مصطفی کاظمی

کاظمی در حین بازدید از گذرگاه مندلی گفت: «امروز ما اینجا و در این گذرگاه مهم هستیم تا به همه مفسدان پیام بفرستیم و مرحله بازگرداندن نظم و قانون را آغاز کنیم. این فقط خواسته دولت نیست بلکه خواسته ملت، گروه‌های سیاسی و فعالان اجتماعی است.» وی در ادامه تاکید کرد که دیگر دوران هدر دادن پول در گذرگاه‌ها تمام شده است.

اما علاوه بر این دو نهاد، کاظمی سعی می‌کند روابط خود را با برخی گروه‌های همسو در حشدالشعبی تقویت کند. به گفته برخی منابع رسانه‌ای عراقی، کاظمی قبل از اقدام علیه حزب الله، با برخی سران حشدالشعبی رایزنی کرده و این سران مخالفتی با وی نکرده اند. اگر این روایت درست باشد، کاظمی در حال استفاده از برخی نیرو‌های حشدالشعبی برای تضعیف بخشی دیگر است.

کاظمی، دنبال ارسال این پیام است که او در پیگیری مقوله‌هایی مانند «بازگرداندن ابهت دولت» و «انحصار سلاح در دست دولت» جدی است. کاظمی همواره بر این دو مقوله تاکید کرده، اما مشخص نکرده بود که عملی کردن این دو مقوله شامل مقابله با چه گروه‌هایی می‌شود. پنج شنبه شب، با دستگیری اعضای حزب الله مشخص شد که منظور کاظمی از انحصار سلاح در دستان دولت چیست.

اما علاوه بر اصلاحات در گذرگاه‌ها که می‌تواند دادوستد میان ایران و عراق را تابع ضوابط خاصی کند، عراق، اقداماتی برای حمایت از تولیدات ملی خود انجام داده که صادرات از ایران به عراق را تحت تاثیر قرار خواهد داد. به تازگی وزارت کشور عراق، لیستی از کالا‌هایی که واردات‌شان ممنوع شده است، را منتشر کرد.

همواره این نگرانی وجود داشته که آمریکا به بهانه داعش یا بهانه‌های دیگر، از عراق خارج نشود. همچنین این نگرانی وجود دارد که آمریکا نیرو‌های پراکنده خود در عراق را در چند پایگاه امن و محدود تجمیع کند و سپس به دلایل مختلف از قبیل کمک مستشاری به نیرو‌های نظامی عراق، این نیرو‌ها را در عراق ابقا کند. آمریکا برخی از نیروهای‌اش را عملا در چند پایگاه امن مستقر کرده، اما هنوز معلوم نیست که این نیرو‌ها تا چه زمانی در عراق باقی خواهند ماند.

الکاظمی قبل از نخست وزیری عراق دارای مسئولیت امنیتی بوده است بنابراین با توجه به این امر و فضای حاکم در عراق، موضوع ایجاد امنیت برای دولت از اهمیت ویژه برخوردار است و در همین چارچوب به نظر می‌رسد که دولت جدید بغداد تلاش کند بدون اینکه سعودی‌ها را تحریک کند اقدامات جدی تری را در حوزه‌های امنیتی انجام دهد.

تا به حال، نفوذ آمریکا در بغداد، به حضور نظامی موثرش در عراق بستگی داشته است. وقتی حضور نظامی کمرنگ شود، نفوذ سیاسی آمریکا نیز به تبع آن کمرنگ می‌شود. عقب نشینی آمریکا از عراق در سال ۲۰۱۱، این امر را نشان داد. حالا آمریکا دنبال طراحی سازوکاری است که در عین کاهش تدریجی نیرو‌های نظامی‌اش در عراق، نفوذش در این کشور حفظ شود. گفتگو‌های استراتژیک آتی در همین راستا انجام می‌شود.

دلیل این اوضاع سخت نیز تاحدود زیادی به کاهش قیمت‌های نفت مربوط می‌شود. با سقوط تاریخی قیمت‌های جهانی نفت، درآمد‌های نفتی عراق به زیر ۱.۵ میلیارد دلار در ماه رسید. دولت کاظمی برای مدیریت چالش‌های مالی، هزینه‌های خود را کاهش داد. با این حال، برخی محافل سیاسی عراق می‌گویند کاظمی قادر به عبور از بحران مالی نخواهد بود. در همین رابطه، احمد حمه، عضو کمیسیون امور مالی پارلمان عراق، گفت: «بحران مالی، مانع اصلی در مسیر دولت کاظمی خواهد بود. کاظمی نمی‌تواند از بحران مالی عبور کند، چون اقتصاد عراق از اساس رو به وخامت گراییده و صرفا به (درآمدهای) بخش نفتی وابسته است.»

کاظمی علاقه و تمایل‌اش برای ایجاد تغییرات ملموس در عراق را نشان داده و در این کار از حمایت برخی گروه‌های داخلی و کشور‌های خارجی برخوردار است. نخست وزیر جدید با پیگیری اصلاحات و برگزاری انتخابات زودهنگام، ممکن است قواعد حکمرانی در عراق را تغییر دهد؛ قواعدی که از زمان شکل گیری نظام جدید عراق در سال ۲۰۰۳ تاکنون بدون تغییر مانده بود و حالا مورد اعتراض طیف گسترده‌ای از مردم و گروه‌های سیاسی است.

ظاهرا، در حال حاضر، تلاش‌های پشت پرده در حد بررسی امکان مذاکره است، ولی هنوز به نتایج ملموسی نرسیده است. تا پایان دولت حسن روحانی تقریبا یک سال باقی مانده است. بنابراین، پرسش مهمی که در این رابطه مطرح شده این است که در صورتی که گفتگو‌ها آغاز شود، آیا دولت روحانی در مهلت باقی مانده توانایی به سرانجام رساندن مذاکرات را دارد یا اینکه صرفا دنبال فراهم کردن زمینه مذاکرات برای دولت بعدی است؟

به هر حال، کاظمی بر خلاف دو نخست وزیر مکلف قبلی –محمد علاوی و عدنان الزرفی- موفق شد دولت تشکیل دهد و از پارلمان رأی اعتماد بگیرد. او نخست وزیر دوران بحران است و برای حل مشکلات، راه پرپیچ و خمی خواهد داشت. با این حال، کاظمی ثابت کرده است که قواعد بازی در دوران بحران را خوب می‌داند. نام او برای نخست وزیری، مدت‌ها قبل از علاوی و الزرفی مطرح شده بود. اما کاظمی عجله نکرد. او در پستو‌های اطلاعاتی باقی ماند تا گروه‌های سیاسی از کشاکش‌ بر سر تشکیل دولت خسته شوند و خودشان سراغ او بیایند. وقتی که به نظر می‌رسید اوضاع سیاسی عراق وارد بن بست شده بود، کاظمی از راهرو‌های اطلاعاتی خارج شد و با تشکیل دولتی که مورد حمایت اغلب گروه‌ها است، بن‌بست‌شکنی کرد. 

داعش «ولایت شمال بغداد» را مجددا احیا کرده است. با اعلام پیروزی بر داعش در سال ۲۰۱۷، این ولایت منحل شده بود. یک منبع امنیتی در استان صلاح الدین به المدی گفته از یک ماه پیش، عناصر داعش از سوریه به صلاح الدین رفتند. بر اساس گزارش این روزنامه، داعش از مرحله «تجدید قوا» و تلاش برای بازسازی نیروها، به مرحله «بازگشت» وارد شده است.