منطقه جنوب غرب ایران به دلیل بارش‌های نسبی و پوشش گیاهی بهتر، در گذشته کمتر با این پدیده روبه‌رو بود، اما اکنون این منطقه نیز به‌طور چشمگیری تحت تأثیر طوفان‌های گردوخاک قرار گرفته است. عوامل متعددی از جمله تغییرات اقلیمی، تغییر در کاربری اراضی و شرایط نامناسب زیست‌محیطی کشورهای همسایه، در تشدید این طوفان‌ها نقش داشته‌اند.
طوفان‌های گردوخاک پدیده‌هایی زیان‌بار و پرچالش هستند که زندگی روزمره و محیط‌زیست مناطق مختلف جهان را تحت تأثیر قرار می‌دهند. وقوع این پدیده در مناطقی با اقلیم خشک و نیمه‌خشک مانند جنوب غرب ایران، طی سال‌های اخیر به‌طور چشمگیری افزایش یافته است.
به گزارش ایسنا، طوفان‌های گردوخاک در مناطق خشک و بیابانی بیشتر دیده می‌شوند، زیرا نبود پوشش گیاهی مناسب و تغییرات کاربری زمین به تشدید آن‌ها کمک می‌کند. این پدیده نه‌تنها باعث کاهش دید افقی و اختلال در فعالیت‌های انسانی می‌شود، بلکه آثار مخربی بر سلامت انسان و حیوانات دارد. ایران نیز به دلیل شرایط اقلیمی خاص خود همواره با این چالش روبه‌رو بوده است. اما طی دهه‌های اخیر، فراوانی وقوع این طوفان‌ها در مناطقی که پیش‌تر کمتر درگیر آن بودند، افزایش یافته است.
منطقه جنوب غرب ایران به دلیل بارش‌های نسبی و پوشش گیاهی بهتر، در گذشته کمتر با این پدیده روبه‌رو بود، اما اکنون این منطقه نیز به‌طور چشمگیری تحت تأثیر طوفان‌های گردوخاک قرار گرفته است. عوامل متعددی از جمله تغییرات اقلیمی، تغییر در کاربری اراضی و شرایط نامناسب زیست‌محیطی کشورهای همسایه، در تشدید این طوفان‌ها نقش داشته‌اند. ازاین‌رو، شناخت دقیق منشأ طوفان‌های گردوخاک و مسیر حرکت آن‌ها، امری ضروری برای کاهش آسیب‌ها و مقابله با این بحران است.
پژوهشی جدید توسط حسن لشکری، عضو گروه جغرافیای طبیعی دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی، و یکی از همکاران او در همین دانشگاه، به بررسی این موضوع پرداخته است. هدف این پژوهش، شناسایی منشأ و مسیر حرکت طوفان‌های گردوخاک با دید افقی کمتر از ۱۰۰۰ متر در منطقه جنوب غرب ایران بوده است. این پژوهشگران با استفاده از داده‌های هواشناسی و ابزارهای تحلیل پیشرفته، تلاش کردند درکی جامع از این پدیده و عوامل تأثیرگذار بر آن به دست آورند.
در این مطالعه، اطلاعات ۳۳ساله (از سال ۱۹۸۶ تا ۲۰۱۹) ایستگاه‌های هواشناسی منطقه جنوب غرب ایران جمع‌آوری شد. این داده‌ها شامل گزارش‌های مرتبط با طوفان‌های گردوخاک، دید افقی کمتر از ۱۰۰۰ متر، سرعت باد، و سایر پارامترهای مرتبط بودند.
همچنین با استفاده از یک مدل پیشرفته به نام HYSPLIT که داده‌های آن از سامانه‌های جهانی جمع‌آوری می‌شود، مسیر حرکت طوفان‌ها و منشأ آن‌ها مورد بررسی قرار گرفت. این روش امکان تحلیل دقیق و شناسایی منابع تولید گردوخاک را فراهم کرد.
نتایج این پژوهش نشان دادند که طی دوره ۳۳ ساله، بیش از ۳۰۰۰ مورد طوفان گردوخاک در منطقه گزارش شده است. بیشترین فراوانی طوفان‌ها در فصل زمستان ثبت شده و ایستگاه‌های اهواز و آبادان بالاترین تعداد گزارش‌ها را داشته‌اند.
از نظر منشأ، حدود ۳۵ درصد از طوفان‌های وارد شده به منطقه از بیابان‌های مرکزی و غربی عراق سرچشمه می‌گیرند. علاوه بر این، کشورهای حاشیه شرقی دریای مدیترانه، شمال آفریقا، و حتی مناطقی در داخل ایران نیز از دیگر منابع گردوخاک بوده‌اند.
این تحقیق که نتایج آن در فصلنامه «پژوهش‌های دانش زمین» وابسته به دانشگاه شهید بهشتی، منتشر شده اند، نشان داد که منشأ حدود ۸۴ درصد از طوفان‌های گردوخاک منطقه، فرامرزی است و بیابان‌های عراق به‌تنهایی سهم زیادی در تولید گردوخاک دارند. از سوی دیگر، یافته‌ها حاکی از آن هستند که ایستگاه‌های مرتفع‌تر در شرق منطقه، بیشتر تحت تأثیر گردوخاک‌های تولیدشده در سوریه، اردن و شمال آفریقا قرار دارند.
بر این اساس، بخش عمده‌ای از گردوخاک‌های وارد شده به جنوب غرب ایران منشأ خارجی دارند. بنابراین، مقابله با این پدیده نیازمند همکاری بین‌المللی است. کشورهای همسایه باید برای تثبیت خاک و کاهش بیابان‌زایی اقداماتی مؤثر انجام دهند. همچنین در داخل کشور، شناسایی و کنترل منابع محلی گردوخاک ضروری است.
پژوهش فوق علاوه بر ارائه اطلاعات دقیق درباره منشأ و مسیر حرکت طوفان‌های گردوخاک، بر ضرورت همکاری‌های دیپلماتیک و بین‌المللی برای کاهش این بحران تأکید دارد. این اقدامات می‌توانند در کاهش آثار مخرب طوفان‌های گردوخاک و بهبود کیفیت زندگی مردم منطقه مؤثر باشند.
