انتقال چنارهای غول‌آسا به خیابان ولیعصر

ردیف چنارهای کهنسال ولیعصر ترمیم می‌شود. مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهر تهران از انتقال چنارهای کهنسال با «بن بالا» به خیابان ولیعصر تهران خبر می‌دهد و می‌گوید: این چنارها در جای درختانی که خشک شده‌اند، جایگزین و کاشته می‌شوند.
 
به گزارش شهروند، بیش از یک دهه است که خزان زودرس به جان چنارهای کهنسال خیابان ولیعصر تهران افتاده و بسیاری از آنها را از پا درآورده است و حالا این خیابان که بلندترین خیابان خاورمیانه است و به همین چنارها شهره است به جز قسمت شمالی‌اش یعنی از محدوده چهارراه پارک وی به بالا، چنارهای زیبایش را از دست داده است.

چند‌سال پیش شهرداری تهران اقدام به غرس نهال چنارهای جوان در کنار درختان پیر این خیابان کرد، نهال‌هایی که بسیاری از آنها زیر سایه چنارهای بلند عمرشان دیری نپایید و خشک شدند. دیروز اما «علی‌محمد مختاری»، رئیس سازمان پارک‌ها و فضای سبز برای علاقه‌مندان به میراث فرهنگی و همچنین آنها که از خیابان ولیعصر و چنارهایش خاطره دارند و سال‌هاست اندوه خزان زودرس این چنارها بر دل‌هایشان نشسته، خبر تازه‌ای داشت.
 
 او از اجرای طرحی برای ساماندهی چنارهای پیر ولیعصر خبر داد و گفت: برای این‌که خیابان ولیعصر تهران، خیابان خاطره‌ها، خیابان چنارها بماند، قرار شده چنارهای کهنسال با بن بالا به این خیابان منتقل شوند و به جای چنارهایی که در سال‌های پیش خشک شده‌اند و جای خالی‌شان میان ردیف چنارهای بلندترین خیابان تهران پیداست، کاشته شوند.
 
مختاری که دیروز برای ارایه گزارشی درباره وضع فضای سبز تهران به شورای شهر آمده بود درباره جزییات طرحی که قرار است برای ساماندهی درختان خیابان ولیعصر تهران اجرا شود گفت: «این طرح نهایی شده است و به‌زودی اجرای آن را در تهران آغاز می‌کنیم. درختانی که قرار است به این خیابان منتقل شوند همه چنار هستند، اما چنارهای کهنسال با محیط بن بالا که آنها در جای درختانی که خشک شده‌اند واکاری می‌شوند.»
 
او در پاسخ به این پرسش که «آیا شهرداری تهران دستگاه‌ها و تجهیزات لازم برای انتقال درختان کهنسال که انتقالی غول‌آسا خواهد بود را در اختیار دارد؟»، گفت: «البته این جابه‌جایی‌هایی بسیار بزرگ است و در عین حال هم انتقال درختان حساس است و کوچکترین بی‌توجهی می‌تواند موجب مرگ درختان شود. درگذشته تجهیزات لازم برای انتقال درختان را در اختیار نداشتیم، اما الان دستگاه‌های لازم برای انتقال درخت را خریداری و وارد کرده‌ایم. این دستگاه‌ها را از آلمان خریده‌ایم و آمادگی کامل برای جابه‌جایی چنارهای کهنسال و انتقال آنها به خیابان ولیعصر تهران وجود دارد.»
 
به گفته مختاری، چنارهایی که قرار است به خیابان ولیعصر بیایند و جای خالی چنارهای خشکیده این خیابان را پر کنند از اطراف تهران انتخاب می‌شوند، این انتخاب بی دلیل هم نیست:  «درختان وقتی از نوع گیاهان بومی تهران باشند در انتقال و جابه‌جایی بهتر دوام می‌آورند و در صورت انتقال با شرایط زیستی و آب و خاک تهران سازگارترند.»
 
اما فرآیند جابه‌جایی غول‌آسای چنارهای کهنسال کی آغاز می‌شود؟، مختاری در پاسخ به این پرسشِ می‌گوید: « از چند ماه دیگر درواقع باید بگویم از زمستان امسال؛ وقتی که درختان به خواب زمستانی بروند. برای انتقال درختان به خیابان ولیعصر تهران آنها باید در خواب زمستانی باشند و ما از زمستان همین امسال انتقال درختان کهنسال از نهالستان‌ها و باغ‌های اطراف تهران برای ترمیم و احیای ردیف حاشیه‌ای چنارها در خیابان ولیعصر را آغاز می‌کنیم.»

این‌که فرایند ترمیم چنارهای خیابان ولیعصر چقدر طول می‌کشد و دقیقا چند اصله چنار باید به این خیابان منتقل شود اما سوالی است که رئیس سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری تهران فعلا برای آن پاسخی ندارد.
 
او اما در پاسخ به این پرسش که چه تعداد از درختان خیابان ولیعصر الان بیمار هستند، می‌گوید: «چنارهای خیابان ولیعصر به‌طور مستمر بررسی می‌شوند البته همه درختان ازجمله درختان این خیابان در معرض انواع آفات هستند اما به‌طورکلی باید بگویم که درختان این خیابان و مشخصا چنارهایی که باقی مانده‌اند در سلامت هستند و بیمار نیستند. ما اهمیت زیادی برای این درختان و هویت تاریخی – طبیعی خیابان ولیعصر قایل هستیم و به همین دلیل هم در سال‌های گذشته کمیته ساماندهی و صیانت از درختان خیابان ولیعصر تشکیل شده است.»
 
براساس اطلاعات تاریخی حدود ٩٠‌سال پیش هر سوی این خیابان به صورت زیگزاگی و نزدیک به هم ۳۰‌هزار درخت کاشتند، یعنی در هر متر، دو درخت و در سرتاسر خیابان ۶۰‌هزار. پس از هفت‌دهه، آمار منتشر‌شده در روزنامه دولتی ایران به تاریخ ۱۶‌مرداد ۱۳۸۱ نشان داد، در خیابان ولیعصر تنها ۱۱۵۰۰ چنار باقی‌مانده بود، ٩‌سال بعد در پرونده ثبتی این خیابان در ‌سال ۹۰ تعداد چنارهای این خیابان کمی بیش از هشت‌هزار اصله عنوان شد. هشت‌هزار اصله درختی که در سال‌های اخیر تعداد دیگری از آنها هم خشک شده‌اند.
 
ساخت جاده مخصوص پهلوی (خیابان ولیعصر فعلی) از‌سال ۱۳۰۰ شمسی آغاز شد. در آن زمان رضاشاه که وزیر جنگ بود تصمیم به ساخت این جاده گرفت. همچنین درخت‌کاری اطراف این خیابان و کشیدن نهر برای آبیاری درختان آن نیز از‌ سال ۱۳۰۰ آغاز شد. در‌سال ۱۳۰۷ خیابان پهلویِ بالا به‌دست «بلدیه تهران» سنگفرش شد و سپس با راهیابی آسفالت به پهنه‌ خیابان‌سازی شهرها، در‌سال ۱۳۰۹ مجلس شورای ملی قانونی را برای ساخت و گسترش خیابان‌های تهران تصویب کرد و پس از آن گام‌های ساخت «جاده مخصوص پهلوی» آغاز و برای نخستین بار این خیابان قیرریزی شد.

در‌ سال ۱۳۱۰ خورشیدی پیش از آمدن ملک فیصل، پادشاه عربستان به تهران، خیابان الماسیه (باب همایون) و میدان توپخانه و آغاز خیابان لاله‌زار برای نخستین‌بار آسفالت شدند و یک‌سال پس از آن در‌سال ۱۳۱۱ خورشیدی، خیابان ولیعصر(جاده مخصوص سابق) هم آسفالت شد. از آنجایی که چنار با آب و هوای تهران بسیار سازگار است، در ابتدا دو طرف خیابان ولیعصر را چنار کاشتند. همان زمان برای آبیاری آنها در سه راه زعفرانیه دو حلقه چاه حفر کردند.
 
عبدالله مستوفی، انگیزه ساخت این خیابان را تصمیم رضا شاه برای پیوند کاخ سعدآباد به کاخ مرمر می‌داند. براساس کتاب «شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه» نوشته عبدالله مستوفی، در زمان رضاشاه در خیابان پهلوی به فاصله هر دو متر، یک چنار و بین هر دو چنار، یک بوته گل سرخ کاشتند. بنابراین در دو سوی مسیر ۱۸ کیلومتری خیابان مجموعاً ۱۸‌هزار چنار کاشته شد.

البته برخی این تعداد را تا ۲۴‌هزار اصله نیز برآورد کرده‌اند. در زمستان ۱۳۱۹ برای نگهداری از درختان، پای چنارها را به عمق یک متر و نیم گودبرداری کردند و به جایش کود ریختند. همچنین یک استخر بزرگ هم بین محمودیه و تجریش پی‌کنی کرده بودند که ذخیره آب برای چنارها فراهم باشد، اما قضایای شهریور ۱۳۲۰ این اقدام را ناتمام گذاشت.
 
هر چه هست بخشی از تاریخ تهران، تاریخ اجتماعی و شهری تهران به این بلندترین خیابان خاورمیانه که ١٨ کیلومتر طول دارد وابسته است، خیابانی که تجربه سال‌های گذشته نشان می‌دهد افکارعمومی روی آن و سرنوشت درخت‌هایش حساس است آن‌قدر که در زمان شهرداری محمود احمدی‌نژاد وقتی بحث تعریض بخشی از این خیابان مطرح شد کار به اعتراضات مردمی و تحصن دوستداران محیط‌زیست کشید.

حالا اما خبر جابه‌جایی چنارهای کهنسال برای واکاری در حاشیه خیابان ولیعصر تهران خبر خوبی است، برای آنهایی که چند سالی هست وقتی از زیر سایه چنارهای بلند این خیابان عبور می‌کنند یکی از سوالات ذهنی‌شان این است که تا چند‌سال دیگر خیابان ولیعصر را با چنارهایش خواهند دید؟ اگر طرح ساماندهی این خیابان و برنامه جابه‌جایی و واکاری چنارهای کهنسال و با بن بالا جواب بدهد این خیابان شاید تا همیشه‌اش، خیابان چنارها بماند و چنارهای جدیدی که می‌آیند تا خودشان را در صف درختان پیر ولیعصر جا کنند و بخشی از تاریخ و شناسنامه این خیابان بشود هراس نابودی چنارهای پیر ولیعصر را برای همیشه از بالای سر این خیابان دور کند و با خود ببرد.
 
سه ماه دیگر ... نه ... شاید هم دو ماه و چند روز دیگر زمستان که بیاید و فصل خواب زمستانی درختان آغاز شود، چنارهایی را در خواب با دستگاه‌هایی غول‌آسا به خیابان ولیعصر می‌آورند، ریشه‌هایشان را در خاک می‌گذارند با این امید که آنها هم بخشی از چنارهای مشهور این خیابان، بخشی از تاریخ این شهر و بخشی از خاطره مردمانش شوند و خاطره روشن و سبز خیابان ولیعصر با انتقال و جابه‌جایی این درختان، همچنان سبز بماند.