باران اسیدی چیست؟!

فرارو- یاشار بوم راشین؛ باران اسیدی نتیجه آلودگی هواست. وقتی که هر نوع سوختی سوزانده می‌شود مقدار زیادی مواد شیمیایی مختلف تولید می‌نماید. دود حاصل از یک آتش سوزی و یا بخارت بیرون آمده از اگزوز اتومبیل تنها شامل ذرات دوده خاکستری نیستند که می‌توانند دیده شوند. آن‌ها شامل گازهای غیر قابل رویتی نیز هستند که برای محیط زیست می‌توانند مضر‌تر از آلاینده‌های قابل رویت باشند.

ایستگاه‌های تولید نیرو، کارخانجات و ماشین‌ها همگی سوخت می‌سوزانند و بنابراین همگی تولید کننده گازهای آلاینده هستند.

بعضی از این گاز‌ها (به ویژه اکسیدهای نیتروژن و دی اکسید گوگرد) با قطرات ریز آب ابر‌ها واکنش کرده و تشکیل اسیدهای سولفوریک و نیتریک را می‌دهند.

بارانی که از این ابر‌ها فرو می‌ریزد در واقع اسید خیلی ضعیفی است و این دلیلی است که چرا این باران، اسیدی نامیده می‌شود.

اسیدیته باران اسیدی چقدر است؟
اسیدیته بر حسب پی اچ اندازه گیری می‌شود. این مقیاس اعداد صفر تا ۱۴ را شامل می‌شود. بیشترین اسیدیته صفر است و ۱۴ نشانه بیشترین قلیاییت (مخالف اسیدیته) می‌باشد. ما پی اچ ۷ هر چیزی را خنثی می‌نامیم که نشانه این است که آن چیز نه اسیدی و نه قلیلیی است.

اسیدهای خیلی قوی در تماس با پوست آن را می‌سوزانند و بعلاوه فلزات را هم تخریب می‌کنند. باران اسیدی خیلی خیلی ضعیف‌تر است و در تماس با پوست آن را نخواهد سوزاند.

باران همیشه تا حدی اسیدی است زیرا همواره در اختلاط با اکسیدهای هوا به سر می‌برد. باران غیر آلوده پی اچ بین ۵ و ۶ دارد. وقتی که آب با اکسیدهای نیتروژن و دی اکسید گوگرد آلوده‌تر می‌شود، اسیدیته آن زیاد می‌شود و پی اچ به حدود ۴ می‌رسد. باران‌های اسیدی نیز به ثبت رسیده‌اند که پی اچ ۲ داشته‌اند.

سرکه پی اچ ۲. ۲ و آبلیمو پی اچ ۲. ۳ (دو و سه دهم) دارد. حتی قوی‌ترین باران اسیدی ثبت شده پی اچ برابر سرکه یا آبلیمو دارد و ما می‌دانیم که آن‌ها مضر نیستند. پس چرا در باره باران اسیدی نگران هستیم؟

تاثیرات باران اسیدی
باران اسیدی می‌تواند فواصل طولانی را در اتمسفر طی کند و نه تنها کشور به کشور بلکه قاره به قاره را بپیماید.

باران اسیدی می‌تواند شکل برف، مه یا غبار خشک بگیرد. باران اسیدی می‌تواند مایل‌ها از منبع آلودگی فاصله بگیرد اما در محل ریزش به خاک، درختان، ساختمان‌ها و آب آسیب می‌زند.

تمامی جنگل‌های دنیا در حال از بین رفتن هستند و ماهی‌ها از چنین جریانی پیروی می‌کنند. در اسکاندیناوی دریاچه‌های مرده‌ای هستند که کاملا شفاف هستند و هیچ گیاه و یا موجود زنده دیگری در آن‌ها وجود ندارد.

بسیاری از ماهی‌های آب شیرین بریتانیا در معرض تهدیدند و گزارش‌هایی دال بر اینکه بسیاری از ماهی‌ها، تغییر شکل یافته از تخم بیرون آمده‌اند وجود دارد.

این امر موجب می‌شود که حیوانات و پرندگانی که از ماهی‌ها تغذیه می‌کنند هم مورد تاثیر قرار بگیرند. آیا مسئول همه این‌ها باران اسیدی است؟ متخصصین پژوهش‌های فراوانی را برای اینکه متوجه شوند باران اسیدی چقدر روی محیط زیست اثر می‌گذارد، انجام داده‌اند.

جنگل‌ها
شاید فکر شود که باران اسیدی باعث می‌شود که درخت‌ها آرام‌تر رشد کنند و یا حتی بمیرند اما از نظر متخصصین و دانشمندان موضوع فقط این نیست. مشخص شده که مقدار یکسان از باران اسیدی در بعضی جا‌ها بیش از جاهای دیگر تاثیر می‌گذارد.

در جنگل‌ها به مجرد بارش، باران اسیدی از طریق برگ‌های درختان چکیده و در خاک زیر، جریان می‌یابد. مقداری از آن راهش را به سوی انهار یافته و در ‌‌نهایت وارد رودخانه‌ها و دریاچه‌ها می‌شود. بعضی از خاک‌ها به خنثی سازی اسید کمک می‌کنند زیرا خاصیتی دارند که در اصطلاح «ظرفیت بافری» نامیده می‌شود.

خاک‌های دیگر مختصرا اسیدی شده و به ویژه مستعد باران اسیدی می‌شوند.

باران اسیدی از راههای گوناگون روی درختان اثر می‌گذارد. این راه‌ها عبارتند از:
انحلال و شستشوی مواد مغذی و معدنی خاک که به رشد گیاه کمک می‌کنند.

مواد مضری همچون آلومینیم را به داخل خاک‌‌ رها می‌کند.

با از بین بردن پوشش حفاظتی مومی برگ‌ها، به آن‌ها آسیب رسانده و مانع می‌شود که آن‌ها به خوبی فتوسنتز نمایند.

ترکیبی از این تاثیرات درختان را ضعیف می‌کند و گیاهان دیگر نیز ممکن است به همین گونه آسیب ببینند.

دریاچه‌ها و رودخانه‌ها
کاملا آشکار است که سکونت گاه‌های آبی توسط باران اسیدی تحت تاثیر قرار می‌گیرند. باران اسیدی روی زمین جریان یافته و خود را به رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و مرداب‌ها می‌رساند. همچنین باران اسیدی می‌تواند مستقیما روی این حوزه‌ها فرو بریزد.

با افزایش اسیدیته دریاچه، آب زلال‌تر شده و تعداد ماهی‌ها و حیوانات آبزی کاهش می‌یابد. بعضی از گونه‌های گیاهان و حیوانات بهتر از دیگران در آب‌های اسیدی زنده می‌مانند.

بعد از ماهی‌هایی همچون کپور، قزل آلا و قنات، ماهی‌هایی همچون می‌گوی آب شیرین، صدف و حلزون بیش از دیگران تحت تاثیر اسیدی شدن قرار می‌گیرند.

تخم‌ها و نوزادان ماهی‌ها بیشترین تاثیر را می‌پذیرند و اسیدیته آب می‌تواند موجب تغییر شکل نوزادان شده و باعث شود که تخم‌ها به گونه مناسبی باز نشوند.

اسیدیته آب تنها تاثیر مستقیم روی گونه‌ها ندارد، بلکه مواد سمی همچون آلومینیم را از خاک به درون آب‌ها‌‌ رها کرده و به ماهی‌ها و دیگر حیوانات آبزی آزار می‌رساند.

دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و برکه‌ها هر یک اکوسیستم شکننده خود را دارند و دارای گونه‌های مختلفی از گیاهان و حیوانات هستند که برای بقا وابسته به یکدیگرند.

اگر یک گونه ماهی ناپدید شود، حیواناتی که از آن تغذیه می‌کنند نیز به تدریج از بین خواهند رفت. اگر ماهی مرده برای تغذیه گونه‌های ویژه‌ای از حشرات بزرگ مورد استفاده قرار گیرد، جمعیت حشره به سرعت رشد خواهد کرد و این امر به نوبه خود بر جمعیت حشرات کوچک و پلانکتون‌هایی که مورد تغذیه حشرات بزرگ‌تر هستند اثر می‌گذارد.

ساختمان‌ها
آب و هوا، آب، باد، یخ و برف همگی کمک می‌کنند که فرآیند فرسایش اتفاق بیفتد اما متاسفانه باران اسیدی سرعت فرسایش را زیاد‌تر هم می‌کند.

مجسمه‌ها، ساختمان‌ها، وسایط نقلیه، لوله‌ها و کابل‌ها همگی از این قضیه متاثر خواهند شد. چیزهای ساخته شده از ماسه سنگ و سنگ آهک بیشترین تاثیر را خواهند پذیرفت و این نوع سنگ‌ها به ویژه مستعد بوده و به‌‌ همان اندازه باران اسیدی از آلودگی هوای حاصله از گاز‌ها آسیب خواهند دید.

باران اسیدی از کجا می‌آید؟
تا همین اواخر آلودگی هوا محلی قلمداد می‌شد. در اواخر ۱۹۵۰ بود که برای اولین بار در اسکاندیناوی جنوبی این مشکل دیده شد و بعد از آن بود که مردم باور کردند که مبدا این آلودگی در دوردست‌ها و در بریتانیا و اروپای شمالی است.

عکس العمل اولیه برای مقابله با آلودگی صنعتی هوا ساخت دودکش‌های بلند‌تر بود. متاسفانه این کار گازهای آلاینده را به داخل ابر‌ها هل داد و اجازه داد که انتشارات روی باد شناور شوند.

باد آلودگی را صد‌ها مایل دور‌تر برد و آن‌ها را بصورت باران اسیدی فرو فرستاد. در این مسیر بریتانیا عامل دست کم ۱۶ درصد باران اسیدی نروژ به حساب آمد. بیش از ۹۰ درصد آلودگی اسیدی نروژ از دیگر کشور‌ها می‌آید.

آلاینده‌ترین کشورهای اروپایی آلمان، انگلستان، لهستان و اسپانیا هستند که هریک در ۱۹۹۴ بیش از یک میلیون تن از انتشارات گوگرد را به خود اختصاص داده‌اند. امروزه دولت‌ها شروع کرده‌اند که باران اسیدی را یک مشکل بزرگ زیست محیطی ببینند و گامهایی را برای کاهش مقدار انتشارات گوگرد و نیتروژن بردارند.

چه می‌تواند انجام شود؟
کاهش انتشارات
سوزاندن سوخت‌های فسیلی هنوز از ارزان‌ترین راه‌های تولید الکتریسیته است و بهتر است مردم در جستجوی راه‌هایی باشند که سوخت را بدون آنکه آلودگی زیادی تولید نماید، بسوزاند.

دولت‌ها نیاز دارند که پول بیشتری را صرف کنترل آلودگی کنند حتی اگر این کار به قیمت بالا رفتن قیمت برق تمام شود.

گوگرد می‌تواند توسط اسپری کردن ترکیبی از آب و سنگ آهک پودری به داخل دودکش، از دود شسته شود.

ماشین‌های جدید مبدل‌های کاتالیتیکی دارند که سه ماده شیمیایی خطرناک را از گازهای خروجی حذف می‌کند.

انرژِی
دو منبع دیگر که امروزه مورد استفاده قرار می‌گیرند انرژی‌های هیدروالکتریک و هسته‌ای هستند. این‌ها سوخت‌های پاک هستند اما چه تاثیر دیگری روی محیط زیست ما دارند؟

منابع دیگر، انرژِی خورشیدی و آسیاب‌های بادی هستند اما اینکه این‌ها در جاهایی که نه خیلی بادگیر و نه خیلی آفتابی هستند، چقدر قابل اعتماد باشند، جای سوال دارد؟

منابع انرژِی گوناگون منافع و هزینه‌های مختلفی دارند و دولت‌ها قبل از اتخاذ تصمیم برای بکار گیری آن‌ها باید همه مزایا و قیمت‌های بهره گیری از آن‌ها را مورد سنجش قرار دهند.

ذخیره و نگهداری از منابع
تخفیف‌های بیشتر در قیمت‌های حمل و نقل با وسایط نقلیه عمومی، مردمی که همیشه عادت به استفاده از اتومبیل‌های شخصی دارند را تشویق می‌کند که استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی را جایگزین اتومبیل‌های شخصی نمایند.

هر شخصی می‌تواند با خاموش کردن چراغ‌هایی که مورد استفاده نیستند و استفاده از وسایل کاهنده مصرف برق که برق مورد استفاده را کم می‌کنند، آلودگی‌های حاصله از نیروگاه‌ها را کم کند.

پیاده روی، دوچرخه سواری و تقسیم اتومبیل‌ها (جهت کاستن از تعداد اتومبیل‌های تک سرنشین) آلودگی ناشی از اتومبیل‌ها را کاهش خواهد داد.

بازسازی آسیب‌های حاصله از باران اسیدی
اضافه کردن سنگ آهک پودری به رودخانه‌ها و دریاچه‌ها، آب را در فرآیندی به نام آهک زنی خنثی می‌کند. هرچند آهک زنی پدیده‌ای گران است و اثرات موقت دارد و باید تا زمان توقف باران اسیدی ادامه داشته باشد!

مردم نروژ و سوئد با موفقیت از آهک زنی استفاده کرده‌اند تا به بازسازی دریاچه‌ها و رودخانه‌های کشورشان کمک کنند. یک برنامه آهک زنی عمده امروزه (زمان تهیه گزارش) در ولز در حال اجرا است.

*نکته: جای خالی تعیین مقدار اکسیدهای ازت در معاینات فنی اتومبیل کشور ما به خوبی احساس می‌شود!

---

منبع:
http: //www. ncsu. edu/project/bio۱۸۳de/Black/chemreview/chemreview_reading/acid_rain. html