درباره ابراهیم یزدی که لولای میان روشنفکران دینی با رهبری انقلاب بود
نزدیکی و قرابت فکری و سیاسی (ایدئولوژیک) یزدی با بازرگان، قطعاً بیشتر بود تا امامخمینی و روحانیون و شاگردان او. اما از منظر استراتژیک و در آن ایام تاریخساز پاییز ۱۳۵۷ (زمان سفر بازرگان به نوفللوشاتو)، یزدی با رهبر انقلاب اسلامی همگرایی داشت؛ نه رهبر نهضت آزادی.
احمد زیدآبادی سیاست خارجی دولت مهدی بازرگان را بررسی کرد
احمد زیدآبادی گفت: بازرگان بالاخره وارث طرز فکر موازنه منفی مصدق بود و به استقلال ایران خیلی اهمیت میداد و قصد داشت توازنی بین روابط با دو قدرت آن زمان ایجاد کند؛ بنابراین خواهناخواه یک سلسله تغییرات در رابطه با غرب باید اتفاق میافتاد. بازرگان هم این را میخواست؛ بنابراین یک مقداری شتاب کرد که این اتفاقات رخ دهد. اما این اتفاقات لزوماً به نفع شوروی تمام نشد.
از اولین و مهمترین تصمیمات بنیانگذار جمهوری اسلامی بعد از حضور در ایران انتصاب مهندس مهدی بازرگان به عنوان نخستوزیر موقت بود، اما چرا و چگونه ایشان که از شخصیتهای ملی - مذهبی و نزدیک به جریان فکری دکتر محمد مصدق بود و از نظر جهانبینی و بینش اسلامی دیدگاه متفاوتی نسبت به مسائل سیاسی و شیوه حکومتداری داشت، توسط امام خمینی با آن نگاه الهی - سیاسی، به عنوان نخستوزیر دولت موقت منصوب شد و سنگینترین وظیفه در فراهم کردن مقدمات انتقال قدرت از رژیم پهلوی به نظام جمهوری اسلامی را بر عهده گرفت؟
ابوالفضل بازرگان برادرزاده نخست وزیر دولت موقت انقلاب اسلامی گفت: پس از استعفا از نخستوزیری و با وجود تلاش عدهای برای حذف بازرگان و نهضت آزادی ایران از صحنه سیاسی کشور، بازرگان بههیچوجه از صحنه سیاسی حذف نشد بلکه تا پایان عمر پربرکتش بر تلاشهای سیاسی (افزون بر فعالیتهای دینی و اجتماعی) در راستای تحقق آرمانهایی که برای سربلندی ایران و اعتلای اسلام در سر داشت، پای فشرد.
دولت موقت در اوضاع نامناسبی کار خود را آغاز کرد و با مشکلات متعددی روبهرو شد. از یک سو با اقدامات کارشکنانه گروههای سیاسی مخالف نظام اسلامی، برخی نهادهای تازهتأسیس انقلابی و مشکلات ناشی از هرجومرج و آشفتگیهای پس از انقلاب روبهرو بود، از سوی دیگر شکافی نظری در راه و روش اداره کشور میان دولت موقت و رهبری و شورای انقلاب وجود داشت.
نامگذاری معابری به نام بازرگان، اعظم طالقانی و سهیل گوهری براساس بند ۱ آیین نامه نامگذاری معابر مورد اعتراض فرمانداری تهران قرار گرفته است.
نگاهی به تصمیم اعضای شورا در نام گذاری خیابانها
پیشنهاد نامگذاری خیابانی به نام بازرگان همان زمان که نام مصدق بر خیابان نفت نشست از سوی احمد مسجدجامعی مطرح شد. او با ابراز خوشحالی از اینکه نامگذاری خیابانی به نام مصدق به نتیجه رسید، گفت: خوب است به نقش مهندس مهدی بازرگان در مبارزه با استعمار انگلیس و مدیریت اعتصابات نفت در دوران انقلاب هم توجه داشت و خیابانی را به نام او نامگذاری کرد.
دو سال پس از درگذشت، بازجوی امیرانتظام از پرونده او گفت
محمدحسین متقی در اظهاراتی خود را بازجوی پرونده امیرانتظام معرفی کرده و درباره شرایط زمان صدور حکم محکومیت برای امیرانتظام میگوید: به نظر من آقای امیرانتظام قربانی معرکه امریکاستیزی شد. به نظر من اتهام جاسوسی علیه امیرانتظام قابل اثبات نبود، اما اینکه قاضی محترم پرونده او (مرحوم آیتالله گیلانی) چگونه به این موضوع رأی داد، نمیدانم و اطلاعی از محتوای دادگاه ندارم.
بیژن عبدالکریمی بررسی کرد؛
بیژن عبدالکریمی: "بی تردید، شخصیت و منش اجتماعی و سیاسی بازرگان میتواند، بیش از آن که مورد مناقشات محض سیاسی و ایدئولوژیک قرار گیرد، منبعی برای تأملات نظری در جهت شکل بخشیدن به یک سنت نظری و عملی سیاسی به واسطه بحث و نظر فلسفی در حوزه اندیشه سیاسی و اجتماعی بازرگان، استخراج مبانی نظری وی و بحث از نتایج، لوازم و پیامدهای نظری رویکردهای وی به حیات اجتماعی و سیاسی و بسط این نتایج و لوازم قرار گیرد."
او میگوید روشنفکری کسی را بهراحتی قبول نکنید؛ مگر آنکه او بتواند آینده کشور را زودتر از دیگران تشخیص دهد. روشنفکر، افق پیشروی جامعه را ترسیم میکند؛ افقی که تعبیرش نزدیک به واقعیت باشد. اگر او نتواند خط فراگیرنده را از دور ببیند، تردید نکنید او هنوز یک روشنفکر نشده است! خواه او یک شاعر بلندآوازه یا رماننویسی محبوب باشد.
نگاهی به حواشی مستند «هاشمی زنده است»
نکته قبل توجه دیگر که شاید نسبت به باقی مسائل از اهمیت بیشتری برخوردار است، پدیده ساخت مستند زندگی شخصیتهای برجسته سیاسی است که طی سالهای اخیر بسیار رواج پیدا کرده و همه آنها با انتقادهای فراوانی مواجه شدهاند
چرا «راه طی شده» جنجالی شد
در این فیلم نکته تازهای نیست. کارگردان همان اتهامات قدیمی وبیات را بار دیگر بر سفره میچیند، اما اینبار نکتهای تازه بدان میافزاید: آموزگار بازرگان در دارالفنون یعنی سید ابوالحسن خان فروغی فراماسون بوده است! او شیفتگی به غرب را در بازرگان تقویت میکند و هموست که با گرایش به علم تجربی بذر انحرافی را در ضمیر شاگردش میکارد تا روزی منافقین از خوشههای آن سر بر کنند!
مهدی بازرگان ، نخستوزیر سابق منصوب آیتالله خمینی و سخنگوی رنجور اپوزیسیون میانهرو اسلامی از این موقعیت استفاده کرده و در نامهای سرگشاده از آیتالله خمینی خواست که «به جنگ همواره پرهزینه » پایان داده و در عوض به مشکلات حاد اجتماعی توجه نشان دهد.
عباس امیرانتظام سخنگوی دولت موقت مهدی بازرگان و از زندانیان سیاسی پس از انقلاب بود که صبح پنجشنبه به علت ایست قلبی درگذشت.
«بازرگان، ذخیره سرشاری از عقل و اخلاق سیاسی بود و برای جامعه ایران ارزش استراتژیک داشت و جزو کمیابهای ایران بود. به همین دلیل هم ارزش استراتژیک دارد.»