رسالت یک رسانه

             شاخص‌هايی برای ارزیابی نقش جوانان ایرانی در رسانه‌ای به نام رادیو

سید سجاد بالاد؛ مدرس دانشگاه- رادیو، رسانه‌ای است که نه تنها نامش برای بسیاری از افراد در کشور ما و سایر نقاط جهان آشناست بلکه در زندگی روزمره خود نیز خواسته یا ناخواسته در معرض امواج و پیام‌های آن قرار داریم. فرقی نمی‌کند در منزل یا محل کارمان باشیم یا در داخل ماشین و یا از طریق گوشی‌های تلفن‌های همراه‌مان. هر طور که باشد، از زمانی که «گولی یلمو مارکونی ایتالیایی در فوریه ۱۹۲۰ در کمپانی مارکونی اجازه پخش رادیویی را دریافت کرد» [۱]، تا به امسال یعنی ۲۰۱۵، نزدیک به یک قرن می‌گذرد اما با گذشت این سال‌ها، هنوز از ارزش و جایگاه این وسیله ارتباط جمعی کاسته نشده است.

این رسانه، علیرغم روند رو به گسترش ارتباطات و ظهور فن‌آوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی، در بین وسایل ارتباط جمعی، بیشترین دسترسی مردم جهان به خود را دارا می‌باشد که می‌تواند نقش مهمی در تبادل اطلاعات و دانش و افزایش آگاهی‌های عمومی، تفاهم و درک متقابل ملت‌ها، صلح و ارتقاء تنوع فرهنگی ایفا کند.... [۲]

در راستای اهمیت و جایگاه رسانه رادیو، از سال ۲۰۱۲، روز ۱۳ فوریه به عنوان «روز جهانی رادیو» انتخاب شده است. امسال هم برای چهارمین سال، این روز، با شعار «با جوانان، برای جوانان» گرامی داشته شد.

به مناسبت روز جهانی رادیو، دو پیام در فضای رسانه‌ای منتشر شده است. علاوه بر‌ بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل، از طرف خانم ایرینا بوکووا مدیرکل یونسکو نیز پیامی صادر شده است. در پیام دبیر کل، آمده است: در روز جهانی رادیو، وسیله‌ای را ارج می‌نهیم که قدرت تخیل را جلب می‌کند و مردم را گردهم می‌آورد. هرسال رادیوی سازمان ملل متحد بیش از یک هزار و ۲۰۰ برنامه مستند، اخبار و سرمقاله را روی امواج ارسال می‌نماید. امسال گرامی داشت روز جهانی رادیو برای یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون زن و مرد جوان تاکید دارد. رادیو برای جوانان سراسر جهان اهمیت دارد.‌‌ همان گونه که ماهیت آرمان‌های نوین توسعه پایدار و توافق جدید جهانی درباره تغییرات آب وهوایی به وسیله جامعه بین المللی درحال شکل گرفتن است ما نیاز به شنیدن ندای زنان و مردان جوان به گونه‌ای رسا، قوی وفوری داریم. [۳]»

اما نگاهی به پیام صادر شده از سوی مدیر کل یونسکو به مناسبت این روز، حاوی نکات قابل توجهی است. در بخشی از پیام وی آمده است: «چهارمین سال روز جهانی رادیو که هر سال آن را گرامی می‌داریم، امسال بر موضوع مردان و زنان جوان تأکید دارد. به این مناسبت، یونسکو بر شمول اجتماعی هرچه بیشتر نسل زیر ۳۰ سال تأکید می‌کند؛ با توجه به این مهم که آن‌ها بیش از نیمی از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند. در این روز همچنین یونسکو بر اهمیت نقش رادیو در تحقق این هدف تأکید می‌کند. جوانان به اندازه کافی در رسانه‌ها حضور ندارند و این گونه‌ای از طردشدن است که اغلب نشان‌دهنده انزوای اجتماعی، اقتصادی و دموکراتیک است. هنوز هم تهیه‌ کننده‌های جوان نایاب‌اند. تعداد بسیار کمی از برنامه‌ها به جوانان اختصاص دارد یا از طرف آن‌ها برنامه‌ریزی و تهیه شده است. این کمبود، بیانگر پیش داوری‌های بسیار زیادی است که در مورد جوانان در رسانه‌ها از جمله تلویزیون و رادیو گسترش یافته است...»

به اعتقاد نگارنده، با توجه به اینکه نیمی از جمعیت کشور را جوانان تشکیل می‌دهند، از پیام اخیر مدیر کل یونسکو می‌توان شاخصی‌های مهمی را برای بررسی وضعیت حضور جوانان کشور در رسانه فراگیری مانند رادیو استخراج کرد. اولین شاخص؛ میزان حضور جوانان زیر ۳۰ سال در رادیو، نه به عنوان شنونده، بلکه به عنوان تهیه کننده است.

شاخص دوم تعداد برنامه‌های اختصاص داده شده به جوانان در رسانه‌ای مانند رادیو است. سومین شاخص تعداد برنامه‌های برنامه ریزی و تهیه شده توسط جوانان کشور برای این رسانه است. و آخرین شاخص، نگاه جنسیتی به این مقوله است. یعنی با فرض حضور جوانان در مقام تهیه کننده برنامه‌های رادیویی، چه میزان از این عده، را جنس مذکر و چه میزان را جنس مونث تشکیل می‌دهند.

چنانچه شاخص‌های چهار گانه طرح شده در بالا، نشان دهنده وضعیت مناسبی در این خصوص باشند، مشکل چندانی وجود ندارد اما قضیه از آنجایی جدی می‌شود که شاخص حضور جوانان تهیه کننده در شبکه‌های مختلف رادیویی از وضعیت مناسبی برخوردار نباشد. چرا که این عدم حضور از دیدگاه سازمانی مانند یونسکو که به موضوعات علمی و فرهنگی ملل مختلف جهان می‌پردازد، به منزله طرد شدن جوانان و نشان دهنده انزوای اجتماعی، اقتصادی و دموکراتیک است. از سوی دیگر نشان دهنده میزان پیش داوری‌های موجود در رادیو نسبت به نقش و حضور جوانان با محوریت تبعیض جنسیتی است.

موضوعی که به نظر می‌رسد می‌بایست از سوی نهادهای مسوولی مانند سازمان صدا و سیما و وزارت ورزش و جوانان مورد توجه ویژه و جدی قرار گیرد این است که «رادیو رسانه‌ای برای آینده است. رادیو وظیفه‌ای برای در گیر کردن افراد جوان دارد، نه فقط به عنوان شنوندگان بلکه به عنوان تهیه کنندگان فعال و خلاق محتوا [۴]».