بازی برد - برد چیست؟

تاریخ انتشار: ۱۰:۵۵ - ۰۷ مهر ۱۳۹۲

هفته نامه تجارت فردا در آخرين شماره خود به قلم سميه مردانه تعاریفی ساده از مفاهیم سخت تئوری بازی به دست داده است:

تئوری بازی چیست؟

تئوری بازی در واقع مطالعه عمیق و تفصیلی تضادها و همکاری‌هاست. مفاهیم تئوری بازی در هر زمان و مکانی که اقدامات چندین عامل با هم در ارتباط باشند، کاربرد خواهند داشت. این عوامل ممکن است افراد، گروه‌ها، بنگاه‌ها یا ترکیبی از همه اینها باشد. مفاهیم موجود در تئوری بازی زبانی را برای فرموله کردن، مدل کردن، تحلیل و فهم سناریوهای استراتژیک فراهم می‌کند.

تاریخچه و تاثیر تئوری بازی

اولین مثال از یک تحلیل رسمی تئوری بازی در واقع مطالعه انحصار دو‌جانبه توسط آنتواین کورنات1 در سال 1838 بود. امیلی بورل2 که یک ریاضیدان بود، تئوری رسمی بازی را برای اولین بار در سال 1921 مطرح کرد، که بعداً در سال 1928 توسط یک ریاضیدان دیگر به نام جان فون نیومن3 تحت عنوان «تئوری بازی با کلمات»4 گسترش داده شد. پس از اینکه در سال 1944 کتابی تحت عنوان «تئوری بازی‌ها و رفتار اقتصادی»5 توسط فون نیومن و اسکار مورگنسترن6‌، نوشته شد تئوری بازی به عنوان یک زمینه مطالعاتی و تحقیقاتی بنیان نهاده شد. این کتاب واژگان بسیاری را مطرح کرد که هنوز هم موارد استفاده بسیار زیادی دارند.

در سال 1950، جان نش7 این ایده را مطرح کرد که بازی‌های محدود همواره دارای یک نقطه تعادل هستند، که در آنها همه بازیگران گزینه‌ای را انتخاب می‌کنند که با توجه به انتخاب‌های رقبای آنها بهترین گزینه است. در دهه‌های 1950 و 1960، تئوری بازی گسترش چشمگیری یافت و در مسائل مربوط به جنگ و سیاست نیز مورد استفاده قرار گرفت.8 از دهه 1970 هم تئوری بازی انقلابی را در تئوری اقتصادی ایجاد کرده است که منجر به اهمیت روزافزون این نظریه در مطالعات اقتصادی شده است. با اعطای جایزه نوبل به جان نش، جان هارسانیی9 و رین هارد سلتن10 در سال 1994 تئوری بازی مورد توجه ویژه قرار گرفت.

در اواخر دهه 1990، یکی از مهم‌ترین کاربردهای تئوری بازی در طراحی مزایده‌ها بوده است. نظریه‌پردازان مطرح تئوری بازی در طراحی مزایده‌ها شرکت کردند و یکی از اولین کارهایی که کردند این بود که سیستمی طراحی کردند که بر اساس آن طیف‌های الکترومگنتیک را به صنایع ارتباطات از راه دور تخصیص می‌داد. اکثر این مزایده‌ها با این هدف طراحی شدند که این منابع را بهینه‌تر از تصمیمات سنتی دولت تخصیص دهند و نتیجه نیز نیل به این هدف را تایید می‌کرد، ضمن اینکه میلیاردها دلار در ایالات متحده آمریکا و اروپا ایجاد کرد.

تعریف بازی

هدف مطالعه در تئوری بازی، مطالعه یک بازی است؛ بازی‌ای که یک مدل رسمی از روابط متقابل است. یک بازی معمولاً شامل چندین بازیگر است؛ بازی‌ای که دارای تنها یک بازیگر است معمولاً یک مساله تصمیم‌گیری نامیده می‌شود. تعریف کامل یک بازی شامل اطلاعاتی است از قبیل ترجیحات بازیگران، مجموعه اطلاعات در دسترس آنها، اقدامات استراتژیکی که آنها می‌توانند انجام دهند و اینکه چگونه اینان می‌توانند نتیجه نهایی را تحت تاثیر قرار دهند.

انواع بازی‌ها

بازی‌ها می‌توانند در سطوح مختلفی از جزییات مورد بررسی قرار گیرند. یک بازی ائتلافی (یا همکاری) به بازی‌ای گفته می‌شود که تنها به بررسی این موضوع می‌پردازد که یک گروه، یا یک ائتلاف، با همکاری اعضایش چه منافعی می‌تواند کسب کند. آنچه که در این بازی مطرح نیست و مورد مطالعه هم قرار نمی‌گیرد، پروسه‌ای است که طی آن این ائتلاف شکل می‌گیرد. به عنوان مثال، فرض کنید بازیگران این بازی احزاب مختلف موجود در مجلس هستند. هر حزبی با توجه به تعداد کرسی‌هایی که در مجلس در اختیار دارد، از قدرت متفاوتی برخوردار است. تئوری بازی می‌تواند توضیح دهد که چه ائتلاف‌هایی می‌توانند اکثریت را شکل دهند، اما برای مثال، پروسه مذاکرات صورت‌گرفته برای رسیدن به توافق در این باره را ترسیم نمی‌کند.

در مقابل، بازی‌های غیر‌ائتلافی، در واقع تحلیلی هستند از انتخاب‌های استراتژیک. پارادایم بازی‌های غیر‌ائتلافی به این شکل هستند که جزییات مربوط به ترتیب و زمان‌بندی مربوط به انتخاب‌های بازیگران برای تعیین نتایج یک بازی بسیار حیاتی هستند.

بازی‌ها بر اساس نتایج‌شان نیز قابل دسته‌بندی هستند. این بازی‌های عبارتند از: بازی‌های با جمع صفر، بازی‌های برد-‌برد، بازی‌های برد-‌باخت و بازی‌های باخت-‌باخت.

به زبان ساده، در بازی‌های با جمع صفر، شانس و اقبال بازیگران به طور معکوس به یکدیگر گره خورده است. به این مفهوم که برد یکی از بازیگران به معنی باخت دیگری است. نمونه این بازی‌ها، بازی‌های دو‌نفره مانند شطرنج، تنیس، بوکس و‌... هستند.

اما در بازی‌های با جمع غیر صفر، منافع دو طرف به طور کامل در تضاد با یکدیگر است. به عنوان مثال، یک تاجر و یک مشتری، که دو سر یک معامله هستند، و دو دوست -که البته لزوماً همیشه دوست نیستند- گاهی اوقات احساس می‌کنند که منافع آنها با هم در تضاد است. بر این اساس بازی اینان یک بازی با جمع غیر صفر خواهد بود؛ و نتیجه این بازی، بسته به اینکه طرفین چه استراتژی را انتخاب کنند، می‌تواند برد- برد یا باخت- باخت باشد.

نکته قابل تامل این است که مفهوم برد و باخت در این بازی‌ها چندان هم واضح نیست و بستگی به ترجیحات فرد دارد. به عنوان مثال، هنگامی که نتیجه یک مذاکره بهتر از پیش‌بینی است، نتیجه «برد» حاصل شده است، در حالی که نتیجه بدتر از پیش‌بینی به مفهوم «باخت» خواهد بود. دو نفر ممکن است از لحاظ معیاری، نتایج کاملاً یکسانی به دست آورند، مثلاً 100 هزار تومان پول، اما برای یک طرف این به معنی باخت و برای طرف مقابل به معنی برد خواهد بود. به عبارت دیگر، این انتظارات فرد است که درک او را از نتیجه بازی شکل می‌دهد.

نتیجه برد-‌برد زمانی حاصل می‌شود که هر یک از طرفین بازی احساس کنند که آنها بازی را برده‌اند. به دلیل اینکه هر دو طرف بازی از چنین نتیجه‌ای نفع می‌برند، هر دو طرف این نتیجه را خواهند پذیرفت. هدف پروسه چانه‌زنی ادغامی این است که از طریق همکاری به این هدف نایل آید.

نتیجه برد-‌باخت نیز، آنچنان که واضح است، هنگامی رخ می‌دهد که تنها یکی از طرفین احساس کند که بازی را برده است. بنابراین، در چنین شرایطی انتظار نمی‌رود هر دو طرف بدون ابراز شک و تردید نتیجه بازی را بپذیرند. پروسه‌های چانه‌زنی توزیعی، که بر اساس اصل رقابت بین مشارکت‌کنندگان است، بیش از پروسه‌های ادغامی منجر به نتیجه برد-‌باخت می‌شوند؛

پروسه‌های توزیعی، همچنین ممکن است باعث شوند که هر یک از طرفین آنچه را که انتظار داشته کسب کند، اما نه به اندازه‌ای که در پروسه ادغامی می‌توانستند به دست آورند.

نتیجه باخت-‌باخت بدین مفهوم است که هر دو طرف نتیجه دلخواه را به دست نمی‌آورند. مثال چنین بازی‌ای، مذاکرات منجر به کاهش بودجه است که در آن همه سازمان‌ها و نهادها به یک اندازه زیان می‌بینند. در برخی از بازی‌های باخت-‌باخت دو طرف می‌پذیرند که این زیان‌ها اجتناب‌ناپذیر هستند و به یک نسبت میان طرفین تقسیم می‌شوند. در چنین شرایطی، نتیجه باخت-‌باخت بعضاً بر نتیجه برد-‌باخت ارجحیت دارد، زیرا حداقل توزیع زیان عادلانه صورت گرفته است.

پی‌نوشت‌ها:

1- Antoine Cournot

2- Emile Borel

3- John von Neumann

4- این تئوری که واژه اصلی آن "Theory of parlour games” است اشاره دارد به بازی‌هایی که در قرن نوزدهم بین طبقه متوسط و بالای جامعه بسیار متداول بوده است. در این بازی که معمولاً در اتاق نشیمن یا پذیرایی صورت می‌گرفته، زنان و مردان این طبقات به بازی با کلمات یا حروف می‌پرداختند.

5- Theory of Games and Economic Behavior

6- Oskar Morgenstern

7- John Nash

8- علاوه بر این، این تئوری کاربردهایی نیز در جامعه‌شناسی و روانشناسی یافته است و در مطالعات تکاملی و زیست‌شناسی نیز جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است.

9- John Harsanyi

10- Reinhard Selten

منابع:

1- Neumann, J. V. and Morgenstern, O. (2007) , Theory of Games and Economic Behavior, Princeton University Press, (first published 1944).

2- Turocy , T. L. and Stengel, B. V. (2001) , Game Theory ,CDAM Research Report LSE-CDAM-2001-09.

از میان اخبار