سلیمانیه، کرکوک، اربیل و دیگر
شهرهای کردنشین عراق به جنب‌وجوش افتاده‌اند. در شهرها کمپین‌های مختلف راه
افتاده اما با یک هدف؛ حمایت از جنگ‌زدگان و مقابله با داعش. کردها علیه
داعش یکصدا شده‌اند.
پچ‌پچه جنگ و آثار آن نقل محافل خصوصی و عمومی است. در
قهوه‌خانه‌ها، پارک‌ها، سالن‌های نمایش و کافه‌ها، همه از جنگ حرف
می‌زنند. در طول این چندماه، داعش یک‌بار تا نزدیکی یکی از مهم‌ترین شهرهای
کرد پیشروی کرد، با اینکه آتش آن ماجرا خوابیده، اما هنوز مردم گوش‌به‌زنگ
هستند. در هرخانه‌ای تلویزیون‌ها روشن است و مردم اخبار را پیگیری
می‌کنند.
در این میان اما جنگ فرصتی برای افزایش فعالیت‌های اجتماعی شده.
ان‌جی‌اوهای مختلف به راه افتاده، کمپین‌های گوناگون و از همه مهم‌تر،
تلاش‌های فردی و گروهی، بانام و بی‌نام برای حمایت از مردم.
مدیر انتشاراتی
«جمال عرفان» به «شرق» می‌گوید بخش مهمی از درآمد فروش کتاب‌های این
انتشاراتی مستقیما صرف حمایت از جنگ‌زدگان داعش می‌شود: «در پایین شناسنامه
کتاب‌های این انتشاراتی درج شده که 30درصد از درآمد حاصل از فروش این
کتاب‌ها به جنگ‌زدگان خواهد رسید. این تنها مربوط به کتاب‌های تولیدی توسط
انتشاراتی جمال عرفان نیست، بلکه هرکتابی که در این کتابفروشی به فروش
می‌رسد هم شامل همین قانون می‌شود.»
بختیار سعید که از چهره‌های مهم حوزه
فرهنگ کردستان عراق است، تاکید می‌کند: «در این روزها که دغدغه مردم جنگ
داعش است، باید بیش از همیشه به تاریخ و فرهنگ توجه نشان دهیم تا از این
رهگذر، جنگ به‌وجودآمده بهانه‌ای باشد برای آنکه مردم کرد، بیش از همیشه،
ریشه‌های تاریخی و فرهنگی خود را بشناسند.»
فروش کتاب و لوازم‌التحریر در آستانه بازگشایی مدارس عراق، همه‌جا با
یک‌تخفیف ویژه همراه است. در شهر سلیمانیه، خیابان‌های مهم به غرفه‌های
سیار فروش کتاب مجهز شده‌اند با تاکید بر اینکه هرگونه خرید از این مراکز،
سود مشخصی را به پناهجویان خواهد رساند.
اما افزایش فعالیت‌های مدنی در کردستان عراق تنها به فروش کتاب محدود
نمی‌شود. در شهر سلیمانیه، ان‌جی‌اوهای کوچک و بزرگی به راه افتاده‌اند که
وظیفه آگاه‌سازی مردم در قبال حمله داعش را برعهده دارند. «کمال احمد»
مسوول یکی از این کمپ‌هاست که در خیابان اصلی شهر و نزدیک یکی از مراکز
بزرگ فروشگاهی دایر شده. او به «شرق» می‌گوید: «مهاجرت کردها و عرب‌های
مهاجر در چندماه اخیر بسیار زیاد شده به طوری که در حال حاضر بخش مهمی از
خانه‌های قابل‌اجاره شهر در اجاره این افراد است و کسانی که توانایی مالی
رفتن به هتل‌هاومتل‌ها را ندارند، مجبورند به کمپ‌ها بروند، همین موضوع
باعث شده در شهر گاهی شاهد پدیده تکدی‌گری هم باشیم اما مساله اینجاست ما
مدعی هستیم کسی از آوارگان جنگ وجود ندارد که تحت‌پوشش سازمان‌ها نباشد و
بنابراین اگر فردی هم در خیابان به اسم آواره، در حال تکدی‌گری است، لابد
چندان حقیقت را نمی‌گوید.»
حق هم با احمد است، سلیمانیه با وجود آنکه یکی
از دو،سه‌شهر مهم و آرام عراق فعلی محسوب می‌شود، اما شانه خیابان‌هایش زیر
بار گدایان یا متکدیان خم نشده و چهره شهر دستخوش تغییر جدی نشده است.
اصلی‌ترین دلیل این اتفاق، مدیریت درست سلیمانیه و در کنار آن فعالیت
گسترده کمپ‌ها و ان‌جی‌اوهاست. برخی از این ان‌جی‌اوها با شبکه‌های گسترده
قومی و مردمی، گدایان را رصد کرده و در صورت وابستگی آنها به شرایط جنگی،
مراحل پذیرش آنها را در کمپ‌ها و اردوگاه‌ها فراهم می‌کنند. این در حالی
است که پلیس نیز با برخورد سختگیرانه، در گوشه‌وکنار شهر از هرگونه
دستفروشی یا تکدی‌گری با این عنوان ممانعت به عمل می‌آورد.
این الگو اما در کرکوک تا حدودی مخدوش شده. کرکوک که از شهرهای پرجمعیت و
نفت‌خیز اما تهیدست عراق به‌حساب می‌آید، از زمان فروپاشی رژیم بعث با
انواع آسیب‌های اجتماعی مواجه بوده که یکی از مهم‌ترین آنها، تکدی‌گری است.
حسام عبدالله، کارشناس مسایل اجتماعی شهر کرکوک پدیده دستفروشی در این شهر
را حتی یک پدیده سنتی لقب می‌دهد که سال‌هاست در کرکوک رواج داشته اما در
چندماه اخیر و با هجوم جنگ‌زده‌های حاشیه این شهر به مرکز آن گستردگی عجیبی
پیدا کرده است.
عبدالله می‌گوید در طول این چندماه هنوز نهادهای مدنی
فعالیت گسترده‌ای در شهر برای حمایت از جنگ‌زده‌ها ترتیب نداده‌اند اما
تلاش‌های خوبی صورت گرفته که بخش عمده‌ای از آنها حول محور سرشماری و تشکیل
پرونده «اطلاعات خانوار» حرکت می‌کند: «اکثر افرادی که جنگ‌زدگان حملات
اخیر داعش به حساب می‌آیند، بدون داشتن کوچک‌ترین مدرک شناسایی از محل
زندگی خود فرار کرده‌اند و اگر بخواهند در پناهگاه‌ها و کمپ‌ها از امکانات و
احیانا تخصیص بودجه‌ها بهره‌مند شوند، باید حتما مدارک شناسایی همراه
داشته باشند. کمک به تعیین هویت و معرفی آنها به دستگاه‌های دولتی
کوچک‌ترین کاری است که می‌توانیم برای برادران و خواهران جنگ‌زده خود انجام
دهیم.»
به‌نظر می‌رسد شهرهای بزرگ عراق با موج تازه‌ای از مهاجرت‌های
اجباری و گاهی اختیاری مواجه شده‌اند و همین موضوع احتمالا روی وضعیت این
شهرها اثر مستقیم داشته باشد. بعید نیست تا چندسال آینده و همزمان با
فروکش‌کردن جنگ‌های بی‌پایان در این بخش از خاورمیانه، شهرهایی چون اربیل،
سلیمانیه و کرکوک که درهای خود را روی مهاجران کرد گشوده‌اند، با مشکلات
جدیدی مواجه شوند که حاصل چندمین‌موج بزرگ مهاجرت به این شهرهاست.
