همانطور که دبیر کل سازمان ملل متحد، آنتونیو گوترش، در سخنرانی خود در جولای ۲۰۲۳ اشاره کرد، نیاز مبرمی به ایجاد یک چارچوب جهانی برای نظارت و مدیریت هوش مصنوعی وجود دارد. گوترش پیشنهاد کرد که سازمان ملل متحد باید یک نهاد تخصصی مشابه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای نظارت بر هوش مصنوعی تاسیس کند.
انتخاب در یادداشتی به هوش مصنوعی، تهدیدات و فرصت‌های پیش آمده در سایه توسعه آن پرداخته است در این یادداشت آمده است:
توسعه هوش مصنوعی به عنوان یکی از بزرگ‌ترین دستاورد‌های علمی و فناوری عصر ما، جهان را به سمت تحولاتی بی‌سابقه سوق داده است. هوش مصنوعی نه تنها ابزار‌های جدیدی را برای حل مسائل پیچیده به وجود آورده، بلکه تاثیرات بسیار عمیقی بر سیاست، اقتصاد و امنیت بین‌الملل داشته است.
در واقع هوش مصنوعی به یکی از جنبه‌های کلیدی توسعه فناوری در قرن حاضر بدل شده و اثرات آن به تدریج بر تمامی حوزه‌های زندگی بشری گسترش یافته است. تحولات هوش مصنوعی دولت‌ها و نهاد‌های بین‌المللی را با چالش‌ها و فرصت‌های نوینی روبه‌رو کرده است. در حالی که برخی معتقدند که هوش مصنوعی ابزار قدرتمندی در خدمت انسان خواهد بود و توانایی‌های خارق‌العاده‌ای به او خواهد بخشید، گروهی دیگر بر این باورند که هوش مصنوعی نه تنها آینده انسان بلکه آینده کل موجودات زنده را تهدید می‌کند.
این نگاه‌ها، از خوش‌بینی در مورد آینده تا نگرانی‌های عمیق درباره پیامد‌های کنترل‌ناپذیر این فناوری، به بخش مهمی از مباحثات امروز در سطح جهانی تبدیل شده‌اند. این مقاله به تحلیل تاثیرات هوش مصنوعی بر نهاد‌های حاکمیت جهانی خواهد پرداخت و نقش هوش مصنوعی در بازتعریف قدرت در صحنه بین‌المللی و ایجاد تغییرات اساسی در نظام‌های حکمرانی جهانی را بررسی می‌کند همچنین به فرصت‌ها و تهدیدات هوش مصنوعی برای بشریت و ضرورت ایجاد چارچوب‌های جهانی برای مدیریت این فناوری پرداخته خواهد شد.
۱. هوش مصنوعی و تحول در مفهوم قدرت
یکی از مهم‌ترین تاثیرات هوش مصنوعی بر روابط بین‌الملل، تغییر در مفهوم قدرت است. در گذشته، قدرت دولت‌ها عمدتاً بر اساس منابع طبیعی، قدرت نظامی و توانمندی‌های اقتصادی تعریف می‌شد. اما در دنیای امروز، فناوری به یکی از اصلی‌ترین مولفه‌های قدرت تبدیل شده است. کشور‌های پیشرو در توسعه و بهره‌برداری از فناوری‌های پیشرفته، به ویژه هوش مصنوعی، در حال افزایش نفوذ و قدرت خود در سطح جهانی هستند.
کشور‌های پیشرفته به طور جد در حال سرمایه‌گذاری در توسعه هوش مصنوعی هستند و این فناوری به یکی از عرصه‌های رقابت استراتژیک بین قدرت‌های بزرگ تبدیل شده است. به عنوان مثال، رقابت بین ایالات متحده و چین در حوزه هوش مصنوعی نمونه‌ای از این تلاش‌هاست. هر دو کشور برنامه‌های بلندمدتی برای توسعه هوش مصنوعی دارند و سرمایه‌گذاری‌های عظیمی در این حوزه انجام می‌دهند. این رقابت می‌تواند به تغییر در تعادل قدرت جهانی منجر شود و آینده نظم بین‌الملل را شکل دهد. ایالات متحده از دیرباز به عنوان پیشرو در توسعه فناوری‌های نوین شناخته شده و در حوزه هوش مصنوعی نیر سهم قابل توجهی از پژوهش‌ها و نوآوری‌ها را به خود اختصاص داده است. از سوی دیگر، چین با تمرکز بر هوش مصنوعی به عنوان یکی از اولویت‌های اصلی سیاست‌گذاری خود، در حال تبدیل شدن به یکی از بازیگران اصلی این عرصه است.
هوش مصنوعی نه تنها به عنوان یک ابزار قدرت در رقابت بین دولت‌ها، بلکه به عنوان یک ابزار بسیار مهم در شکل‌گیری و اجرای سیاست خارجی نیز ایفای نقش می‌کند. هوش مصنوعی می‌تواند به دولت‌ها در تحلیل داده‌های پیچیده، پیش‌بینی رفتار‌های سیاسی و تحلیل‌های ژئوپلیتیکی کمک کند. یکی از کاربرد‌های هوش مصنوعی در سیاست خارجی، استفاده از آن برای تحلیل داده‌ها و پیش‌بینی روند‌های آینده است. دولت‌ها می‌توانند با استفاده از هوش مصنوعی، رفتار‌ها و رویداد‌های سیاسی را پیش‌بینی کرده و تصمیم‌های استراتژیک بهتری اتخاذ کنند. به عنوان مثال، هوش مصنوعی می‌تواند الگو‌های تعاملات دیپلماتیک را تجزیه و تحلیل نموده و به دولت‌ها کمک کند تا در مذاکرات بین‌المللی هوشمندانه‌تر عمل کنند.
امنیت جهانی نیز یکی از حوزه‌هایی است که به شدت تحت تاثیر پیشرفت‌های هوش مصنوعی قرار گرفته است. هوش مصنوعی با توانایی‌های خود در شناسایی تهدیدات، تحلیل اطلاعات و حتی عملیات‌های نظامی هوشمند، در حال تغییر بنیادین مفهوم امنیت جهانی است. این تغییرات می‌تواند چالش‌های جدی به همراه داشته باشد. علاوه بر این، هوش مصنوعی نقش مهمی در امنیت سایبری نیز ایفا می‌کند. هوش مصنوعی می‌تواند به شناسایی و پاسخ به تهدیدات سایبری کمک کند و سیستم‌های امنیتی را تقویت کند. اما در عین حال، هوش مصنوعی خود نیز می‌تواند به عنوان یک تهدید برای امنیت سایبری مطرح شود. حملات سایبری مبتنی بر هوش مصنوعی می‌توانند پیچیده‌تر و هوشمندانه‌تر از حملات معمولی باشند و چالش‌های جدی ایجاد کنند.
دولت‌ها و نهاد‌های نظامی در سراسر جهان در حال توسعه سیستم‌های هوش مصنوعی برای بهبود کارایی نیرو‌های نظامی خود هستند. هوش مصنوعی می‌تواند در تحلیل داده‌های میدان، شناسایی اهداف و حتی در تصمیم‌گیری‌های تاکتیکی و استراتژیک به کار گرفته شود. ربات‌های نظامی، پهپاد‌های هوشمند و سیستم‌های دفاع سایبری مبتنی بر هوش مصنوعی تنها بخشی از پیشرفت‌های نظامی در این حوزه هستند. استفاده از هوش مصنوعی برای اهداف نظامی نگرانی‌های جدی ایجاد کرده است. اولین و مهم‌ترین نگرانی مربوط به توسعه «سلاح‌های هوشمند» یا «ربات‌های قاتل» است که می‌توانند بدون دخالت انسانی تصمیم به کشتن بگیرند. این مسئله می‌تواند منجر به نقض گسترده حقوق بشر و افزایش نابرابری‌های نظامی در سطح جهان شود. به همین دلیل، گروه زیادی خواستار تنظیم مقررات بین‌المللی برای جلوگیری از توسعه و استفاده از چنین تسلیحاتی شده‌اند.
۲. هوش مصنوعی و تنظیم مقررات بین‌المللی
توسعه هوش مصنوعی فرصت‌ها و چالش‌های متعددی را برای نهاد‌های بین‌المللی به عنوان یکی از بازیگران کلیدی در نظام بین‌الملل ایجاد کرده است. هوش مصنوعی می‌تواند به این نهاد‌ها در مدیریت بحران‌ها، افزایش بهره‌وری و تحقق اهداف توسعه پایدار کمک کند. اما در عین حال، این فناوری نیازمند تنظیم مقررات جهانی و نظارت دقیق است تا از بروز بحران‌های جدید جلوگیری شود.
سازمان ملل متحد به عنوان مهم‌ترین نهاد بین‌المللی، به تدریج در حال استفاده از هوش مصنوعی در برنامه‌ها و فعالیت‌های خود است. چندین نهاد و برنامه در سازمان ملل متحد از هوش مصنوعی برای تحلیل داده‌ها، پیش‌بینی بحران‌ها و پاسخ به چالش‌های بشردوستانه استفاده می‌کنند. فناوری‌های هوش مصنوعی در دهه گذشته به طور فزاینده‌ای توسط آژانس‌ها، صندوق‌ها و برنامه‌های سازمان ملل متحد مورد استفاده قرار گرفته است. چندین نهاد تحقیق و توسعه، از جمله نبض جهانی دبیرخانه سازمان ملل متحد، پروژه جتسون کمیساریای عالی پناهندگان، صندوق نوآوری یونیسف و دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل متحد کار خود را بر روی توسعه راه‌حل‌های هوش مصنوعی متمرکز کرده‌اند تا از ماموریت سازمان ملل متحد، به ویژه در زمینه پیش‌بینی و پاسخ به بحران‌های بشردوستانه پشتیبانی کنند.
با این حال، همانطور که دبیر کل سازمان ملل متحد، آنتونیو گوترش، در سخنرانی خود در جولای ۲۰۲۳ اشاره کرد، نیاز مبرمی به ایجاد یک چارچوب جهانی برای نظارت و مدیریت هوش مصنوعی وجود دارد. گوترش پیشنهاد کرد که سازمان ملل متحد باید یک نهاد تخصصی مشابه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای نظارت بر هوش مصنوعی تاسیس کند. چنین نهادی می‌تواند با تدوین مقررات بین‌المللی و کشف و ارائه راهکار‌های فنی و همچنین تجمیع فعالیت‌های ملل متحد در حوزه هوش مصنوعی، نقشی بسیار مهم و حیاتی برای بشریت ایفا کند.
با این وجود، ایجاد یک نهاد بین‌المللی و تنظیم مقررات برای هوش مصنوعی یکی از چالش‌های بزرگ فعلی است. هوش مصنوعی با قابلیت‌های پیشرفته خود، مسائل حقوقی و اخلاقی جدیدی را مطرح کرده است که نیازمند رویکرد‌های نوین و جامع‌تری نسبت به قوانین موجود است. برای مثال، سوالاتی درباره مسئولیت حقوقی در مواردی که هوش مصنوعی تصمیمات نادرست می‌گیرد و خسارت‌های جدی به بار می‌آورد، مطرح می‌شود. همچنین، موضوعات مرتبط با حریم خصوصی، تبعیض و اخلاق در استفاده از هوش مصنوعی از جمله مسائل دیگری هستند که نیازمند توجه ویژه نهاد‌های بین‌المللی است.
در این زمینه، یونسکو در نوامبر ۲۰۲۱ نخستین استاندارد جهانی در مورد اخلاق هوش مصنوعی را تدوین کرد. این استاندارد که توسط تمامی کشور‌های عضو یونسکو امضا شده، بر حمایت از حقوق بشر و کرامت انسانی تأکید دارد. همچنین در ۲۱ آوریل ۲۰۲۱، کمیسیون اروپا پیشنهادی را برای مقررات مربوط به هوش مصنوعی منتشر کرد که می‌توان گفت از اولین تلاش‌های جدی برای کنترل هوش مصنوعی است. این سند پیشنهاد می‌کند که هوش مصنوعی باید مانند یک دارو یا یک خودرو، قبل از اینکه در دسترس عموم قرار بگیرد فرآیند دریافت مجوز را طی کند. علی‌رغم این تلاش‌ها، هنوز توافق بین‌المللی جامعی برای نظارت بر استفاده از هوش مصنوعی در سطح جهانی وجود ندارد و این موضوع نیازمند همکاری‌های بیشتر بین دولت‌ها و نهاد‌های بین‌المللی است.
تنظیم مقررات برای هوش مصنوعی با چالش‌های بسیاری روبه‌رو است. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها عدم هماهنگی میان قوانین و مقررات ملی و منطقه‌ای است. علاوه بر این، سرعت پیشرفت هوش مصنوعی چالشی جدی برای تنظیم مقررات ایجاد کرده است. فناوری هوش مصنوعی به سرعت در حال تحول است و قوانین و مقررات کنونی قادر به همگام‌سازی با این تحولات نیستند. از این رو، نیاز به مقررات پویا و قابل انعطاف که بتوانند با سرعت پیشرفت فناوری هماهنگ شوند، ضروری است.
به نظر می‌رسد آینده روابط بین‌الملل در عصر هوش مصنوعی بسیار پیچیده و پرچالش خواهد بود. ظهور هوش مصنوعی می‌تواند به تغییرات اساسی در نظم بین‌المللی منجر شود. کشور‌هایی که در توسعه و استفاده از هوش مصنوعی پیشرو هستند، احتمالاً در آینده به قدرت‌های نوین جهانی تبدیل خواهند شد. این کشور‌ها نه تنها از نظر اقتصادی و نظامی تقویت می‌شوند، بلکه نفوذ سیاسی و دیپلماتیک آنها نیز افزایش خواهد یافت. هم اکنون دولت‌های پیشرفته به طور گسترده در توسعه هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری نموده و از این فناوری برای تقویت نفوذ بین‌المللی خود استفاده می‌کنند.
از سوی دیگر دولت‌ها و نهاد‌های بین‌المللی به ضرورت همکاری در زمینه تنظیم و نظارت بر هوش مصنوعی پی خواهند برد. این همکاری‌ها می‌تواند به تدوین مقررات بین‌المللی، کاهش مخاطرات امنیتی و ارتقای بهره‌وری در استفاده از هوش مصنوعی کمک کند. نهاد‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل متحد، اتحادیه اروپا و سایر سازمان‌های منطقه‌ای نقش مهمی در مدیریت این چالش‌ها ایفا خواهند کرد. آینده روابط بین‌الملل در عصر هوش مصنوعی تا حد زیادی به نحوه برخورد دولت‌ها و نهاد‌های بین‌المللی با این فناوری بستگی دارد.
توسعه چارچوب‌های بین‌المللی برای نظارت و تنظیم هوش مصنوعی، افزایش همکاری‌های بین‌المللی و تقویت نقش نهاد‌های بین‌المللی در مدیریت چالش‌های مرتبط با هوش مصنوعی از جمله اقداماتی است که می‌تواند به حفظ صلح و امنیت بین‌المللی در عصر جدید کمک کند.
رامین کیانی
