همدلی و همراهی همه جامعه خوشنویسی کشور به پیش برویم. انجمن خانه همه خوشنویسان کشور است. ما هیچ‌کس را غریبه نمی‌دانیم. امروز آغوش انجمن روی همه خوشنویسان از اساتید گرفته تا هنرجویان باز است.

او ادامه داد: امروز باید براساس خردجمعی و حرکت بر مدار عقلانیت و قانون پیش برویم تا افق بسیار روشن و باشکوهی جلوی روی انجمن داشته باشیم.

صندوق‌آبادی افزود: ثبت نشدن انجمن به‌دلیل کوتاهی و نداشتن تسلط بر مباحث اداری و قانونی پیش آمد. هشت سال بود که ما این چالش را داشتیم. اکنون با بصیرت جامعه خوشنویسی توانستیم این مشکل را حل کنیم. امیدواریم بعد از این، این چالش را که از به‌وجود آمدن آن متأسف هستیم، نداشته باشیم. ساحت هنر از این چالش‌ها به دور است.

در پایان این نشست، عارف براتی - مدیر اجرایی انجمن خوشنویسان ایران - نیز با ارائه آماری از بخش آموزش این انجمن، اظهار کرد: انجمن در حال حاضر 278 شعبه دارد و حدود 2400 مدرس مشغول آموزش هستند. 2058 کلاس داریم که در هر کلاس 14 تا 30 نفر هنرجو مشغول تحصیل هستند. تعداد فارغ‌التحصیلان تا امروز 14 هزار و 732 نفر از مقطع ممتاز به بالا است. 3673 نفر فوق ممتاز و 245 نفر استاد داریم. از میان این استادان 208 نفر استاد نستعلیق، 30 نفر استاد خط شکسته و 15 نفر استاد نسخ و ثلث هستند. همچنین امیدواریم 950 شعبه به تعداد فرمانداری‌های کل کشور، در آینده مشغول به فعالیت باشند.

وی افزود: خانواده درجه اول خوشنویسی، 500 هزار نفر هستند. امیدواریم در بخش مسکن، دولت و شهرداری سازوکاری را داشته باشند تا همزمان با پایان کار، آثار هنری شناسنامه‌دار در این مکان‌ها نصب شود. در بخش آموزش نیز واحدهای درسی خوشنویسی که در گذر زمان حذف شده، باید دوباره جایگزین شود. در بهره‌برداری از آیات، اشعار و امثال‌الحکم در قالب هنر خوشنویسی هم باید بهترین شرایط برای تلطیف روحیه جامعه فراهم شود.