ماکرون، در همان شام به مرکل گفته بود که او نمیتواند به نشست آتی سران ناتو در لندن برود و وانمود کند که آمریکا و ترکیه در چارچوب منافع جمعی در سوریه رفتار کردهاند. رئیسجمهور فرانسه تصریح کرد: «نمیتوانم آنجا بنشینم و طوری رفتار کنم که انگار هیچ اتفاقی نیفتاده است.» از این رو، حمله ترکیه به سوریه، در واقع، زنگ هشداری درباره مرگ مغزی ناتو بود.
مواضع اروپا، به وضوح سردرگمی اروپاییها را نشان میدهد. آنها این بار مواضع لفظی نسبتا قویای گرفتند، اما در عین حال، از اتخاذ اقدام عملی مانند تامین منافع ایران یا فعال سازی مکانیسم حل مناقشه عاجز هستند و به احتمال زیاد باز هم برای نجات برجام دست به دامن آمریکا خواهند شد.
در یک ماه آینده، یعنی تا قبل از گام بعدی کاهش تعهدات هستهای، بحثها و گفتگوها میان ایران و اروپا ادامه خواهد داشت. طرح چهار مادهای فرانسه، احتمالا در کانون این گفتگوها خواهد بود. واضح بود که عبارتهای این طرح، طوری طراحی شده که همه طرف بتوانند با رسمی شدن آن اعلام پیروزی کنند. اما صرفنظر از اختلافنظرها پیرامون عبارتها و واژههای طرح اولیه فرانسه، فعلا مانع اصلی آغاز گفتگوها، بحث اعتماد به حرف و قول طرف مقابل است.
پایان میانجیگری میان ایران و آمریکا؟
با پایان نشست نیویورک، فصل دیگری از میانجیگریها به پایان رسید. فعلا در کوتاه مدت، چشم انداز موفقیت وساطتها تیره و تار است. هر چند که تلاشها در این زمینه هنوز ادامه دارد. در هفته جاری عادل عبدالمهدی، نخست وزیر عراق، بار دیگر به تهران سفر میکند. چهارشنبه هفته گذشته او به عربستان رفت. منابع عراقی میگویند عبدالمهدی راهکاری برای کاهش تنشها میان ایران و عربستان دارد.
تاکید ترامپ بر تماس مستقیم با ایران و همچنین شکست تکاپوی دیپلماتیک فرانسه، در کنار ماجرای آرامکو، میتواند یکی از دلایل تغییر مواضع اروپا باشد. در یک سال گذشته، اروپاییها نتوانستند هیچ کاری برای جبران خسارت اقتصادی ایران انجام دهند؛ و در نهایت به وضوح اعلام کردند که هرگونه امتیازدهی اقتصادی به ایران برای حفظ برجام، مستلزم چراغ سبز آمریکاست.
تاکنون آمریکاییها اظهارات ضدونقیضی درباره راهکار فرانسه بیان کردهاند. در حالی که دونالد ترامپ، در جریان نشست سران گروه هفت در فرانسه تلویحا از خط اعتباری ایران استقبال کرد، مقامات دولت او صریحا امکان راه اندازی چنین خطی را زیر سوال بردند و حتی بر تحریمهای نفتی علیه ایران افزودند.
هنوز معلوم نیست که آیا این استراتژی جدید دولت روحانی موفق میشود یا نه. فرانسه در پی این است که از دو طرف منازعه - ایران و آمریکا - «سلسلهای از تعهدات» بگیرد. پاریس از تهران میخواهد که کاملا به برجام پایبند باشد و در ازای این پایبندی از واشنگتن میخواهد که برای فروش «مقادیر اندکی از نفت ایران» معافیتهای تحریمی صادر کند. هنوز آمریکاییها با این راهکار موافقت نکردهاند و حتی بر تحریمهای نفتی علیه ایران افزودهاند. بنابراین، اگر استراتژی جدید دولت روحانی به راهکار فرانسه گره بخورد، ممکن است احتمال موفقیت آن اندک باشد.
واضح است که فعلا دو طرف منازعه، یعنی ایران و آمریکا، هر کدام بنا به دلایل خود، تمایلی به مذاکره ندارند. اما چرا ترامپ به تلاشهای ماکرون برای ترتیب دیداری با روحانی، روی خوش نشان داد، آیا او هم مانند آن پادشاه میخواست با حرفهایش ماکرون را خوشحال و امیدوار کند؟ پاسخ این سوال در نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل در سپتامبر آینده مشخص خواهد شد.
ترامپ اظهارات ماکرون درباره ایران را زیرسوال برد. ولی ماکرون هنوز هم اصرار دارد که به ارائه راهکارها در این زمینه ادامه دهد. با این حال، الآن معلوم نیست که پس از واکنش سرد ترامپ به پیشنهادات فرانسه، مقامات این کشور چگونه میخواهند برجام را نجات دهند و ایران و امریکا را بر سر میز مذاکره بنشانند. برخی ناظران مسائل بین المللی نیز معتقدند احتمال موفقیت تلاشهای فرانسه اندک است. چرا که ترامپ با تمام توان آمریکا، ایران را تحت فشار قرار داده و بعید است که بدون گرفتن امتیاز از این کشور، از مواضع خود عقبنشینی کند.
پیشنهادات ماکرون برجام را نجات میدهد؟
بنابراین راهکار فرانسه دو طرف دارد؛ ایران و آمریکا. از این رو، موفقیت آن مرهون همکاری و همراهی دو طرف است. خصوصا که فرانسه به تنهایی نمیتواند انتظارات اقتصادی ایران را برآورده کند. هر دو پیشنهاد فرانسه (تزریق اعتبارات به اینستکس و صدور معافیتهای نفتی از سوی آمریکا) نیازمند موافقت آمریکا و اعضای باقیمانده در برجام است.
اظهارات و تحرکات مقامات دولت ترامپ و محافل نزدیک به آن، نشان میدهد که آنها ممکن است به رفع بلاتکلیفی از مناسبات ایران و آمریکا تمایلی نداشته نباشند و فقط میخواهند فرسایش اقتصادی ایران ادامه یابد؛ بدون اینکه تنشها از کنترل خارج شود. ظاهرا این بخشی از راهبرد دولت آمریکاست که در برخی مواقع متناقض به نظر میرسد، اما در نهایت هدف واحدی را دنبال میکند و آن فرسوده و گیج کردن ایران است.
هدف اصلی راهکار فرانسه، راضی کردن ایران و آمریکا به از سرگیری مذاکرات است. بنابراین، وقتی ترامپ به طور غیردیپلماتیک از تلاشهای شخص ماکرون در این زمینه انتقاد میکند، این میتواند به این معنا باشد که فرانسه بیهوده برای تنشزدایی میان تهران و واشنگتن تلاش نکند. چرا که کاخ سفید تمایلی به این امر ندارد.
روحانی و ماکرون به طور تلفنی درباره طیفی از مسائل گفتگو کردند. از دیدگاه برخی ناظران، فرانسه و به طور کلی اروپا، در مسئله برجام، مواضع «انفعالی» دارند. بدین معنی که خودشان نمیتوانند برای حل مشکل کاری کنند و بیشتر دنبال این هستند که طرفین را به حل مشکلات ترغیب کنند. از این گذشته، مشکل اصلی راهکار فرانسه این است که پاریس بدون دادن یک امتیاز فوری به تهران، در حال حاضر از ایران میخواهد کاهش تعهدات هستهای را ادامه ندهد و وضعیت فعلی را به اصطلاح «فریز» کند. این در حالی است که یکی از دلایل اصلی ایران برای کاهش تعهدات هستهای، وادار کردن غرب به تسهیل فروش نفت و تبادلات بانکی ایران است.
مشکل اصلی راهکار فرانسه این است که پاریس بدون دادن یک امتیاز فوری به تهران، در حال حاضر از ایران میخواهد کاهش تعهدات هستهای را ادامه ندهد و وضعیت فعلی را به اصطلاح «فریز» کند. این در حالی است که یکی از دلایل اصلی ایران برای کاهش تعهدات هستهای، وادار کردن غرب به تسهیل فروش نفت و تبادلات بانکی ایران است.
بعد از ماجرای ادامهدار اینستکس که قرار بود به دور زدن تحریمهای آمریکا کمک کند، ولی ناکام ماند، راهکار دیپلماتیک فرانسه روزنه تازهای برای نجات توافق هستهای باز کرد. اما ظاهرا اوجگیری تنشها در تنگه هرمز و تغییر دولت بریتانیا، نه فقط راهکار فرانسه، بلکه کل تلاشهای دیپلماتیک اروپا برای نجات برجام را به بوته فراموشی سپرد.
تلاش فرانسه برای گرفتن امتیازات غیرموثر از آمریکا برای راضی کردن ایران به ماندن در برجام، ممکن است در کوتاه مدت موفق شود، اما احتمالا در بلندمدت نمیتواند ایران را به استمرار اجرای برجام متقاعد کند. ظاهرا، اروپاییها متوجه این مسئله هستند؛ لذا فرانسه سعی میکند ابتدا سطح تنشها را از طریق برآورده کردن بخشی از مطالبات اقتصادی ایران کنترل کند و سپس در مرحله بعدی، مقدمات ورود ایران و آمریکا به مذاکرات جدید را فراهم کند. اما آیا موفق میشود؟
با این همه، رسیدن به یک راه حل میانی بعید نیست. هماهنگی فرانسه و آمریکا در مسئله ایران، ممکن است به راه اندازی اینستکس و کارآمد شدن آن منجر شود. خصوصا که الآن آمریکا هم از راهاندازی این سازوکار حمایت میکند. بنابراین، ماکرون با حمایت آمریکا میتواند از طریق راه اندازی اینستکس ایران را به ماندن در برجام متقاعد کند.
برخی دیگر حتی صلاحیت ماکرون برای ریاست جمهوری را زیر سوال بردند، کریم اوکیخ نوشت:" به اوج انحطاط رسیدیم. الان من کاملا مطمئن هستم که ماکرون نمیتواند منصب خودش را حفظ کند".
ماکرون افزود: "ریسک عمده استراتژی فشار این است که ایران را به سوی از سرگیری فعالیتهای هستهایش هل میدهد... بنابراین اگر ما میخواهیم این فشار بر ایران شانس نتیجهدادن داشته باشد، ما نیاز داریم که تضمین کنیم ایران بدترین گزینه را انتخاب نکند".
حاشیههای ضیافت ویژه ترامپ و ملانیا برای ماکرون و همسرش
یکی برنامههای حاشیهای حضور ماکرون در کاخ سفید ضیافت شام باشکوه رئیس جمهور ایالات متحده و بانوی اول کاخ سفید برای رئیس جمهور فرانسه و همسرش بود.