بحران آب؛ چه کسی مقصر است؟/ چه باید کرد؟

فرارو - با آغاز فصل گرما بحران آب بیشتر خود را نشان خواهد داد. سد‌های کشور کمتر از نیمه، آب ذخیره دارند. این در حالی است که همچنان و پس از هشدارها و نگرانی‌های بسیار، روزانه میزان زیادی آب هدر می‌رود.

در این شرایط، رییس‌جمهور با تاکید بر صرفه‌جویی در مصرف آب گفته است: "با صرفه‌جویی ١٠‌درصدی هر خانوار در مصرف آب مشکلات حوزه آب حل خواهد شد."

با وجود کمبود منابع آب در کشور اسراف و اتلاف آب زیاد است. سازمان آب مصرف استاندارد آب را روزانه ۱۳۰ لیتر می‌داند، اما به گفته حسین عطائی‌فر، رئیس مرکز تحقیقات شرکت مهندسی آب و فاضلاب، هر شهروند به طور متوسط در شبانه روز ۱۹۷ تا ۲۰۰ لیتر آب مصرف می‌کند که در فصل گرم سال در برخی کلانشهرها به حدود نفری "۲۵۰ لیتر" در شبانه روز می‌رسد.

دکتر حسین آخانی تغییر سیاست‌های توسعه، آموزش مصرف آب و جلوگیری از سدسازی را در کنار صرفه‌جویی، لازمه خروج از بحران آب می‌داند.

حسین آخانی - استاد زیست‌شناسی دانشگاه تهران و فعال محیط زیست - به فرارو گفت: صرفه‌جویی در مصرف آب راهکاری منطقی و مسلم است. اما دولت باید پیش از هرچیز دلایل شکل گرفتن بحران آب در کشور را ریشه‌یابی کند.

آخانی با انتقاد از عملکرد دولت‌ها اظهار کرد: مقصر اصلی بحران امروزی آب، خود دولت‌ها بوده‌اند. بنابرین دولت به‌راحتی نخواهد توانست درخواست صرفه‌جویی در مصرف آب را داشته باشد. در این رابطه می‌توان مثالی زد؛ دولت قبلی با اشتباهی که در مورد یارانه‌ها انجام داد، بار سنگینی را بر دوش دولت بعدی انداخت که این دولت دیگر نتوانست با درخواست از مردم برای دریافت نکردن یارانه راه به جایی ببرد. در مورد مصرف آب نیز به همین شکل با نوعی مقاومت روبرو هستیم.

وی ادامه داد: در طی سال‌های اخیر، دولت‌های اجازه حفر چاه، قانونی‌کردن چاه‌های غیرمجاز، سدسازی‌های گسترده و... را دادند که به بالا رفتن مصرف آب در کشور دامن زد. این اقدامات که باعث بالارفتن مصرف آب توسط مردم شدند، موجب ایجاد مقاومت و در نتیجه بی‌توجهی به کمبود آب شدند.

دولت باید اشتباهات را گردن بگیرد
این استاد دانشگاه با اشاره به لزوم جسارت دولت در قبول اشتباهات در زمینه بحران آب اظهار کرد: دولت باید بنابر اصطلاح "یک سوزن به خود و یک جوالدوز به دیگران" در مسئله آب عمل کند. دولت باید جسارت این را داشته باشد تا صنایعی که به اشتباه بنیان گذاشته شده‌ و مدیریت آن را بر عهده دارد، تعطیل کند. یا آن‌ها را با فناور‌ی‌های نوین به شکلی هماهنگ کند که مصرف آب در این صنایع کاهش داده شود. دولت باید قدرت و توان آن را داشته باشد که صراحتا به اشتباهاتش در این زمینه اعتراف کند و اگر کشت یا صنعتی از قبل تاسیس شده که به بحران کم‌آبی دامن می‌زند، آن را از کار بیاندازد. البته دولت در اینجا به معنای همه دولت‌هایی که تا کنون بوده‌اند و یا دولت‌هایی که خواهند آمد است.

وی تصریح کرد: ما باید دقت داشته باشیم که دولت نمی‌تواند به کشاورزها بگوید آب مصرف نکنید و یا نمی‌تواند شهرداری را از مصرف آب برای فضاهای سبز منع کند. چرا که اینکار شدنی نیست و تنها بر مشکلات  می افزاید.

استاد زیست‌شناسی دانشگاه تهران ضمن تاکید بر لزوم سهمیه‌بندی آب گفت: یکی از راه‌کارها برای متوجه کردن مردم و همچنین کاهش مصرف آب "سهمیه‌بندی" است. این کار باید در تمام شهرهای بزرگ انجام شود تا شوکی به افراد جامعه وارد شود و متوجه شوند که وضعیت اضطراری است و واقعا آب ذخیره شده بسیار کم است. در انجام اینکار نباید تفاوتی وجود داشته باشد؛ نمی‌توان آب مصرفی یک کشاورز را قطع کرد اما در تهران مردم همچنان آب را هدر دهند.

ایجاد سامانه اصلاح الگوی مصرف آب
آخانی همچنین درباره سدسازی‌های انجام شده در کشور تصریح کرد: در رابطه با سیاست‌گذاری‌ها و کارهای اجرایی، بودجه مربوط به سدسازی‌ها باید به طور کل قطع شود و پولی که برای اینکار تراشیده می‌شود، برای ایجاد سامانه‌های اصلاح الگوی مصرف آب و بهبود سیستم آب‌رسانی کشور خرج شود. مطمئنا اگر دولت این اقدامات را با شفاف‌سازی انجام دهد، مردم نیز اعتماد کرده و می‌توان امیدوار بود که در مصرف آب صرفه‌جویی کنند.

وی گفت: اینکه مردم فرهنگی از مصرف‌گرایی زیاد پیدا کرده‌اند و فرهنگی برای صرفه‌جویی در مصرف آب وجود ندارد را باید در عواملی مانند سدسازی جست‌وجو کرد. این دست از کارها و سیاست‌های اجرایی ارزش آب را در میان مردم کم کرده و می‌کنند.

سدسازی، خودروسازی و جاده سازی را تمام کنید!
حسین آخانی با برشمردن سه اشتباه توسعه‌ای کشور ما در ادامه اظهار کرد: به طور کلی ما در سه زمینه دست به اشتباهاتی عمده زدیم. این سه زمینه شامل سدسازی، خودروسازی و جاده‌سازی بوده‌اند. هرچند که این اقدامات در 8 سال دولت قبلی شدت گرفتند، اما همه جزء سیاست‌های اصلی دولت‌های اخیر بوده‌اند. این سه اشتباه، سبب ایجاد فرهنگ مصرف‌گرایی زیاد در آب و انرژی شدند و این مصرف‌گرایی به مرحله‌ای رسیده است که دولت و مسئولین دیگر نمی‌توانند به راحتی جلوی آن را بگیرند.

وی یکی دیگر از راه‌حل‌های خروج از بحران کم‌آبی را ایستادن در برابر جریان‌های اشتباه توسعه دانست و گفت: اقدام موثری که دولت باید و می‌تواند در این راستا انجام دهد، ایستادن در برابر لابی‌ها و قدرت‌هایی است که در جهت این سه مسیر اشتباه توسعه‌ای (سدسازی، جاده‌سازی و خودروسازی) قرار گرفته‌اند. کشور ما به این همه جاده و اتوبان و خیابان احتیاج و برای آن آمادگی ندارد. متاسفانه ما با همه صدماتی که از این سه مسیر توسعه‌ای دیده‌ایم باز هم شاهد حمایت‌های زیاد دولت از خودروسازی هستیم.

آین فعال محیط زیست ضمن تاکید بر لزوم آموزش مصرف آب به مردم اظهار کرد: باید حمایت از فرهنگ صحیح مصرف را جایگزین اقدامات اجرایی و سیاست‌گذاری‌های اشتباه کنیم. در نظر گرفتن بودجه لازم برای آموزش مصرف‌ کردن آب و انرژی چیزی است که عملا در سیاست‌ها و راه‌کارهای ما مغفول مانده است. این در حالی است که بودجه ساخت یک سد عظیم به راحتی تامین و در اختیار گذاشته می‌شود.

این استاد دانشگاه در انتها و با تاکید بر مقصر نبودن مردم گفت: از نظر من، این مردم نیستند که مقصر هستند، بلکه اشتباه از دولت‌هاست و دولت باید این قصور را بپذیرد. رفتار مردم در نهایت تابعی از سیاست‌های کلان دولت‌هاست.